TəRTİBÇİDƏN
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
dostluq edib, onu təhrik etdi. Mehdiqulu xan ilə ədavət və küdurət başlayıb, iddia qıldı ki, varislik mənim haqqımdır. Amma, çünki Lisaneviç necə ki, yuxarıda məğrum oldu, əvvəl dəfə ərizə yazıb, general Nesvetayevə təqdim eləmişdi ki, İbrahim xan öz həyatında Məhəmmədhəsən ağanm vəfatından sonra Mehdiqulu ağanı kağız ilə varis və vəliəhd edibdir. Nesvetayev ki, canişin və əvəzi-sərdar idi, padşah hüzuruna yazmışdı. Dəxi orada iş təsdiq olub, qurtarmışdı. Buna görə Cəfərqulu ağanın iddiası məqbul olunmadı. Əlqissə, bu ilin qış mövsümündə ki, sərdari-əzəm knyaz Sisianovun məqtul olmaq müqəddiməsindən yeddi-səkkiz aydan ziyadə keçmişdi. General feldmarşal qraf Qudoviç sərdarlıq əmrinə mənsub olub gəldi. Hənuz Tiflisə yetişməmiş yoldan Mehdiqulu xana kağız yazıb, məlum eləmişdir ki, imperaturi-əzəm Aleksandr Pavloviçdən fərmani-hümayun sədr olub sizi Qarabağın əyalət və hökumətinə mənsub edibdir. Mən darüssürur Tiflisə varid olandan sonra sizi Tiflisə çağınram. Gərəkdir ki, padşahın ələminin altmda qəsəm yad etdirib fərmanı sizə və Qarabağın əhlinə təqdim edəm. Pəs bu xəbər məlum olan kimi Cəfərqulu ağa tədarük görüb, Mehdiqulu xandan irəli, qraf Qudoviç sərdar Tiflisə gəlməmiş Tiflisə getdi. Qudoviçin gəlməyi bir ay müddəti təxir oldu. Cəfərqulu ağa o biri ayı orada məəttəl qaldı. Qudoviç Tiflisə varid olan günü Cəfərqulu ağa istiqbal etməmişdi. Qraf hörmət edib, buyurmuşdu ki, Mehdiqulu xan sizi nə mətləb üçün buraya göndərib? Cəfərqulu xan demişdi ki, mən özüm gəlmişəm. Məni Mehdiqulu xan göndərməyib. Sərdara məlum olmuşdu ki, mətləbi özgədir. Pəs buyurmuşdu ki, mayor Lisaneviç sizi on yeddi yaşında yazıb varisliyə layiq bilməmişdi. Şimdi imperaruri- əzəmdən fərman sadir olub, dəxi bərhəm etmək mümkün olmaz. Pəs, qraf Tiflisə varid olandan sonra bir mötəmid müqərrər buyurmuşdu ki, gəlib Mehdiqulu xanı apara. Ona binaən Mehdiqulu xan tamam Qarabağ bəylərini və əyanlarını, hətta kənd yüzbaşılarını dəxi özü ilə bir yerdə aparıb, Tiflis şəhərinə daxil oldu. İki gündən sonra qraf ümumi məclis qayırıb, Mehdiqulu xana aman verdirib, Qarabağın hökumət fərmanını ki, xanın adına və əhaliyi-vilayəti-Qarabağa yazılmışdı orada təslim elədi. Pəs Cəfərqulu ağa əhvalı belə görəndən sonra orada sərdara məlum elədi ki, xan mənə 36 para kənd verdi. Mən artıq təmənna 210 elədim. Şimdi o hal ilə qalır. Qraf da xandan dil cavabı təvəqqe etdi ki, şul kəndləri Mehdiqulu xan Cəfərqulu ağaya maaş güzəran versin. Bu şərtlə ki, Cəfərqulu ağa və şul kəndlər Mehdiqulu xanın ixtiyarından xaric olmayıb, cüzvi divanların Cəfərqulu ağa kəssin. Amma ümdə təqsirlərinə yenə xan yetişib, qət qılsın. Tövci məsələlərin dəxi xanın əmri ilə əncam və məmun etsinlər. Hərçənd Cəfərqulu ağa israr edib, xahişmənd olmuşdu ki, təmam onun tabelərin ixtiyarı məhz öz əlində ola. Sərdar qraf razı olmamışdı ki, bir vilayətdə iki hökm ola bilməz. Cəfərqulu ağa qayıdıb, oradan Qarabağa gəldi. Mehdiqulu xan dəxi bir neçə gündən sonra Qarabağa gəlib, öz hökumətində müstəqil olub əyleşdi. Altı aydan sonra dəxi Mehdiqulu xana imperaturi-əfxəm tərəfindən cavahir qılınc və ələm mərhəmət olub, qraf sərdar yolladı, gəldi. Mehdiqulu xana kağız yazmışdı ki, Cəfərqulu ağaya vədə elədiyi kəndlər ki, bundan əqdəm Məhəmmədhəsən ağanın əlində olarmış və ixtiyarında imiş, onları Cəfərqulu ağaya versin. Çün, Mehdiqulu xan ilə Cəfərqulu ağanın arasında əzim, ədavət və küdurət var idi, dəxi kəndləri verməyib, xan bəhanə və dəstaviz qayırdı ki, şul kəndlər Məhəmmədhəsən ağanın əlində və ixtiyarında olmayıb, mən özüm ona verərdim ki, mənə itaət və xidmət edə. Şimdi ki, razı olmadı, mən də vermənəm. Bu növ ilə şərir və bədxah adamlar bayislik edib, Cəfərqulu ağanı qızışdırıb, arada söz-söhbət gəzdirib, küdurətlər saldılar. Lazım idi ki, çün varislik olmadı, bari xoşhallıq ilə 36 para kəndləri ki, ümdə mədaxil idi, alıb, xoşgüzəranlıq və rəfəhət edərdi. O tövr daimi savaş və küdurət arada olmayıb, şeytanət pişə adamların dilxahmda rəftar etmiyəydi. Çe fayda ki, küdurətdən bir nəfı olmadı ki, zərər və nidamət hasil oldu. Dəxi haman küdurət və dava-dalaş bais olub, Cəfərqulu ağaya və qardaşı Xancan ağaya ki, mütləqa ağlagəlməz idi ki, Qızılbaş dövlətinə gedələr. Çünki Qarabağın Urus dövlətinə itaət etməyinə səbəb və bais Məhəmmədhəsən ağa idi. Fətəli şahın dəxi ümdə rəncidəliyi və qəzəbi ona idi. Axır şöylə oldu ki, Mehdiqulu xanın küdurəti səbəb oldu ki, onlar hər ikisi Qarabağdan fərari olub Qızılbaşa getdilər. 211 İYİRMİ ÜÇÜNCÜ FƏSİL MEHDİQULU XANIN HÖKUMƏTİ-ƏYYAMINDA QARABAĞDA VƏ SAİR ƏTRAF VİLAYƏTLƏRDƏ VAQE OLAN BƏZİ ƏHVALATI VƏ MÜHARİBATI VƏQAYEYİ-MÜTƏFFƏRRİQƏTLƏRDƏN BƏYAN EDİR Çün, səneyi-məsihiyyə 1808 tarixdə və islamiyyə tarixi ilə 1222-ci il hicridə sərdar qraf Qudoviç təyin olub, Gürcüstana gəldi. Tiflis şəhərində rəxti-iqamət salıb, əyləndi. Bir neçə müddət keçmişdi ki, sultani-Rum ilə ədavət və müharibə vaqe oldu 1 . Sərdar qraf dəxi general Nesvetayevi qoşun ilə Gömrüdə qoyub, özü əsgərləri ilə Axan kəklik (Axalkalaki) sövbünə rəvan oldu. Orada Axısqa hakimi Xümşizadə Səlim paşa ilə davalar edib, Axan kəklik (Axal-kalaki) qalasına yürüş elədilər. Axır mətləb hasil olmayıb, yenə məqsədə yetmədən Tiflisə müraciət qıldı. Sonra xəbər gəldi ki, Yusif paşa sərəsgər olub, əzmi-müqabilə üçün Qarsa gəlibdir. Pəs qraf tədarük görüb, Gömrüyə azim oldu. Arpa çayında sipahi-Rumiyyə ilə təlaqi olub, hər iki qoşun orada düşüb, əyləndilər. Bir neçə gündən sonra əzmi-meydan edib, tərəflər davaya başladılar. Bir gün əsr vaxtınadək cəng və guşiş əmələ gəlib, axır osmanlı qoşunu məğlub olub, axşamçağı fərar elədilər 2 . Sərdari-qanim və müzəffər çox qənimət və axtarma, böyük topları osmanlıdan ələ gətirib, fəth və nüsrət ilə qayıdıb, yenə Tiflisə gəldi. Qışı Gürcüstanda qalıb, bahar fəslində İrəvan və Naxçıvanı təsxir etmək üçün o tərəfə hərəkət elədi. Qabaqca general Nebolsini cunidi-məsud ilə Qarabağdan Naxçıvan təsxirinə mərsum və müqərrər etdi. Sonra özü dəxi tədarükü-şayan və əsakiri-firavan ilə İrəvan üstünə getdi. Naxçıvan müsəxxər olundu. Amma İrəvan qalasma müddəti-mühasirədən sonra yürüş elədilər. Çox qoşun tələf oldu. Axır, bineyl məqsud müraciət edib, oradan yenə Tiflisə gəldilər. Ondan sonra qrafı Rusiyaya izhar etdilər. Yerinə _____________ 1 Müəllif səhv edir. Rus-türk müharibəsi hicri 1221 (1806)-ci ilin sonunda başlanmışdır. 2 Ruslarla türk ordusu arasında Arpa çay döyüşü 18 iyun 1807-ci ildə baş vermişdır. 212 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|