Gülşən Orucova, Nərminə Qaragözova, Rafiq İsmayılov, Zahid Xəlilov

Müəllim şagirdlərə aşağıdakı əsərləri oxumağı tövsiyə edə bilər:
1. “Əlibaba və qırx quldur” 
2. Mikayıl Müşfiq: “Şəngül, Şüngül, Məngül”
3. “Qırmızıpapaq”
4. “Tıq-tıq xanım”
5. “Düyməcik”
6. Cəlil Məmmədquluzadə: “Saqqallı uşaq”
7. Lev Tolstoy: “Çəyirdək”
Yazı
İbtidai sinif şagirdlərində yazı ba ca -
rıqlarının inkişafını iki mərhələyə böl mək
olar:
1) yazı texnikasına yiyələnmək;
2) düşündüyünü yazılı şəkildə ifa -
də etmək.
1-ci sinifdə şagirdlərdə yazı texni ka -
sına yiyələnmək bacarığı forma 
laş dı -
rılmış və 2-ci mərhələyə keçidin əsası
qoyulmuşdur. 2-ci sinifdə şagird 
lərdə
yazı texnikası təkmilləş dirilməklə dü şün -
düyünü yazılı şəkildə ifadə etmək
bacarığı formalaş dırıl malıdır. ADK-da 2-
ci sinif üçün təsbit olunmuş 3.1.1-3.1.3
alt-standartları 1-ci mərhələyə, 3.1.4-
3.1.6 alt-standart ları isə 2-ci mərhələyə
aiddir. 
MMV-də verilən ifadə mətnləri
şagirdlərdə dinləmə bacarığını, eləcə də
mətn qurmaq bacarığını formalaşdırır və
ikinci mərhələyə şamil edilir. Buna görə də ifadə mətnləri ikinci sinif şagirdləri üçün
vacib amillərdən biridir. İfadə yazmağa aid birbaşa alt-standart olmasa da, 3.1.5
(“Əzbər bildiyi nəzm nümunələrinin qısa məzmununu yazır”) standartından çıxış
edərək  “Əzbər bildiyi nəzm nümunəsini nəsrə çevirərək yazır” bacarığı bir çox
dərslərdə təlim nəticəsi kimi qoyulmuşdur.
İnşa və ya essenin yazılması motivasiya tələb edir. Ona görə də şagirdlər
yazmağa başlamazdan əvvəl müəllim verilmiş mövzu üzrə müzakirə açmalı,
şagirdlərin fikirlərini dinləməli, əlavə suallar verməlidir. Məsələn, şagirdlər “Vətən”
haqqında esse yazmağa hazırlaşırlarsa, müəllim onlara aşağıdakı sualla müraciət
edə bilər: “Hər bir insanın vətən qarşısında borcu var. Siz bunu necə başa
düşürsünüz? Əsgər, həkim, şair vətən qarşısında borcunu necə yerinə yetirir?” Daha
14
GİRİŞ
3.1. Şagird yazı  bacarıqlarına yiyə lən -
di  yini  nümayiş  etdirir.
3.1.1. Yazısında sadə hüsnxət norma la -
rına   riayət edir.
3.1.2. Çap hərfləri ilə yazılmış mətni
üzündən köçürür.
3.1.3. Marağına uyğun seçdiyi nəzm
nümunəsini əzbərdən yazır.
3.1.4. Müşahidə və təəssüratlar əsasında
kiçikhəcmli inşalar yazır. 
3.1.5. Əzbər bildiyi nəzm nümunələrinin
qısa məzmununu yazır.
3.1.6. Sinif səviyyəsinə uyğun olaraq
müəyyən edilən sadə  əməli yazılar
(məktub, açıqca, elan, ərizə) yazır.
(Ana dili kurikulumu, səh.9)
Çap üçün deyil

---

sonra bəzi sözlərin yazılışı, cümlələrin qurulması, məzmunun təqdimatı üzərində iş
aparılmalıdır. Yalnız bundan sonra şagirdlərə müstəqil şəkildə inşa yazmaq tapşırılır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, düşün düyünü yazılı şəkildə ifadə etmək bacarığı ümumi
təhsilin sonuna qədər davam edəcək. Ona görə də bu bacarığa ibtidai siniflərdən
başlayaraq xüsusi diqqət ayırmaq lazımdır. Bununla bağlı iş dəftərində müxtəlif növ
tapşırıqlar verilmişdir:
1) dinlənilmiş və ya oxunmuş şeiri nəsrə çevirərək yazmaq;
2) mətnin məzmununu yazılı şəkildə bir neçə cümlədə ifadə etmək;
3) mətni müəyyən məqamdan başlayaraq müəllifdən fərqli şəkildə davam et dir mək
və bitirmək;
4) əsərin qəhrəmanına (və ya müəllifinə) məktub yazmaq.
3.1.6 (“Sinif səviyyəsinə uyğun olaraq müəyyən edilən sadə əməli yazılar (mək -
tub, açıqca, elan, ərizə) yazır”) alt-standartı dərslərdə bir neçə dəfə reallaş dırıl mışdır.
Lakin ərizə forması ikinci sinif şagirdləri üçün çətin və anlaşılmaz olduğu üçün dərs -
liyə salınmamışdır. Dərs prosesi zamanı müəllim özü ərizə haqqında qısa mə lumat
verə bilər.
Dil qaydaları
Vəsaitin əvvəlində deyildiyi kimi,
linqvistik qaydalar nitq vərdişlərinin
inkişafına kömək edən vasitədir.
Bununla yanaşı, dilçilik özü də
inkişafda olan bir elmdir və digər
elmlər kimi, onun da əsasları orta
məktəbdə tədris olunmalıdır. Lakin
sovet dönəmindən bəri əvvəlki tədris
proqramları ana dilinin tədrisində
dilçiliyi əsas məqsəd kimi götürərək
nitq vərdişlərini arxa plana çəkirdi.
Milli Kurikulumun isə bu məsələyə
yanaşması tamamilə fərqli 
dir. Bu
yanaşmaya görə, dilçilik qayda 
ları
real nitqdən təcrid olunmuş şəkildə
əzbərlənməməli, şifahi və yazılı
nitqdə müvafiq situasiyalarda tətbiq
olunmaq üçün öyrənilməlidir.  
Qeyd etmək lazımdır ki, “Dil
 qaydaları” məzmun xətti üzrə şagird -
lər 1-ci sinifdə bir sıra linqvistik
anlayışları mənimsəməlidirlər: səs, hərf, heca, əlifba sırası, cümlə. 2-ci sinifdə
şagirdlərin bu bilikləri inkişaf etdirilir və dərin ləşdirilir.
15
4.1. Şagird  zəruri dil qaydalarını mə -
nim sədiyini nümayiş etdirir. 
4.1.1. Sait və samit səsləri  fərqləndirir.
4.1.2. Sözlərin böyük hərflə  yazılışına dair
qaydaları məqamına uyğun  istifadə edir. 
4.1.3. Rast gəldiyi yeni sözlərin yazılış və
tələffüz qaydalarını müəyyənləşdirmək
üçün lüğətdən istifadə edir. 
4.1.4. Cəm şəkilçisinin düzgün yazılış və
tələffüz variantlarını fərqləndirir. 
4.1.5. Sözləri qrammatik mənasına görə
qruplaşdırır.
4.1.6. Cümləni digər nitq vahidlərindən
fərqləndirir. 
4.1.7. Tələb olunan məqsəd  və in-
tonasiyaya görə cümlə qurur  və müvafiq
işarələrlə tamamlayır. 
(Ana dili kurikulumu, səh.10)
Çap üçün deyil

---

3.1.2, 3.1.4, 3.1.5, 3.1.6 alt-standartlarına və onların təlim məqsədlərinə uyğun
olaraq şagirdlər üzündən mətn köçürərkən, imla, ifadə mətnləri, məktub yazarkən
və s. zaman sözün sətirdən-sətrə keçirilməsi halları ilə qarşılaşırlar. Bunu nəzərə
alaraq ikinci sinif dərsliyində sözün sətirdən-sətrə keçirilməsi  və heca ilə bağlı
məlumat verilib. Bu, eynu zamanda I sinif Azərbaycan dili üzrə 4.1.3 alt-standartı ilə
fəndaxili inteqrasiyadir.
Ədəbi dil normalarına uyğun nitq bacarıqlarının formalaşması və inkişafı üçün dil
qaydaları məzmun xəttinin praktik əhəmiy yəti var. Bununla yanaşı, bu standartlar
gələcəkdə dilçiliyin əsaslarını daha dərindən mənimsəməyə kömək edir. 
Nitq bacarıqlarının inkişafinda imla mətnləri vacib amillərdən biridir. Şagirdlər imla
mətnləri yazarkən söz ehtiyatının artırılmasına nail olur, sözlərin düzgün yazılış və
tələffüzü qaydalarına daha da dərindən yiyələnirlər. Bu məqsədlə müəllif qrupu
qərara almışdır ki, imla mətnləri üçün alt-standart nəzərdə tutulmasa da, 4.1.3 (“Rast
gəldiyi yeni sözlərin yazılış və tələffüz qaydalarını müəyyənləşdirmək üçün lüğətdən
istifadə edir”) standartından çıxış edərək dərslərdə “Dinlədiyi imla mətnlərini orfo-
qrafik normalara uyğun yazır. İmla yazısındakı deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərin
düzgün yazılışını lüğətin köməyi ilə müəyyənləşdirir” təlim nəticəsini reallaşdırsınlar.
Bu təlim məqsədinə görə, şagird imla mətnini yazdıqdan sonra yazılışı və tələffüzü
fərqlənən sözləri lüğətin vasitəsilə araşdırır və səhvlərini müəyyən edir. Bu həm də
lüğətdən düzgün istifadəni də formalaşdırır.
1-ci və 2-ci siniflərdə dil qaydalarının tədrisi konsepsiyasının məqsədi
terminlərdən mümkün qədər az istifadə etməklə şagirdlərdə bir sıra dilçilik
anlayışlarının mahiyyəti haqqında ilkin təsəvvür yaratmaqdır.
Dərslikdə dil qaydaları ilə bağlı məlumatlar xüsusi dizaynla ayrılmış “Qaydalar”
rubrikasında verilir. 
Termin
2-ci sinifdə təqdimat forması
Sait
Sait
Samit
Samit
Heca
Heca
Sinonimlər
Yaxınmənalı sözlər
Antonimlər
Əksmənalı sözlər
İsim
Ad bildirən sözlər
Sifət
Əlamət bildirən sözlər
Say
Say bildirən sözlər
Feil
Hərəkət bildirən sözlər
Şəkilçi
Hissəcik
Mürəkkəb söz
Mürəkkəb söz
Söz birləşməsi
Söz birləşməsi
Cümlə
Cümlə
2-ci sinifdə öyrədilən dilçilik anlayışları
16
GİRİŞ
Çap üçün deyil

---