Sonuncu ensiklopediya Layout qxd
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FƏTVA – fiqhdə müsəlmanların gündə- lik həyatları ilə əlaqədar və ya hər hansı dini məsələdə din aliminin çıxardığı dini hökmdür.
- FƏZL İBN ABBAS – Məhəmməd peyğəmbərin əmisi oğlu, eləcə də səhabəsi olmuşdur
- FİDYƏ – vacib olan hər hansı bir dini ayinin icra edilməməsinə görə verilən vergidir.
- FİQH – İslam hüququ bu sözlə ifadə edilir.
- FİRDÖVS – bax: CƏNNƏT. FİRON – qədim Misir hökmdarlarının adıdır.
- FİTRƏ – Orucluq bayramının birinci günü girməmiş yoxsul müsəlmanlara ver- ilən sədəqədir.
sözünün anlamına yaxındır. Bu termin daha çox hənəfi fiqhində istifadə edilir. FƏTVA – fiqhdə müsəlmanların gündə- lik həyatları ilə əlaqədar və ya hər hansı dini məsələdə din aliminin çıxardığı dini hökmdür. Sünni məzhəblərində bu problem- ləri həll edən alim “müfti” adlanır. Erkən dövr İslam tarixində də hökmlər verilmişdir. Səhabələr onları maraqlandıran problemləri Məhəmməd peyğəmbərdən soruşurdular. O isə bəzi səhabələrinə fətva verməyə icazə vermişdir. İstisna hallarda qadınlar da fətva verə bilərlər. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra onun bilikli səhabələri müxtəlif dini problemlər üzrə hökmlər vermişdilər. Raşidi xəlifələr, eləcə də Əməvi xəlifəsi Ömər ibn Əbdül-Əziz kimi ölkə başçıları hökmdarlar olmaqla yanaşı, həm də dini lider olmuş- durlar. Ancaq, sonrakı illərdə bu vəzifələr bir-birindən ayrılmışdır. Daha sonra hüquq məzhəbləri yaranmışdır. Onların verdikləri bütün bu hökmlər xüsusi məcmuələrdə bir araya yığılaraq İslam qanununu zəngin- ləşdirmişdirlər. Bu da artıq həllini tapmış hüquqi problemlərə bir daha qayıtmamaq məqsədi güdürdü. Sonra bu toplular sistem- ləşdirilərək daha fundamental kitablara çevrilmişdir. Bundan sonra bütün fəqihlər müxtəlif hüquqi problemlərinin həllində, eləcə də hökmlərin verilməsində bu kitablara müraciət edirdilər. FƏZL İBN ABBAS – Məhəmməd peyğəmbərin əmisi oğlu, eləcə də səhabəsi olmuşdur. O, İslamı Bədr döyüşdən bir qədər əvvəl qəbul etsə də, bunu açıq bildirməmişdir. Müsəlmanlar Məkkəni fəth etməzdən az əvvəl Fəzl atası Abbasla Mə- dinəyə köçmüşdür. Fəzlin qatıldığı ilk müharibə Məkkənin fəthi olmuşdur. Bundan sonra o, Hüneyn döyüşündə də iştirak et- mişdir. Fəzlin ölümü haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Ehtimallara görə o, Bizans ordusu ilə Suriya uğrunda gedən döyüşlərdə həlak olmuşdur. Ancaq onun öz ölümü ilə öldüyü haqqında da rəvayətlər vardır. FEY – İslam dövlətinin geyri-müsəl- manlardan aldığı cizyə, xərac və ticarət malları vergilərinin ümumi adıdır. Xəlifə Ömər fey gəlirlərini müsəlmanlara biri ildə bir dəfə olmaqla pul, digəri isə hər ay ərzaq olmaqla iki formada dağıtmışdır. Fey kəlməsi Quranda (Əhzab 33: 50; Həşr 59: 6, 7) “qə- nimət olaraq vermək” mənasında istifadə edilməkdədir. FİDYƏ – vacib olan hər hansı bir dini ayinin icra edilməməsinə görə verilən vergidir. Məsələn, müsəlman xəstəliyi və ya qocalığı səbəbindən Ramazan ayında oruc tutmamağına görə fitrə zəkatının məbləğində fidyənin ödənməsidir. Fidyə haqqında Quranda da ayə vardır (2: 184). Buraxılan oruc günləri üçün fidyə vermiş xəstə sağalarsa, o günlərin əvəzinə oruc tutmalıdır. FİQH – İslam hüququ bu sözlə ifadə edilir. İslam ənənəsində hüquqçular isə “fəqih” adlanırlar. Fiqh sözü “anlamaq” mə- nasında Quranın bir-neçə ayəsində işlədilir (4: 78). Bəzi hədislərdə də fiqh sözü keçməkdədir. Bu ayə və hədislərdən göründüyü kimi Məhəmməd peyğəmbərin sağlığında “fiqh” sözü dinin müxtəlif aspek- tlərində dərin bilik anlamında istifadə edilirdi. Onun zamanında, eləcə də sonrakı onilliklər boyu “fiqh” sözü dini dərindən an- lamaq və bilik mənalarında işlənmişdir. Zaman keçdikcə, bu söz daha geniş anlam daşımağa başlamışdır. İnsan- cəmiyyət, insan-tanrı münasibətləri bu sözün ifadə etdiyi dərin məna altında izah edilməyə başlanılmışdır. Peyğəmbərin sağlığında, onun əhli-beyti və səhabələrinin dövründə də belə olmuşdur. Ancaq zaman keçdikcə, 95 FİQH çözülməli olan yeni problemlər ortaya çıxmışdır. Buna görə də, müsəlman hüquqçu- ları fiqh elmini daha da sistemləşdirmiş, bu səbəbdən də bu elm olduğu kimi günümüzə gəlib çatmışdır. İslam hüququnun sistemləşdirilməsi pros- esi bir neçə tarixi dövrdən keçmişdir. Məhəmməd peyğəmbərin sağlığında İslam hüququnun başlıca qaynaqları olan Quran və hədislər meydana çıxmışdır. Bundan sonra peyğəmbərin əhli-beyti və səhabələri endirilmiş ayələri təfsir etmiş, onların mə- nalarını açıqlamağa cəhd etmişdirlər. Daha sonra fəqihlər İslam hüququnun əsaslarını işləyib onu sistemləşdirmişlər. O zaman İraq və Hicazda iki əsas fiqh məzhəbləri yaran- mış, onların metodları digərlərindən fərqlən- mişdir. Onlara Əshabül-Hədis və Əshabür-Rəy deyirlər. Sonra onların metod- ları bir-birinə yaxınlaşmışdır. Bu zaman fiqh fundamental hüquqi sistemə çevrilmişdir. Beləliklə, hicrətin III əsrinə qədər Hənəfi, Maliki, Şafii, Hənbəli, Zeydi, Cəfəri və Zahiri kimi müxtəlif hüquq məzhəbləri ortaya çıxmışdır. İslam hüquq məzhəblərində bütün hüquqi hökmlər Quran və hədislərə əsaslanaraq çıxarılır (birbaşa, ya da dolayı). Ayələrdə olan əmrlər isə Allahın qanunu olduğundan, heç kim onları ortadan qaldıra bilməz. Bununla İslam hüququ digər bütün hüquqi sistemlərdən fərqlənir. Əgər İslam hüquqçusu bu və ya digər problemin həllini birbaşa Quran və hədislərdə və ya İslam al- imlərinin icmasında tapmazsa, onda o qiyas, istihsan, örf kimi başqa hüquqi metodlarına müraciət edə bilər. Fiqh üç əsas hissəyə bölünür: Birincisi in- sanın Allah qarşısında olan vəzifələri və öhdəlikləri ki, buna ibadət deyilir; İkincisi müamilədir ki, burada insanın cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqələrinə baxılır; Üçüncüsü üqubətdir və burada hüquq pozuntularına görə cəzalandırma məsələlərinə baxılır. Fiqh sahəsində çalışan alimlərə fəqih deyilir. Onlar ərəb dilini, fiqhin qaynağı olan Quranı, hədisləri, eləcə də hər hansı bir məsələ üzrə alimlərin rəy və qiyas metodunu bilməlidirlər. Tələblərə görə fəqihlərin möhkəm inancı, dərin biliyi və gözəl əxlaqı olmalıdır. FİRDÖVS – bax: CƏNNƏT. FİRON – qədim Misir hökmdarlarının adıdır. Onlardan bəziləri Quranın bir-neçə yerində anılmışdır (7: 103). Quranda adı çək- ilən Firon isə özünü tanrılaşdıraraq Musa peyğəmbər və onun xalqını ağır təqiblərə məruz qoymuşdur. Həmin Firon Musanı peyğəmbər kimi tanımamış, ona inam gətirənləri Misirdən çıxmağa məcbur et- mişdir. Ancaq sonda Firon möcüzə ilə dənizdə boğulmuşdur. O an bağışlanmasını Allahdan diləsə də, Allah onu bağışla- mamışdır. FİTRƏ – Orucluq bayramının birinci günü girməmiş yoxsul müsəlmanlara ver- ilən sədəqədir. Onun verilməsi şəriətdə vacibdir. Ev başçısı himayəsində olan hər bir kəs üçün onların yaşlarından asılı olmayaraq fitrə zəkatını ödəməlidir. Yığılan sədəqələr bütövlükdə yoxsul olan bir müsəlmana və ya bölünərək onlardan bir neçəsinə verilə bilər. Fitrənin buğda, arpa, xurma kimi məhsulla verilməsi də məqbul hesab edilir. Ancaq, müasir dövrdə fitrənin pulla verilməsi daha doğrudur. Bu fitrə zəkatının verilməsindən əsas məqsəd ondan ibarətdir ki, bayram günü yoxsul müsəlmanlar da ailələrində bayramı qeyd edə bilsinlər. 96 FİRDÖVS Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|