Görkəmli alim işığlı ziyalı
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Drezden əlyazma nüsxəsinin titul səhifəsi
27 8 1 urar, aydır: “Bu evi xarab olası ərə varalıdan bərü 2 dəxi qarnım toymadı, yüzüm gülmədi, ayağım baĢmaq, yüzüm 3 yaĢmaq görmədi,” – der. “Ah, nolaydı, bu öləydi, birinə dəxi 4 varaydım, umarımdan yaxĢı, uyar [28] olaydı,” – der. Anuñ kibi- 5 niñ, xanım, bəbəkləri bitməsün. Ocağıña buncılayın övrət gəlməsün. 6 Gəldüñ, ol kim tolduran toydur, dəprətincə [29] yerindən uru 7 turdı, əlin-yüzin yumadan obanıñ ol ucundan 8 bu ucuna, 9 diñlədi, öylədəncə gəzdi, öylədən soñra evinə gəldi. 10 Gördi kim, oğrı köpək, yegə [30] tana evini bir-birinə qatmıĢ, 11 tavuq komasına, sığır tamına dönmiĢ. QonĢularına çağırar ki: 12“ Qız, Zəlixə, Zübeydə, Ürüydə сan! Qız, Çan PaĢa, Ayna Mələk, 13 Qutlu Mələk! [31] Ölməgə-itməgə getməmiĢdim, yatacaq yerim genə bu xarab 28 9 1 olasıydı. Nolaydı, bənim evimə bir ləhzə baqaydıñız. QoñĢı haqqı – 2 Tañrı haqqı,” – deyü söylər. Bunuñ kibiniñ, xanım, bəbəkləri bitməsün. 3 Ocağıña bunuñ kibi övrət gəlməsün. Gəldiñ, ol kim 4 necə söylərsəñ, bayağıdır, evinə yazıdan-yabandan 5 bir udlu qonuq gəlsə, ər adam evdə olsa, aña disə ki, tur 6 ətmək gətür, yeyəlim, bu da yesün; disə, biĢmiĢ ətməgüñ bəqası olmaz, 7 yemək gərəkdir, övrət aydır: “Neyləyim, bu yıqılacaq evdə un yoq, 8 ələk yoq. Dəvə dəgirməndən gəlmədi,” – diyər. “Nə gəlürsə, bənim sağrıma 9 gəlsün,” – deyü əlin götünə urur, yönin añaru, sağrısın ərinə 10 döndərir. Biñ söylərsəñ, birisini qoymaz, əriñ sözini qulağına 11 qoymaz. [32] Ol Nuh peyğəmbəriñ eĢəgi əslidir. Andan dəxi sizi, 12 xanım, Allah saqlasun. Ocağıñıza buncılayın övrət gəlməsün. 29 ġƏRHLƏR * Abidənin Drezden nüsxəsinin titul səhifəsində əsərin adı orta əsr yazı ənənəsinə uyğun olaraq ərəb dilində bu Ģəkildə, yəni “Kitabi-Dədəm Qorqud əla lisani-tayifeyi-oğuzan” Ģəklində verilmiĢdir. Güman etmək olar ki, bu, abidənin heç də ilkin adı deyildir. Bu adı ona ya ilk dəfə qələ- mə alan, ya da sonradan üzünü köçürən katib qoymuĢdur. Fikrimizcə, əsər türk epos təfəkkürünə uyğun olaraq ilkin variantda “Alp Ər Tonqa”, “ġu” kimi qədim türk dastanlarının adlanma ənəsinə uyğun olaraq, sadə- cə, “Dədə Qorqud” adlanmıĢ və yalnız kitablaĢdırıldığı dövrdən göstə- rilən adla tarixə düĢmüĢdür. Bundan əlavə, titul səhifəsində digər yazılar da (bunun üçün səhifə 30-a bax) əksini tapmıĢdır ki, abidənin əvəzsiz tədqiqatçılarından pro- fessor S.Əlizadə onları bu Ģəkildə qruplaĢdırır: – adın altında çətinliklə oxunan “Sahib əs-səlam Abdullah bin Fə- rəc Kəndxuda” monoqramı; – üst sağ küncdə “tarixi-vəfati-Osman, sənə 993” yazısı; – aĢağıda sağ küncə doğru “Məhəbbətnamə ağzında yazılmıĢdır” qeydi; – ortada dairəvi möhür, ayaqda sol küncdə isə üstündə saxlanıldığı Drezden muzeyinə iĢarə olaraq “Msc.Drezd. Ea. 86.” yazılmıĢ düzbucaq- lı möhür (62 , 30). [1] AraĢdırmalar göstərir ki, (qaf) hərfi tarixən cingiltili [q] – “qe” və onun kar qarĢılığı olan [k] – “ka” səsini ifadə etmək üçün istifadə olunmuĢdur. Bu fakt “Dədə Qorqud kitabı”nın orfoqrafiyasında qabarıq Ģəkildə nəzərə çarpır. Belə ki, irəlidə görəcəyimiz kimi bu ikili xüsusiy- yət bəzi arxaik sözlərin yanlıĢ oxunuĢuna Ģərait yaratmıĢ, nəticədə müasir əlifba ilə transletirasiya edilməsində və semantik açımında fərqli yanaĢ- malara yol açmıĢdır. Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, türk naĢirləri- nin “k” ilə verdiyi bu hərf Azərbaycan naĢirlərinin transkripsiyasında “q” ilə getmiĢdir. Sözsüz, bu, ilk növbədə, həmin xalqların istifadə etdikləri əlifba ilə Ģərtlənir və heç də bütün məqamlarda tarixiliyi əks etdirmir. Ənənəvi olaraq türk naĢirlərinin “k” ilə yazdıqları bir çox sözlərdə bu hərf (qe) səsini bildirdiyi halda, Azərbaycan naĢirlərinin “q” ilə yazdıqla- rı əksər sözlərdə (ka) səsini ifadə etmiĢdir. Üzərində dayandığımız “yaqın” variantı da bu tipli nümunələrə aiddir. F.Zeynalov və S.Əlizadə 31 Drezden əlyazma nüsxəsinin titul səhifəsi 30 birgə nəĢrində bu fakt diqqətə çatdırılaraq belə izah olunur: “ (qaf) – söz əvvəlində q samitinin, bəzi türk mənĢəli sözlərin ortasında və sonun- da dilarxası kipləĢən kar k səsinin iĢarəsidir. Məs: (yakın), (bakaydıñız). Lakin nəĢriyyat imkanını nəzərə alıb, həmin səsi də mətndə q hərfi ilə verməli olduq” (60, 24). Təhlilsə göstərir ki, qaf hərfi təkcə türk mənĢəli bəzi sözlərin ortasında və sonunda deyil, həm də əvvəlində də k səsini ifadə etmiĢdir, məsələn: kañlı (bol, zəngin), kalıñlıq (baĢlıq), koĢ (dəri) və s. Əsərin oxunuĢunda tarixilik prinsipinə müəyyən dərəcədə xələl gətirməsinə baxmayaraq, biz qaf hərfinin ifadəsində Azər- baycan naĢirlərinin ənənəsini gözləməyi seçim etdik. Digər cəhətdən, bu sözün iĢləndiyi “Rəsul əleyhissəlam zamanına yaqın Bayat boyından Qorqut ata derlər bir ər qopdı” cümləsi abidəyə da- xil olan boyların yaradıcısı sayılan ulu Qorqudun yaĢadığı dövrü mü- əyyənləĢdirmək baxımından maraq doğurur. Əksər alimlər “Kitab”da getmiĢ bu fikirdən çıxıĢ edərək Qorqud atanın Məhəmməd peyğəmbərin zamanında yaĢadığını irəli sürürlər. Ancaq “yaqın” sözünün daĢıdığı se- mantikaya istinad etdikdə, türk dünyasının bu ulu ozanının sonuncu pey- ğəmbərlə bir zamanda deyil, ona yaxın bir dövrdə dünyaya gəldiyi aydın olur. Əgər abidənin tarıxin sonrakı mərhələsində islamlaĢmıĢ qatını gö- türsək, onun daha qədim türk həyat tərzini, düĢüncəsini, inam və inancını əks etdirdiyini görmək olur. Ağızdan ağıza dolaĢmaqla yayılan və islamı qəbul edən oğuzların sonrakı yaĢam və düĢüncə tərzinin elementlərinin ilkin mətnə əlavəsi yolu ilə formalaĢan bu möhtəĢəm abidənin yazıya alındığı dövrdə, yəni XI əsrdə və yaxud sonradan üzü köçürüldüyü XV- XVI əsrlərdə Dədə Qorqud artıq Məhəmməd peyğəmbərin əsrdaĢı kimi qələmə verilmiĢdir. Görünür, elə buna görə də XIV əsr tarixçisi F.RəĢi- dəddin Kayı Ġnal xanın hakimiyyət illərindən danıĢarkən yazır: “Onun padĢahlığı dövründə peyğəmbərimiz həzrət Məhəmməd Mustafa əley- hissəlam zühur etmiĢ, bu hökmdar da Dede Kerençiki elçi sifətilə onun hüzuruna göndərmiĢ və müsəlman olmuĢdu. Bu Qorqud Bayat nəslindən olub Qara Xocanın oğlu idi. Çox ağıllı, bilikli və kəramət sahibi bir kəs idi. Ġnal xan Sır Yabquyun dövründə meydana çıxmıĢdı. Bu sözləri söyləyənin dediyinə görə, iki yüz doxsan beĢ il ömür sürmüĢdü” (76, 43). Göründüyü kimi, böyük tarixçinin də Ģifahi Ģəkildə eĢitdiyi bu tarixi faktda ulu Qorqud artıq “rəsul əleyhissəlam zamanına yaqın” deyil, onunla bir dövrdə yaĢadığı önə çəkilr. Fikrimizcə, tarixi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|