Sahəsi olduğunu bir daha ortaya qoyur
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Ələkbərov Səfər, 1978:4-5)
145 Əsərdə xəyanətkar itlə xəyanətkar vəzir Rast-Rövşən bir cərgədə durur. Hər ikisi satqındır. Nizami Gəncəvi satqınların axırda ölümə, məhvə məhkumluğunu açıb göstərir. Çoban xalq adət-ənənəsini qoruyan, vətənə, torpağa bağlı, əməksevər və əmanətə sadiq bir obraz kimi təqdim olunur. Sadə bir xalq nümayəndəsi olan çobanın idrakına mat qalan şahın açıq şəkildə etiraf etdiyini görürük: Çobanın sözündə var idi hikmət, Bu arif qocadan şah aldı ibrət... Dedi ki: “Bu işə olmuşam heyran, Şahlığı öyrətdi mənə bir çoban” [4,271-272]. Fikrimizcə hansısa bir məhəbbət mövzusunu nəzmə çəkmək, yaxud tarixi hökmdarların simasında ideal şah obrazı yaratmaq mütəfəkkir şair olan N.Gəncəvinin başlıca məqsədi olmamışdır. Araşdırmalar göstərir ki, onun yaradıcılığının əsas qayəsini cəmiyyətin problemləri və insan fəlsəfəsini açan humanist ideyalar təşkil edir. Tədqiqatçı Ə.Ağayev Nizami və dünya ədəbiyyatı kitabında yazır: “Nizami üçün insan həyatın mənası deməkdir. İnsan təbiətin ən qüdrətli və kamil varlığıdır. İnsan həyatının məqsədi zəhmət-yaradıcılıq və fəaliyyətdir” [1,125]. Şair göstərir ki, kim olursan ol, şahlıq zirvəsinə yüksəlsən də belə, xalqın həyat təcrübəsindən, mənəvi -əxlaqi dəyərlərindən bəhrələnməyə məhkumsan. Xalqımızın möhtəşəm ədəbi abidəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında da çoban obrazı məhəbbətlə yaradılmışdır. “Qazan xanın evinin yağmalanması boyu”nda əsas obrazlardan biri Qaraca Çobandır. Bir ordunun görə biləcəyi işi öz üzərinə götürərək düşməni məğlub edir. Qazan xan tərəfindən danlanan Qaraca Çoban deyir: Nə qaqarsan bana, ağam Qazan? Yoxsa, köksündə yoqmıdır iman?... [3,45]. Maraqlıdır ki, Qaraca Çoban Oğuz elində Bayandır xandan sonra birinci adam olan Qazan xanla bərabər səviyyədə təqdim olunur. O, başına gələnləri belə nəql edir: 146 Altı yüz kafər dəxi mənim üzərimə gəldi. İki qardaşım şəhid oldu. Üç yüz kafər öldürdüm, ğəza etdim. Simüz qoyun, arıq toqlı sənin qapundan kafərlərə vermədim. Üç yerdən yaralandım, qara başım bun aldı, yalnız qaldım...” [3,46]. Deməli, yaradılışın ən şərəflisi olan insan hər şeyə qadir- dir. Görkəmli alim H.Araslı N.Gəncəvi ilə bağlı araşdırmala- rında qeyd edir ki, qələbənin ən əsas şərtləri “birlik, dostluq və səmimiyyətdir” [2,19]. Çoban itə ən ağır cəzanı ona görə verir ki, köpək etibardan istifadə edərək sahibinə xəyanət etmişdir. Qaraca Çoban da ona görə geri çəkilmir, kafirlərlə danışığa getmir ki, sürü əmanətdir. Hər iki epizodda əsrlərdən bəri xalqımızın yaddaşında, adət-ənənəsində yaşayan “əmanətə olmaz xəyanət”in bariz nümunəsini görürük. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında çoban cəsur, qorxubilməz, yenilməz, sədaqətli, tədbirli; “Yeddi gözəl” poemasında isə gözüaçıq, halalı harama qatmayan, müdrik qəhrəman kimi səciyyələndirilir. Ancaq adət-ənənələrimizin, bir çox mənəvi- əxlaqi dəyərlərimizin dəyərdən düşdüyü bir zəmanədə bacarıqsız, qabiliyyətsiz insanlara “çobandır”, yaxud “çoban- çoluqdur” deməklə əslində tarixlər boyu müdrikliyin simvolu olan çoban obrazı da gözdən salınır, əsl mahiyyətini itirir. Dünya ədəbiyyatının Şekspir, Dante, Volter, Şiller kimi mütəfəkkirləri Nizami ucalığına çatmağa cəhd etsələr də bu zirvəni fəth edə bilməmişlər. Təsadüfi deyildir ki, N.Gəncəvi şeirdəki ucalığın özü ilə bitdiyini qeyd edirdi: Şeirdən ucalıq umma dünyada Çünki Nizami ilə qurtardı o da. Nizami Gəncəvinin əsərləri doqquz əsr keçməsinə baxmayaraq bu gün də aktualdır, dəyərlidir. Dahi şairin irsi ədəbiyyatşünaslar, folklorşünaslar, tarixçilər, etnoqraflar, filosoflar tərəfindən dərindən araşdırılaraq öyrənilir. Mayası, ruhu folklorla yoğrulan və real həyatdan götürülən əsərlərinin heç vaxt dəyərdən, qiymətdən düşməyəcəyini dahi filosof əvvəlcədən görürdü: 147 Şeiri oxunanda bu Nizaminin Özü də hər sözdə görünər yəqin... Yüz il sonra sorsan bəs o hardadır? Hər beyti səslənər: “Burda, burdadır!” [5,362]. ƏDƏBİYYAT 1. Ağayev Əkbər. Nizami və dünya ədəbiyyatı. Bakı: Azərnəşr, 1964. 2. Araslı Həmid. Nizami və Vətən. Bakı: Azərnəşr, 1943. 3. Kitabi-Dədə Qorqud (Fərhad Zeynalov, Samət Əlizadə) Bakı: Yazıçı 1988. 4. N.Gəncəvi. Yeddi gözəl (Lider nəşriyyatı) Bakı, 2004. 5. Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin, Bakı, “Yazıçı”, 1983, 401 s. 6. Paşayev Sədnik. Azərbaycan türklərinin xalq əfsanələri. Bakı. “Azərnəşr”-2009. 7. Paşayev Sədnik. Nizami və folklor. Bakı, 1976. 8. Rzasoy S. Nizami poeziyası: mif-tarix konteksti. Bakı: Ağrıdağ, 2003. 9. Səfərli Əliyar, Yusifov Xəlil. Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı Bakı: “Maarif”, 1982. 10. Yusifov Xəlil. Şərqdə intibah və N.Gəncəvi. Bakı, 1982. 148 Əli ŞAMİL, Aynur QƏZƏNFƏRQIZI AMEA Folklor İnstitutu NAXÇIVAN FOLKLOR ÖRNƏKLƏRİNDƏ NİZAMİ GƏNCƏVİ ƏSƏRLƏRİNİN İZLƏRİ Nizami Gəncəvi öz ölməz əsərlərini yaradarkən yazılı qaynaqlarla yanaşı folklordan geniş bəhrələnmişdir. Həmvətənləri də onun əsərlərini yalnız kitablardan oxumaqla kifayətlənməyib, oradakı rəvayətləri, nağılları, əfsanələri və mifləri məclislərdə, toplantılarda söyləmişlər. Beləcə, yazılı mətnlərlə ağızdan-ağıza dolaşan, folklorlaşan mətnlər qaynayıb qarışmışdır. Buna görə də toplanmış folklor nümunələrini araşdırarkən Nizami Gəncəvinin əsərləri ilə oxşarlıq təşkil edən xeyli süjetə rast gəlmək olur. N.Gəncəvinin yaradıcılığında folklora önəm verməsi heç də təsadüfi deyildir. Folklorda estetik fikirlərdən söz açarkən Səfər Ələkbərov yazır: “Dünyagörüşü baxımından folklorun varlığa münasibəti geniş mənada hadisə və predmetlərin xalqa məsxus təfəkkür tərzinə uyğun olaraq obrazlı inikasını təşkil edir. Sözün məhdud mənasında isə folklorun varlığa münasibəti hadisə və predmetlərin yalnız gözəllik baxımından qiymətləndirilməsi şəklində aşkar olunur... Kökləri ən qədim zamanlara işləyən Azərbaycan folkloru dərin məzmunlu və janr zənginliyinə malikdir. Folklorun estetik və əxlaq tərbiyəsindəki rolu onun bu məziyyətləri ilə ölçülür.” (Ələkbərov Səfər, 1978:4-5) Araşdırıcıya görə “folklorun həyati qüdrətini başa düşən böyük sənətkarlar daim folklordan bəhrələnmiş, bunu başqa- larına da tövsiyə etmişlər. Nizami Gəncəvi özünün “Xosrov və Şirin” poemasının müqəddiməsində yazıb: Ruha xoş gəlsə də bu gözəl dastan, Pərdədə qalmışdı bu gəlin çoxdan. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|