Generallari

 
66
Mən yenə də əl çəkmədim: 
- Siz inanın, - dedim, artıq beş ilə yaxındır ki, Şıxlinskinin həyat və fəaliyyəti ilə məşğul 
oluram. Onun rus və Azərbaycan dilində xatirələrini çapa hazırlamışam. Yazdığı yüzlərlə faktı 
dönə-dönə yoxlamışam, bir işıq ucu qədər yanlışlıq görməmişəm. O özü yazır ki, 1910-cu ildə 
Luqa şəhərində belə bir kitabım çıxıb. Özünüz fikirləşin, bundan sonra mən neyləməliyəm? 
- Bilmirəm, cavan oğlan, - dedi, - onun haqqında bizdə bircə kitab var. O da Sabir 
İbrahimovun “General Əliağa  Şıxlinski” monoqrafiyasıdır. Sizi qane edirmi? Böyük Vətən 
müharibəsi illərində Luqa şəhəri faşistlər tərəfindən dağıdılmışdır. Bəlkə kitab o vaxt məhv olub, 
bizə gəlib çatmayıb? 
Kor-peşman qayıdıb oxu zalına gəldim, buraxılış vərəqəsi almaq üçün. Qəfildən ağlıma 
bir fikir gəldi. Təzə anket götürüb doldurdum. Kataloqda inqilabdan əvvəl Luqada nə  qədər 
artilleriyaya aid kitab və kitabça çıxıbsa sifariş verdim. Yarım saatlıq fasilədən sonra stolumun 
üstundə ondan çox kitab vardı. Bir-bir vərəqləyib onların axırıncı  səhifəsində verilən elanları 
oxudum. Üz qabığı qalın, həcmcə o qədər də böyük olmayan, 1911-ci ildə çap olunmuş 
“Artilleriyada səhra topları üçün məsələlər” məcmuəsinin son - yüz altmış birinci səhifəsində 
belə bir elanı tapdım: “Artilleriya zabitləri məktəbinin anbarına satış üçün qəbul olunmuş 
kitablar”. 
Yeddinci kitab Əliağa  Şıxlinskinin “Səhra toplarının cəbhədə  işlədilməsi”  əsəri idi. 
Sevindiyimdən gözlərimə inanmadım. Dönə-dönə baxdım. Açıq-aydın yazılmışdı. “Şıxlinski Ə. 
1910-cu il, qiyməti 70 qəp. Luqa şəhəri, V.M.Kuroçkinin yeni mətbəəsində çap olunub”. 
Ayağa qalxdım. Növbətçi qızın yanına gedib yazını ona göstərdim. Ordan birbaşa fondun 
baş mühafizəçisinin yanına qaçdım. 
- Baxın, baxın... 
Baş mühafizəçi məni sakitləşdirdi: 
- Özünüzə  gəlin, qoyun əməlli-başlı baxım. O, eynəyi   çıxarır, oxuyur, özü də bərkdən. 
“Ə.Şıxlinski”. Bəli, biz təslim olduq, cavan oğlan, indi bildim   haradadır. - Nina    Qriqoryevna, 
- deyə yaxınlıqdakı bir qadını səslədi. Bir baxın, bu azərbaycanlı bizi təslim etdi. Demək, belə bir 
kitab varmış. 
Nina Qriqoryevna: 
- Bu kitab olsa-olsa hərbi dərsliklər şöbəsində  olacaq, dedi. Sifarişi təzələyin... 
 
* * * 
 
Artıq bir həftədir ki, Leninqradın bəyaz havasına oxşar binada məni bir yazı stolu 
gözləyir. Beş, ya da on dəqiqə, lap uzağı iyirmicə  dəqiqə geçiksəm, gərək kiminsə durmağını 
gözləyəm. Nahara qədər də öz “isti yuvasını” tərk edən adam çox çətin tapılır. Ona görə də səhər 
saat doqquz tamamda kitabxananın qarşısında olmağa adət eləmişəm. 
Mənə müvəqqəti verilmiş vəsiqəmi təqdim    edib soruşuram.  
- Zəhmət olmasa, K-9178 nömrəli sifarişi yoxlayın. 
- Sizin istədiyiniz kitab tapılıb, amma bir qədər gözləməli olacaqsınız... 
 Yəni nə qədər? 
  
Dəqiq deyə bilmərəm... Bəlkə bir gün, bəlkə üç gün,   bəlkə bir həftə... Ona görə də hər 
gün gəlib yoxlamalısınız. 
 
* * * 
 
Leninqrad  ətrafındakı iki şəhər  Əliağa  Şıxlinskinin hərbi fəaliyyəti ilə bağlı olub. 
Onlardan biri Luqa, digəri isə Çarskoye Selo (indiki Puşkin  şəhəri - Ş.N.)  şəhəridir.  Əliağa 
Şıxlinski xatirələrində bu yerləri böyük məhəbbətlə yad edir. İnqilabdan əvvəl artilleriya zabitləri 
məktəbi Çarskoye Seloda, bütün Avropada ən nümunəvi hərbi təlim meydanı isə Luqa 
düzənliyində yerləşirmiş. Ona görə  də fürsətdən istifadə edib Çarskoye Seloya getmək - 
Şıxlinskinin yaşayıb işlədiyi şəhəri görmək arzusu məni rahat buraxmırdı... 

---

 
67
 
AZƏRBAYCANLI, YOXSA POLYAK? 
 
İstirahət günü olduğundan Litsey-muzeyə baxmağa gələnlər daha çox idi. Hava dumanlı 
və yağışlı olsa da, böyük növbə vardı. Şəhərin qədim və zəngin tikililəri, təkrarsız gözəlliyi” - 
sarı  xəzəlli cökə xiyabanları, uzaqdakı dumanlı meşələr, “Səssiz” gölün cilvələnən ləpələri 
doğrudan da insanı valeh edir. 
Yanımda dayanan eynəkli kişi əlindəki qəzeti büküb gileylənməyə başladı: 
- Başa düşmürəm ki, bu boyda binaya niyə az adam buraxırlar. Ötən il də burda olmuşam, 
onda belə deyildi. 
- Əgər ötən il olmusunuzsa, bu il nəyinizə gərəkdir? - deyə mən söhbətə qoşuldum. 
- Elə deməyin. Gərək tarixə dönə-dönə baş çəkəsən... Bağışlayın, hardansınız? 
- Azərbaycandanam... 
- Mən də Tambovdanam. Gəlin tanış olaq: biologiya elmləri namizədiyəm. 
Mən də özümü təqdim etdim. Buraya nə məqsədlə gəldiyimi dedim. O, tələsik soruşdu: 
  
- Yaxşı, ay dost, bir dayan, Litsey hara, Azərbaycan hara? Məgər burda azərbaycanlılar 
da oxuyub? 
  
Düzü, bu haqda dəqiq heç nə bilmirəm. Amma bir faktı  dəqiq bilirəm ki, xalqımızın 
general oğlu Əliağa   Şıxlinski burda, keçmiş Çarskoye Seloda xidmət edib. Mən onun sorağı ilə 
gəlmişəm. Vaxtdan istifadə edib Litsey-muzeyə də baxmaq istədim. 
Nikolay Xaritonoviç heyrət və təəccüblə: 
- Məgər general Şıxlinski sizin xalqın oğludur?         
 - Bəli, necə məgər? 
    
-  O ki, polyakdır. Mən acı-acı gülümsünürəm. Eyni zamanda fikirləşirəm ki, bunun 
günahı özümüzdədi. Biz xalqımızın  şöhrətli oğlunu yaxşı tanımırıq. Üstəlik bəzi qələm    
sahiblərimiz    yerli-yersiz ona çar generalı damğası vurublar. Elə burda, bu dar macalda, necə 
deyərlər, dəridən-qabıqdan çıxıb müsahibimi    başa salıram ki, o, polyak deyil, azərbaycanlıdır. 
Mən ona Dövlət mükafatı laureatı, general-mayor, hərb elmləri doktoru, professor 
Yevgeni Zaxaroviç Barsukovun sözlərini xatırladıram: 
“Əliağa  Şıxlinski içərisindən çıxmış olduğu Azərbaycan xalqına bütün varlığı ilə sadiq 
olub, onu sonsuz dərəcədə sevib, eyni zamanda bütün Rusiyanın və bütün Sovetlər ölkəsinin də 
qızğın bir vətənpərvəri kimi həmişə vətən yolunda canından keçməyə hazır idi”. 
Nikolay Xaritonoviç: 
- Oxumuşam, - deyir, - onun  haqqında. Mən bioloq  olsam   da, tarixlə maraqlanıram. 
Lovğalıq olmasın, az-az tarixi roman və yaxud elmi-tarixi əsər olar ki, oxumamış olam. 
Aleksandr Stepanovun “Port-Artur”u, “Zvonaryovlar ailəsi” romanları stol-üstü kitablarımdır. 
Orda kapitan Şıxlinski, general Şıxlinski qoçaq adam kimi təsvir olunur, fəxr etməyə  dəyər. 
Təsəvvür edin ki, çar, Port-Arturda    uduzan    rus   generallarını Stesseli, Foku, Smirnovu və 
başqalarını məhkəməyə verdi. Şıxlinskini isə əksinə, (1906-cı ildə - Ş.N.) məşhur Georgi   ordeni 
ilə təltif etdi. 
- Azərbaycanlı general Şıxlinski - qəsdən   “azərbaycanlı” sözünü tez-tez işlədirəm ki, 
həmsöhbətimin yadında yaxşı qalsın, bundan sonra heç vaxt çaşmasın, - öz xatirələrini    yazıb, 
heç şübhəsiz ki, oxumamısınız. 
- Xeyr, oxumamışam. Nəsə rast gəlməyib. 
- Bizim Azərbaycanda nəşr olunub. Hökmən göndərərəm... 
- Yadıma düşdü, - deyə Nikolay Xaritonoviç sevinclə bildirir. Onun familiyasına “Rus 
artilleriyası birinci dünya   müharibəsində” adlı kitabda da rast gəlmişəm. Amma yenə deyirəm, 
mən bu günədək onu polyak bilmişəm.  İndi siz deyirsiniz azərbaycanlıdır. Bunu sübut edən 
əsaslı bir fakt varmı? 
İlişmişdim, özü də möhkəmcə. Yaxşı ki, əl çamadanımda Əliağa Şıxlinskiyə, onun həyat 
yoldaşı Nigar xanıma aid materialları, fotoşəkilləri özümlə götürmüşdüm. 

---