Sonuncu ensiklopediya Layout qxd

ƏSHABÜL-HƏDİS – Quran və hədis-
lərin aydın mənalarından hüquqi hökmlər
çıxaran alimlər idilər. Onlar başqa hüquq
metodlarımdan yararlanmamışdırlar. Bu
hüquqi məktəb Mədinədə fəaliyyət göstərmiş
və “Hicaz məktəbi” olaraq adlandırılmışdır.
Zaman keçdikcə Hicaz məktəbi də başqa
hüquq metodlarını (qiyas və istihsanı) isti-
fadə edib, İraq hüquq məktəbinə (Əshabür-
Rəyə) yaxınlaşmışdır.
ƏSHABÜL-KƏHF –  inancları səbəbi
ilə təqiblərdən mağarada sığınacaq tapmış
bir qrup insanlar olmuşdurlar. Allahın istəyi
ilə onlar orada yuxuya getmişdirlər. Bu gən-
clərin yuxusu 300 ildən bir az çox sürmüşdür
(Quran, 18: 25). Onlarla birlikdə Katmir
adında bir it də olmuşdur. Bu gənclər
yaşadıqları yerin yanlış inanclarını tərk
edərək Allaha sığınmış, pis işlərdən çəkinib
düz yola yönəlmişdirlər. Buna görə də, onlar
təqiblərə uğrayaraq öz şəhərlərindən çıxmış,
mağaraların birində sığınacaq tapmışdılar.
Bəzi tarixçilər və təfsirçilərə görə bu hadisə
miladi III əsrin ikinci yarısında Anadolunun
Tarsus şəhərində baş vermişdir. Ehtimallara
görə Roma canişini Diqyanus (ola bilsin, o
Roma imperatoru Detsius da olmuşdur) bu
imanlı gənclərdən inanclarından dönmələrini
tələb etmişdir. İnanclarından dönməyən bu
gənclər isə şəhərdən Katmir adlanan bir itlə
çıxaraq təqiblərdən qorunmaq üçün
mağaraya sığınmış və orada yuxuya get-
mişdirlər.
Onlar yuxudan oyandıqda yalnız bir gün
yatdıqlarını sanmışdırlar. Onlar ac
olduqlarından aralarından birini şəhərə azuqə
arxasınca göndərmişdirlər. Yolda ikən o,
şəhərin gözə çarpacaq qədər dəyişdiyini gör-
müşdür. Dükana yaxınlaşaraq dükançıdan
çörək istəyərək ona pul uzatmışdır. Dükançı
bu gəncin görkəminin və verdiyi pulun qeyri-
adi olduğunu görüb bunu şəhər valisinə
bildirmişdir. Valinin yanına gətirilən bu gənc
isə olanları anlatmışdır. Bunu eşidənlər bu
hadisənin üç yüz il bundan öncə baş
verdiyini anlayıb, o gəncə zamanın dəy-
işdiyini, artıq şəhərlilərin vahid tanrıya iman
gətirdiklərini qeyd etdilər. Bu dövrdə artıq
Roma imperiyasında Xristianlıq hakim din
olmuşdur. Bundan sonra insanlar gəncin
göstərdiyi mağaraya getmiş, ancaq onlar ora
gəldikdə onları mağaraya gətirən gənc və
onun dostları qeybə çəkilmişdirlər.
Təfsirçilərə görə Əshabül-Kəhf möcüzəsi
həm də, bütün insanlara öldüklərindən sonra
dirilərək Allahın mühakiməsinə qatıla-
caqlarını xatırladır. O gənclərin dəqiq sayı
haqqında İslam qaynaqlarında məlumat yox-
dur. Bu hadisənin baş verdiyi yer də bilin-
məməkdədir. Başqa rəvayətlərə görə bu
hadisə Tarsusda deyil, Maraşda, Şimali
Afrikada, Azərbaycanda, Urumçidə (Şərqi
Türküstanda) və s. yerlərdə baş verə bilərdi.
ƏSHABÜL-KİRAM
–  Məhəmməd
peyğəmbərin ən yaxın və nüfuzlu səhabələri
olmuşdurlar.  Bu insanlar bütün həyatları
boyu Məhəmmədə sadiq olmuş, İslam dininin
yayılması üçün əllərindən gələnləri
əsirgəməmişdirlər. Müsəlman çoxluğu hesab
edir ki, bunlar Əbu Bəkr, Ömər, Osman, Əli,
Əbu Zər Ğəffari və s. kimi böyük səhabələr
olmuşdurlar.
ƏSHABÜL-QARYƏ_–_Allahın_peyğəm-__bərlərini_tanımayan,_onlara_hörmət_bəs-__ləməyən_müəyyən_bir_yerin_sakinləri__olmuşdurlar.'>ƏSHABÜL-QARYƏ – Allahın peyğəm-
bərlərini tanımayan, onlara hörmət bəs-
ləməyən müəyyən bir yerin sakinləri
olmuşdurlar. Rəvayətlərə görə bu yer An-
takyadır (Antioxiya). Oraya Allah öncə iki,
daha sonra bir peyğəmbər göndərmişdir. Bu
peyğəmbərlər Allahın göndərdiyi elçilər
olduqlarını bildirdikdə, Əshabül-Qaryə on-
ları rədd etmişdir (Quran, 36: 15). Bundan
sonra onlar peyğəmbərləri daşlayaraq qorx-
utmaq istəmişdirlər. Rəvayətlərə görə Həbib
Nəccar adlı bir şəxs onlara yaxınlaşmış və
Allaha iman etmələrini istəmişdir. Azğın-
83
ƏSHABÜL-QARYƏ

---

laşmış qövm isə onu daşqalaq edib öldür-
müşdürlər. Allah isə onu cənnətlə mükafat-
landırmışdır (36: 26-27). Bundan sonra
Allahın peyğəmbərləri onlardan üz döndər-
mişdir. Sonra isə Allah onları cəzalandıraraq
məhv etmişdir (Quran, 36: 29). Bu hadisə ilə
əlaqədar müxtəlif fikirlər vardır. Bəzi təf-
sirçilərə görə burada İsa peyğəmbərin həvar-
ilərindən söhbət gedir. Digərləri isə bunu
məcazi və ya nəsihət xarakterli bir hadisə
kimi dəyərləndirirlər. Onlara görə Əshabül-
Qaryə üç peyğəmbəri (Musanı, İsanı və
Məhəmmədi) tanımamışdır.
ƏSHABÜR-RƏSS_–_Quranda_(25:38)__Ad_və_Səmud_qövmləri_ilə_bərabər_adı_çək-__ilmiş_qövm_olmuşdur.'>ƏSHABÜR-RƏSS – Quranda (25:38)
Ad və Səmud qövmləri ilə bərabər adı çək-
ilmiş qövm olmuşdur. Allah
onları
göndərdiyi peyğəmbərlər vasitəsi ilə doğru
yola dəvət edilmişdir. Ancaq onlar bunu et-
məkdən imtina etmiş, yer üzündə haqsızlıqlar
törətməyə davam etmişdirlər. Onlara gön-
dərilmiş peyğəmbərləri quyulara atmışdırlar.
Buna görə Allah onları məhv etmişdir. Müx-
təlif rəvayətlərə görə Əshabür-Rəss qövmü
ya Yəmmamədə, ya Azərbaycanda, ya da
Antakyada yaşamışdırlar.
ƏSHABÜR-RƏY – əqli dəlilərə əsasla-
naraq hüquqi hökm verən şəxslərdir. Quran
və hədislərə istinad edən, ancaq hər hansı bir
problemin hüquqi həllini tapa bilməyən bir
çox alimlər əqli dəlillərlə hökm vermək
məcburiyyətində qalmışdırlar. Bu hökmlər
İslamın ümumi ruhuna uyğun olaraq qiyas
yolu ilə əldə edilirdi. Rəvayətlərə görə
qiyasın işlədilməsini Məhəmməd peyğəmbər
dəstəkləmişdir. Onun səhabələri bu metod-
dan faydalanmışdırlar. 
Peyğəmbər müsəlman icmasında bütün
fiqhi məsələləri özü həll edirdi. Buna görə də
o dövrlərdə başqa metodlardan geniş istifadə
edilmirdi. Buna baxmayaraq peyğəmbər,
ayrı-ayrı durumlarda ictihad edərkən öz
düşüncəsinin əsasında hökmlər verirdi.
Peyğəmbərin vəfatından sonra Xilafətin
sərhədləri genişlənmişdir. Bu proses isə bir
çox problemlərin yaranmasına gətirib çıxar-
mışdır. Çünki, ilk İslam qaynaqlarına əsasla-
naraq bir çox yeni məsələlərin həlli
istiqamətində hökmlər çıxarmaq mümkün ol-
murdu. Buna görə də, yeni metodlara ehtiyac
var idi. İslam alimlərinin bir çoxu yaranmış
problemləri öz məntiqi düşüncələri ilə
çözməyə çalışmışdırlar. Bu alimlərin ək-
səriyyəti əsasən İraqda yaşayıb yaradırdılar.
Çünki, İraq elə bir yer idi ki, orada çoxlu
xalqlar və millətlər yaşayırdı və bu səbəbdən
də, orada çoxlu yeni problemlər ortaya
çıxırdı. Bu baxımdan da orada çoxlu hüquqi
məktəblər ortaya çıxmışdır. Bu məktəbləri
“İraq məktəbi”, onun davamçılarını isə
“Əshabür-Rəy” adlandırmışlar. 
Bununla belə, Hicazda Məhəmməd
peyğəmbərin dövründən qalan siyasi-ictimai
mühit saxlanılmaqda idi. Buna görə, burada
rəy metodunun geniş istifadə olunmasına
ehtiyac olmamışdır. Bu səbəblə də, burada
problemlər birbaşa ilkin mənbələrə əsasla-
naraq həll olunurdu. Bu məktəbin mərkəzi
Mədinədə yerləşdiyindən, onu “Hicaz mək-
təbi” adlandırırdılar. Daha sonra Hicaz və
İraq hüquq məktəblərinin davamçıları
arasında sıx bağlantılar qurulmuş, onların
metodları bir-birinə qarışmışdır. 
ƏSHABÜS-SÜFFƏ –  Mədinə məsci-
dinin ətrafında Süffə adlanan yerdə, ox-
uyub-yazmağı və dinin əsasını öyrənmək
məqsədi ilə bir araya gələn səhabələrdir.
Rəvayətlərə görə onların sayı səksən və ya
bundan bir qədər çox olmuşdur. Onlar Süf-
fədə məskunlaşaraq peyğəmbər vasitəsi ilə
dini biliklərə sahiblənən yoxsul insanlar
idilər. Əshabüs-Süffə əsl abidlik nümunə-
sidir. Onlar bütün ömürlərini Allaha ibadət
etməklə keçirmiş, yalnız ehtiyac olanda məs-
ciddən kənara çıxmışdırlar. Bununla yanaşı,
Əshabüs-Süffə bacardıqları qədər tələbat-
84
ƏSHABÜR-RƏSS

---