Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəşad İLYASOV, fəlsəfə doktoru 85 ELM DÜNYASI
Fritof Kapra 1939‐cu ildə Vyanada anadan olmuşdur. Fizika sahəsində «elementar hissə ‐ ciklər və sistem nəzəriyyəsi» üzrə tədqiqatlar apararaq 1966‐cı ildə fizika üzrə elmlər dok‐ toru dərəcəsini almışdır. Kapranın qlobal elm arenasında ən məşhur əsəri «Tao Fizika» əsəridir. O bu əsərində modern fizika ilə şərq mistisizmi arasında paralellər quraraq eyni zamanda fizika ilə metafizikanın bir‐birini tamamladığını iddia edir. Ona görə varlıq aləmində «gizli əlaqələr» mövcuddur. Bu kontekstdə qeyd etməliyəm ki, Kapra özünü həm buddist, həm də xristian‐katolik hesab edir.
Fritof Kapra bir çox elmi nəzəriyyənin dəyişdirilməsini təklif edir. Məsələn, o, ekoloji nəzəriyyənin orqanizmlərin biologi ‐ yası, geştalt psixologiyası, ümumi və kiber‐ netik sistem əsasında yenidən tənzim lən məsinin vacibliyini vurğulayır. Kapra hazırda ABŞ‐ın Kaliforniya ştatında, Berkley şəhərində özünün təsisçisi və direktoru olduğu Ekoloji Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri vəzifəsində çalışır. Digər tərəfdən Fransa, Almaniya və ABŞ‐ın müxtəlif universitetlərində dərslər verir.
Fritof Kapra bütün tədqiqatlarında qərb cəmiyyəti üçün düz xətli (linear) və Rene Dekartın əsasını qoyduğu mexaniki təfəkkür tərzini tərk etməyə çağırır. O, Dekartın iddiasını: «hissələri öyrənərək bütünlüyə çat‐ maq mümkündür» ciddi şəkildə tənqid edir. Bu məqsədlə də Kapra oxucuları üçün dünyanı obyektiv olaraq mürəkkəbliklər kontekstində dərk etməyi məsləhət bilir. Kapra «Tao Fizika» kitabında qeyd edir ki, «dünyagörüşümüzə təsir edən fizikadakı Dekart və Nyutonun gətirdiyi mexaniki anlayışdan bütövcül (holistic) və ekoloji anlayışa keçmək müasir dövrdə labüddür». Kapranın əhəmiyyətli əsərlərindən biri də «Dönüş nöqtəsi» (turninq point) adlandırdığı əsərdir. O bu əsərdə də Nyuton və Dekartın mexaniki dünyagörüşünə bağlanan modern qərb mədəniyyətini holistik aspektdən tənqid edir. Bu mənada dəyərlər və dünyagörüşü ‐ müzdə modern həyatın bütün yönləri bir bütün olaraq ələ alınmalıdır. Məhz ətraf mühit problemlərindən biologiyaya, modern fizi ‐ kadan genetik mühəndisliyə, texnoloji inki ‐ şafdan Şərq mistisizminə qədər uzanan mövzuları tədqiq edən bu kitab alışdığımız bir çox təfəkkür qəliblərini yerindən oynada‐ caq arqumentlərlə zəngindir. Məhz Kapra bu 84 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 Dəyərli kitablar
əsərində vaxtı keçmiş paradiqmalar yerinə həyatın özündən qaynaqlanaraq biolojik və canlı sosial sferanı da əhatə edən elmi para ‐ diqmaların yenidən yaradılmasını vurğulayır. Fritof Kapra «Həyat şəbəkəsi» (the web of life) və «Gizli əlaqələr» (the hidden connec‐ tions) kitablarında bütün düşüncələrini sis‐ temli şəkildə ifadə etdiyini bildirir. Әn son isə kolleqası Pier Luisi tərəfindən 2014‐cü ildə in‐ terdisiplinar şəkildə «Həyata sistemli baxış: baxış tərzinin vəhdəti» (the systems wievu of Life: A unifying vision) Kembric nəşriyya tında nəşr olunan əsərini qeyd edə bilərik. Kapra, eyni zamanda son illərdə özünün də ifadə etdiyi kimi, Leonardo Da Vinçinin yaradıcılığı ilə ciddi şəkildə maraqlanmışdır. O bu istiqamətdə tədqiqatlarının nəticəsində heyrətləndirici şəkildə müəyyən etmişdir ki, Da Vinçi Qalileydən 100 il əvvəl empirik metodu inkişaf etdirmişdir. Lakin onun bu inkişaf etdirmə metodu Qaliley və Nyutonun mexaniki sistemindən fəqli idi. Belə ki, bu metodda həyat formlarına və transformasiya prosesinə istinad edilirdi. Bu düşüncələr onun iki kitabında «Leonardonun elmi» (the sci‐ ence of Leanardo‐2007) və «Leonardodan öy ‐ rən mə» (learning from Leanardo‐2013) əsər lərində ciddi şəkildə izah olunur. Maraqlı olan məqamlardan biri də odur ki, Fritof Kapra Çexoslovakiyanın 1992‐ci ildə sülh şəraitində Çexiya və Slovakiyaya ayrıl ‐ masının banisi olan məşhur Çex dramaturq və siyasətçisi Vaslav Havelin kitabı nın ilk səhifəsində də qeyd etdiyi bir cüm lə sinə isti‐ nad edərək kitabının adını «Gizli əlaqələr» adlandırmışdır: «Savadlı olmaq, varlıq alə ‐ mində mövcud olan gizli əlaqələri görmək deməkdir». Kapra, bu kitabda eyni zamanda Vaslav Havelin digər intellektual görüşlə ‐ rindən də iqtibaslar gətirir. Fritof Kapra «Gizli əlaqələr» adlanan kita ‐ bında əsas məqsədin konseptual olaraq özündə həyatın biolojik, koqniqtiv və sosial aspektlərinin cəmləşdiyi bir təfəkkür tərzini təqdim etdiyini ifadə edir. O bununla nəinki həyat, rasionallıq və cəmiyyətə sintezvari vəhdət aspektindən baxmağı, hə a müasir dövrün əsas problemlərinə dair də sistemli yanaşma tərzini təqdim edir. «Gizli əlaqələr» kitabı iki fəsildən ibarət ‐ dir. Birinci fəsildə 3 alt başlıq mövcuddur. Bu başlıqlar altında həyatın, rasionallığın, şüurun təbiətinə və ümumi istiqamətlərinə dair kon‐ septual və nəzəri əsaslar izah olunur. Bu kon‐ septual sistemlərin praktiki arqument ləri isə ikinci fəslin alt başlıqlarında tədqiq olu nur. Məhz ikinci fəslin dördüncü alt başlı ğında sosial nəzəriyyələrin sosial qurum ları idarə etmədəki funksional və praktiki rolu incələ ‐ nir. Kapraya görə burada əsas maraqlı məqam odur ki, hansı dərəcəyə qədər sosial sfera canlı sistemlər olaraq hesab oluna bilər? Bundan sonra ikinci fəslin digər alt başlıqlarında təhlükəsizlik kontekstində iqti‐ sadi qloballaşma, biotexnologiyaların elmi və etik problem analizləri, xüsusilə genetik inkişaf modellərinə toxunulur. Kapranın düşüncə sistemində əsas yeri həyat alır. Təsadüfi deyil ki, onun kitabının bir adı da «Həyat şəbəkəsi» (The web of Life ) adlanır. Kapra, əsasən, həyatın parçalan ma ‐ sına gətirib çıxaran texniki və sosial elmlərin akademik mənada ayrılmasına qarşı çıx maq ‐ dadır. Bu mənada materiya və sosial struktur ‐ ları tədqiq edən elmlər artıq müasir dövrdə inteqrativ mahiyyət daşıyır. Təbiətin material və sosial strukturların konseptual mahiyyə ‐ tini vəhdət şəklində dərk etmədən müasir dövrdə parçalayıcı anlayışlarla hər şeyi məhv edə bilərik. Məhz «Gizli əlaqələr» kitabı bu istiqamətdə qeyd olunan məqsədlərə çatmaq üçün konsepsiyalar irəli sürür.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|