Sahəsi olduğunu bir daha ortaya qoyur
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
191 Bir inci saflığı varsa da suda, Artıq içiləndə dərd verir o da. İyirminci əsrdə tibb elminin kifayət qədər məlumatlı olduğu bu məqamları, dahi Nizami öz əsərlərində hələ neçə əsrlər bundan qabaq böyük ustalıqla şərh etmişdir. Nə öküz, nə eşşək kimi yeyərik, Nə də ağzımızı möhürləyərik. Tibbdə və ya loğmanlıqda çox yeməyin fəsadları göstə- rilirsə də, bunula yanaşı, ümumiyyətlə yeməkdən bu və ya digər şəkildə imtina etmək də düzgün sayılmır. Hər bir şey qədərində gözəldir. Əlbəttə, insanın normal qidalanmaması bir çox xəstəliklərin əmələ gəlməsinə, bədəndə toksinlərin yığılmasına və immunitet zəifliyinə gətirib çıxarır. İmmunitet zəifliyi isə orqanizmdə müftəlif xəstəliklərin başlanğıcıdır. Azərbaycan ədəbiyyatının koriyeflərindən olan Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı elə bir dəyərli xəzinədir ki, o xəzinədə bütün dünyəvi elmləri özündə əks etdirən nümunələrə rast gəlmək olar. Bir sözlə, Nizami Gəncəvi yaradıcılığı Azərbaycanın milli-mənəvi sərvətidir. ƏDƏBİYYAT 1. Nizami Gəncəvi.” Sirlər xəzinəsi” “Lider” nəşriyyatı. Bakı, 2004 2. Nizami Gəncəvi “ İskəndərnamə” “Yazıçı” nəşriyyatı. Bakı, 1982 3. Nizami Gəncəvi “ Leyli və Məcnun” Bakı, 1983. 4. S. C. Əliyev, H.M. Hacıyeva. N. C. Mikayılzadə. Tibbi biliklərin əsasları. Bakı, 2004 5. Məhəmməd Yusif Şirvani. Tibbnamə. Bakı, 1990. 192 Xətayə CƏFƏROVA AMEA Folklor İnstitutunun kiçik elmi işçisi NİZAMİ GƏNCƏVİNİN YARADICILIĞINDA XALQ TƏBABƏTİ Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, dahi Azər- baycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 2011-ci ildə 870 illiyi tamam olmuşdur. Bəşər bədii fikrinin nadir incisi olan Nizami yaradıcılığı 800 ildən artıqdır ki, insanlığın ən yüksək zirvəsində durub, dünya ədəbiyyatının şah əsərləri içərisində özünəməxsus yer tutur. Nizami Gəncəvinin “Beş xəzinə” adı ilə şöhrət qazanmış “Xəmsə”si bədii sənət abidələrinin ən qiymətli incilərindəndir. Dahi şair “Xəmsə”yə daxil olan bütün poemalarında dini rəvayətlər, astronomiya, riyaziyyat, təbabət və başqa elmlərdən məharətlə istifadə etmişdir. Müdrik şair “Bismillah-ir-rəhman-ir-rəhim” kəlamını hikmətlər xəzinəsinin açarı olduğunu göstərir. Ölməz sənətkar elə “Xəmsə”nin poemalarından biri olan “Sirlər xəzinəsi”ni yazarkən bu hikmətli kəlamla başlamış, əsəri tamam yazıb qurtardıqdan sonra da Tanrıya şükr etmişdir ki, nə yaxşı ki, salamatlıqla işimi sona yetirdim. Nizami Gəncəvi öz yaradıcılığında folklor örnəklərindən – əfsanə, rəvayət, nağıllardan qaynaqlanmışdır. “Sirlər xəzinəsi” poemasında verilmiş “Bir-birilə çəkişən iki həkimin dastanı”nda göstərilir ki, bir evdə iki həkim yaşayırdı (1, s. 141). Onlar daim birincilik üstündə dava edər, “mənəm-mənəm” deyərdilər. Onlar bir-birini görmək istəməz, qəlblərində belə fikirləşərdilər ki, qarşı tərəfdəki həlak olsun. 193 Nəhayət, onların son qərarı bu oldu ki, bir-birilə çəkişib höcətləşməkdənsə hazırladıqları şərbətdən bir-birinə içirtsinlər. Birinci həkim elə bir zəhər hazırlayır ki, onun iyi qara daşları belə əridir. O, zəhəri ikinci həkimə verərkən deyir ki, sən onu zəhər bilmə. O, çox gözəl şərabdı. İkinci həkim onun şərab deyil, olduqca güclü zəhər olduğunu bildiyindən otlardan ibarət pədzəhr hazırlayır. Sonra da ondan həm içir, həm də güllərdən, çiçəklərdən ibarət su hazırlayır, çimir. Zəhər öz təsirini itirir (2). Sonra da o: Bağın çəmənliyindən bir çiçək götürdü, Bir əfsun oxuyub, o gülün üstünə üfürdü. Öz düşmənini cəzalandırmaq üçün gülü ona verdi. Haman çiçək o birisinin zəhərindən təsirli oldu. Düşmən əfsunlamış gülün müqabilindən alarkən Qorxu ona qalib gəldi, oradaca canı çıxdı (2). Bu hekayədə şair göstərir ki, birinci həkim öz biliyi, hik- məti ilə güclü zəhər hazırlasa da, ikinci həkim öz hazırladığı pədzəhr ilə ona qalib gəlir. Birinci həkimi isə vahimə basır və ölür. Bu rəvayət xalq arasında “Loğman və şagirdi” adı ilə də yayılmışdır. Görkəmli folklorşünas alim Sədnik Paşa Pirsultanlı “Azərbaycan əfsanə və rəvayətlərinin ədəbi abidələrimizlə müqayisəli tədqiqi” əsərində göstərir ki, “Loğman razı ola bilmir ki, şagirdi də ölkədə onun qədər şöhrətli olsun. O deyir: “Ölkədə bir loğman olar, iki loğman olmaz”. Şagird müəllimin təklifinə razı olur. Ancaq loğmanı pa- xıllıq hissi bürüyür və cinayətə əl atır. Hazırladığı zəhəri şa- girdinə verir. Şagird də əvvəlcədən hazırladığı çiçəkləri qaynadır, onun suyunda çimir ki, zəhər ona təsir edə bilməsin. Sonra şagird bir keçə parçasını həvəngdəstədə döyməyə başlayır. Çox gözləməli olan Loğman qorxudan ölür (2, s. 216). 194 Burada bəlli olur ki, qələbə güclü zəhər hazırlayanın deyil, onun rəqibinindir. Çünki rəqibinin gücü, qüdrəti, səbri ən qorxulu zəhər qarşısında belə qələbə çalmağa qadirdir. Bu rəvayətdə əgər şagird bir parça keçə ilə qalib gəlirsə, əvvəlki rəvayətdə ikinci həkim bir ədəd gül ilə qalib gəlir. Dahi şair Azərbaycan folklorundan bəhrələndikcə, daha geniş yüksəkliklərə qalxmış, onun şair xəyalına qol-qanad vermişdir. Şifahi xalq ədəbiyyatının hansı nümunələrində təbabətdən danışılırsa, o, daha maraqlı, oxunaqlı və yaddaqalan olur. Biz bunu ölməz sənətkar, dahi şair N.Gəncəvinin əsərlərində daha çox hiss edir, duyuruq. Onun ailəsində də xalq təbabətindən çox istifadə edirdilər. Belə bir mühitdə böyümüş şair öz əsərlərində təbabətin möcüzələrindən söhbət açır. Akademik H.Araslı “Şairin həyatı” adlı kitabında “Kürd qızı” rəvayətində göstərir ki, Gəncə zəlzələsi zamanı şairin atası uçqun daşların altında qalıb əzilən zaman anası onu sarıçiçək təpitməsi və boyçiçək dəmləməsi ilə sağaltmışdır (3, s. 18). Həmin çiçəklər xalq arasında sarı çiçək – qantəpər, boyçiçək isə paşalar boyu kimi tanınan çiçəklərdir. “Sirlər xəzinəsi”ndən sonra Nizaminin Azərbaycan folkloru ilə daha zəngin olan poeması “Yeddi gözəl”dir. Burada söylənilən yeddi əfsanənin xalq ədəbiyyatına dərin təsiri olmuşdur. Burada Çin qızının Bəhram şaha söylədiyi “Xeyir və Şər” rəvayətinin “Mərd və namərd” nağılı ilə səsləşdiyinin şahidi oluruq. “Xeyir və Şər” əfsanəsində nəql olunur ki, Xeyir və Şər adlı iki cavan yol yoldaşı olur. Hərə öz heybəsini azuqə və su ilə doldurub istədikləri məkana gedirlər. Onlar adlarına uyğun hərəkət edir, həyatlarını yaşayırmışlar. Yolda hərdən dayanır, dincəlir, çörək yeyirdilər. Xeyir yeyib-içir, Şər isə qənaətlə dolanır, suyu da xəlvətcə içirmiş. Onlar elə isti bir səhradan keçməli olurlar ki, oranın istisi cəhənnəm kimi imiş. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|