Gülşən Orucova, Nərminə Qaragözova, Rafiq İsmayılov, Zahid Xəlilov

ANA DİLİ KURİKULUMU VƏ 2-ci SİNİFDƏ
AZƏRBAYCAN DİLİNİN TƏDRİSİ
I—IV siniflər üçün Ana dili kurikulumu
Kurikulum təhsilimizdə yeni hadisə olduğundan onunla bağlı müasir pedaqogikada
bir sıra yeni terminlər və təlim texnologiyaları yaranır ki, bütün bu anlayışlara aydınlıq
gətirmək vacibdir. 
Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün Ana dili kurikulumu (I–IV
siniflər) bu fənnin tədrisi ilə bağlı bir çox təhsil komponentlərini əhatə edir:
1. Ümumi təlim nəticələri
2. Əsas məzmun xətləri
3. Ayrı-ayrı təhsil pillələri üçün (ibtidai, əsas, orta) hər bir məzmun xətti üzrə təlim
nəticələri
4. Siniflər üzrə məzmun standartları
5. Fənlərarası və fəndaxili inteqrasiya
6. Təlim texnologiyaları: forma və üsullar
7. Qiymətləndirmə məsələləri 
Məzmun standartları tədris olunan əsas bilik və bacarıqları əks etdirdiyindən təh -
silin məzmununu təşkil edir. Odur ki müəlliflər bu vəsaitin giriş hissəsində, ilk
növbədə, 2-ci sinif üçün təsbit olunmuş standartların şərhini verməyə, onların dərs -
likdə və tədris prosesində reallaşdırılması prinsiplərini açıqlamağa çalış mış lar.
Məzmun xətləri 
Məzmun xətləri dedikdə ümumi təhsil -
də hər bir fənn üzrə təlimin büt ün mərhə -
lələrindən keçən “qır 
mızı xətlər” –
leyt   motivlər nəzər də tutulur. Ana dili kuri -
ku lumunda məz 
mun xətləri aşağıdakı
kimi  tə yin  edilmişdir:  
Dinləyib-anlama və danışma
Oxu 
Yazı
Dil qaydaları
Bu məzmun xətlərindən ilk üçünü nitq bacarıqları, dördüncünü (dil qaydaları) isə
bu bacarıqları əldə etmək üçün vasitə kimi qiymətləndirmək olar. Qeyd etmək
lazımdır ki, bu vəsaitdə bir çox hallarda “dinləyib-anlama və danışma” məzmun
xəttinin iki komponenti (dinləmə və danışma) ayrı-ayrı nitq bacarıqları kimi
qiymətləndiriləcək, çünki bu iki bacarıq bir-biri ilə bağlı olmaya da bilər. Şagird
dinləyib-anladığını yalnız danışmaq yolu ilə deyil, həmçinin ifadə yazı yazmaqla, şəkil
çəkməklə və ya verilmiş şəkillər sırasının süjetə uyğun ardıcıllığını müəyyənləş -
n
n
n
n
6
GİRİŞ
İbtidai sinifdən başla yaraq müəl limlər
hər bir məzmun xətti üzrə ümumi təhsilin
son məqsədini özləri üçün aydın təsəvvür
etməlidirlər. Bu, istənilən mər hə lədə tədris
prosesini düzgün qurma 
ğa yardım edə
bilər.
Çap üçün deyil

---

dirməklə nümayiş etdirə bilər. Eləcə də danışma bacarığı yalnız dinləmə ilə bağlı
deyil. Şagird gördüyü hadisəni nəql edəndə, düşündüyünü ifadə edəndə və ya
şəkillər əsasında şifahi mətn quranda da danışır. 
Anlama sözünə gəldikdə isə demək lazımdır ki, bu anlayış “dinləmə”nin
mahiyyətində var. Əgər insan dinlədiyini anlaya bilərsə, lakin anlamırsa, deməli, o
dinləmir, sadəcə, eşidir. Anlama nailiyyətdir və o, dinləmə və oxu bacarıqları
vasitəsilə əldə edilir. Təsadüfi deyil ki, Ana  dili kurikulumunda “oxu” məzmun xətti
bəzən “oxuyub-anlama” və ya “şüurlu oxu” kimi də təqdim olunur. 
Anlama ilə yanaşı, vacib şagird
nailiyyətlərindən biri də dinlədiyini,
oxuduğunu, gördüyünü, düşündüyünü
anlatmaqdır. Buna danışma və yazı
vasitəsilə nail olmaq mümkündür.
Beləliklə, dinləmə və oxu bacarıqları
öyrənməyə kömək edirsə, danışma və yazı öyrəndiyini nümayiş etdirmək üçün
vacibdir.
Dinləmə və danışmanın əsasında səs dayandığından şifahi nitq bacarıqlarına
aid edilir. Oxu (söhbət yalnız ucadan oxumaqdan deyil, yazılı mətni qavramaqdan
gedir) və yazı mətnləri isə hərf əsaslı nitq sayılır, odur ki yazılı nitq bacarıqlarına
aiddir.
Yuxarıda deyilənləri sxem şəklində aşağıdakı kimi əks etdirmək olar: 
İbtidai təhsilə başlayan uşaq müəyyən qədər dinləmə və danışma bacarıqlarına
malik olur. O bu bacarıqları məişət səviyyəsində böyüklərin köməyi ilə empirik yolla
(təbii şəkildə) əldə etmişdir. Məktəbə qədər uşağın bildikləri, əsasən, dinləmə yolu ilə
əldə edilmişdir və o bu biliklərini danışma yolu ilə nümayiş etdirir. Sözsüz ki,
məktəbdə bu bacarıqların sistemli şəkildə, müəyyən qaydalara söykənərək inkişaf
etdirilməsinə ehtiyac vardır. 
Oxu və yazı bacarıqları isə, adətən, məktəbdə formalaşmağa başlayır. 
Ana dili kurikulumunda hər bir sinif üçün əsas məzmun xətləri üzrə təlimin son
nəticələri əks olunmuşdur. İstənilən mövzunun tədrisi zamanı bu nəticələri nəzərə
almaq lazımdır. Bu, nəticəyönümlü təhsilin əsas tələblərindən biridir.
7
Anlama və  anlatma mühüm şagird nailiy -
yətləridir. Şagird dinləmə və oxu bacarıqlarına
yiyələnməklə anlayır, danış ma və yazı bacarıq -
larına yiyələn məklə anladır.
Dinləmə
Danışma
Oxu
Yazı
Dil qaydaları
Yazılı nitq
Anlatma
(öyrəndiyini nümayiş
etdirir)
Nitq bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün vasitə
Anlama
(öyrənir)
Şifahi nitq
Çap üçün deyil

---

MƏZMUN STANDARTLARI
(alt-standartlar, məqsədlər, şagird nailiyyətləri)
Hər bir təlim mərhələsi (sinif, kurs) üçün müəyyən edilmiş məzmun standartları –
bilik və bacarıqlar həmin fənn üzrə təhsilin ümumi məzmun xətlərindən doğur və
şagirdlər kursun sonuna kimi bu bacarıqlara yiyələnməlidirlər. 
Beləliklə, fənn kurikulumu məzmun xətlərini və məzmun standartlarını (eləcə də
alt-standartları) təyin edir. Dərslik müəlliflərinin vəzifəsi bu standartlardan çıxış edərək
kursu mərhələlərə, hər bir mərhələni mövzulara bölmək, hər bir mərhələ üçün
məqsədləri və hər bir mövzu üçün şagird nailiyyətlərini müəyyənləşdirməkdir. 
Aşağıda 2-ci sinif mərhələsi üzrə Ana dili kurikulumunda təsbit olunmuş məzmun
standartlarının şərhi verilir. Qeyd etmək lazımdır ki, dərslik müəllifləri kursu 8
mərhələyə bölmüşlər. Hər bir mərhələ üzrə məqsədlər və hər bir mövzu üzrə
gözlənilən şagird nailiyyətləri müəyyən edilmişdir. Həmin məqsədlər və nailiyyətlər
barədə metodik vəsaitin müvafiq bölmələrində məlumat verilir.
Dinləyib-anlama və danışma
Dinləmə
Dinləmə şifahi nitqin (sözün, cüm -
lənin, mətnin) qavranılması, beyində
mənalandırılmasıdır.  
Dinləmə bacarığının inkişafına bu
vəsaitdə verilmiş mətnlərin səsləndiril -
məsi yolu ilə nail olmaq mümkündür.
Bunun üçün bir sıra qaydalara riayət
etmək lazımdır.
8
GİRİŞ
KURİKULUM
DƏRSLİKLƏR
Təhsilin bütün pillələri üçün
Ayrı-ayrı pillələr (siniflər) üzrə
Kursun (sinfin) mərhələləri üzrə
Hər bir mövzu (dərs) üzrə
Məzmun xətləri
Məzmun standartları
və alt-standartlar
Məqsədlər
Şagird nailiyyətləri
Şagird:
1.1.  Dinlədiyi fikri anladığını nümayiş
etdirir.
1.1.1. Sual verməklə dinlədiyi fikrin ma -
hiyyətini aydınlaşdırır.
1.1.2. Dinlədiyi fikirlə bağlı münasibətini
əsaslandırır.
(Ana dili kurikulumu, səh.9)
Çap üçün deyil

---