Gülsüm Hüseynova tat d I l I n I n L u g ə t
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili
75 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili ni, nəzəri əsaslarım, tədqiqi yol larını hərtərəfli aydınlaşdırmış, onomalogiya ilə bağlı dilçilər qarşısında duran və zifələrin tam spektrini açmışdır. Tədqiqatçı başqa dillərə məxsus onomastik vahidlərə də yer ayırmış, bu sahədə tədqiqatların əhəmiyyətini qeyd etmışdır: «Di limizin leksikasına başqa lüğəvi vahidələrlə bərabər, bir sıra onomastik vahidlər də daxil olmuşdur. Onların dilimizə keçmə tarixi olduqca müxtəlif dövrlərə təsadüf edir. Dilimizin onomastik sistemini müəyyən dövrlər üzrə araşdırıb tədqiq etmək, başqa dillərə məxsus xüsusi adların mənşəyini müəyyənləşdirməklə, çox mühüm elmi nəticələrə gəlmək o lar. Müasir Azərbaycan dilçiliyi bü barədə hələ öz sözünü demə - mişdir» (16, 316). Azərbaycan onomastik vahidlərinin arasında Azərbaycan da yaşayan başqa xalqların dillərində olan bir sıra onomastik vahidlər qeydə alınır. Bu ono malogiyanın, demək olar ki, bü tün şöbələrində (antroponimiya, etnonimiya, topo nimiya, hid- ronimiya, zoonimiya) əksini tapır. Azərbaycan dilində baş qa dillərdən alınmalar antroponimiyada daha geniş yayılmışdır. Başqa dillərə aid onomastik vahidlərin tədqiqi prosesində dillərin qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində xüsusi adda izlərini sax la- yan bir sıra linqvistik və ekstralinqvistik hadisələri üzə çıxar - maq olur. Alınma və ya tərkibində alınma ünsür olan ono mas- tik vahidlərin tədqiqi bu cəhətdən də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan onomastikasında tat dili ilə bağlı bir sıra vahidlər aşkar edilir. «Bakı ətrafında bir sıra tatdilli toponimlər mövcuddur. Məsələn: Şubanı, Zuğulba,
yer adları da İran qrupu dillərinə aid topo nimlərdəndir. Məsə lən: Ərəkit, Qərçə, Uştal, Mücühəftəran, Keşxurt, Kənzə, Balik,
Tat dilinin onomastikası iki aspektdən tədqiq oluna bilər. 76 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili Birinci aspekt bilavasitə tat dilinə məxsus onomastik vahidləri ayırıb, ayrı-ayrılıqda antroponimlər, toponimlər, hidronimlər və s. üzrə qruplaşdırmaqla, araşdırmağı tələb edir. Bu cəhət, dünyada yayılmış dillərdən biri olan tat dilinin tədqiqi, dünya dillərinin inkişaf xüsusiyyətlərini öyrənmək, ümumiyyətlə dil sistemində gedən pro seslərə aydınlıq gətirmək, dillərarası əla - qələrin xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək baxımından əhə miyyət daşıyır. İkinci aspekt Azərbaycan ərazisində tat dili ilə bağlı müşahidə olunan onomastik vahidləri araşdırmaqla əla - qəlidir. Məsələyə bu şəkildə yanaşma Azərbaycan-tat dil əla qələrinin öyrənilməsi üçün lazımlı məsələlərdəndir. Bununla yanaşı, xüsusi adların mənşəyi məsələsinə aydınlıq gətirmək, fərqli fikir və mülahizələrin daim müqayisəli şəkildə, tarixi - coğrafi faktlar, etimoloji təhlil zəminində işlərin aparılmasını tələb edir. Onomastik vahidlər arasında toponimlərin xüsusi yeri var. Toponimlər təkrarlanan ola bilir. Təkrarlanan toponimləri bir-birindən fərqləndirmək məqsədilə fərqləndirici sözdən is ti- fadə edilir. Bir sıra toponimlərin tərkbində xalqın, etnosun, tayfanın adı durur. Azərbaycanda təkribində «tat» sözü olan bir neçə toponim var: Tatlar (Kəlbəcər, Ağdaş), Tatlı (Ağstafa, Samux). Qeyd olunan toponimlər sırasında Tatoba (Lənkəran), Tatoni (Lerik), Tatyanoba (Masallı) toponimlərinin də veril məsi hallarına da rast gəlirik. Lakin sonuncuların «tat» etnik qrupu ilə bağlılığı yoxdur. Bu toponimlərin tərkibində işlənmiş
kənindəki isti su bulaqları da bu fikri təsdiqləyir. Tatlar və Tatlı toponimlərinin izahı ilə bağlı fərqli fikirlər müşahidə olunur. Kəlbəcər və Ağdaş rayonlarındakı Tatlar kəndlərinin adı «İrandangəlmə» tatlar nəslinin adı ilə bağlanır. Tatlı (Qazax) kəndinin adı isə «əkinçi, biçinçi, oturaq həyat ke çi- rən» mənasında izah olunur və onun tat etnik qrupu ilə bağlılı ğının olmadığı göstərilir (13, 458). Burada bir məsələyə aydın- 77 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili lıq gətirmək, onun üzərində dayanmaq lazım gəlir. Q.Qeybul- layev əsərində M.Kaşqa riyə istinadla qeyd edir ki, türklər fars - ca danışanları «tat» adlandırmışlar. Təd qiqatçıların fikirlərinə görə isə, «tat» sözünün ilkin mənası «iranlı», «iranca danışan», «oturaq həyat keçirən», «əkinçi» olmuşdur (54, 181). Ağstafa və Samux ərazisindəki Tatlı toplonimlərinin izahında da bu fikir əsas götürülmüşdür. Əlbəttə, ilkin məna bu cür qəbul olunsa belə, sözün «tat» etnik qrupu ilə bağlılığını inkar etmək olmaz. Çünki tatlar həm İran dillərindən birində danışmış, həm İrandangəlmə olmuş, həm də oturaq həyat tərzi keçirmiş, əkin - çiliklə məşğul olmuşlar. Qərbi Azərbaycan ərazisində Tatluqışlaq adında yaşayış məskəninin adının Tatlu tayfasının adından götürülməsi və bu tayfanın orta əsrlərdə Anadoluda yaşamış Ulu Yeruk tayfa bir - ləşməsinin Tatlu qolundan olması haqqında fikir var (16, 382). Yuxarıda İran Azərbaycanı ərazisində Tatqışlaq toponiminin olması haqqında məlumat vermişdik. Bu toponimin tərkibində «tat» və «qışlaq» tərkib hissələri var. Qərbi Azərbaycan əra zi- sində mövcud olmuş «Tatluqışlaq» şəklində olan toponimin də tərkibində «tatlu» və «qışlaq» tərkib hissələri mövcuddur. Hər ehtimala görə, bu iki toponim eyni əsaslar zəminində for ma- laşmışdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Kəlbəcər rayonundakı Tatlar kəndi Qərbi Azərbaycan ərazisindən köçənlər tərəfindən salınmış yaşayış məskəni olmuşdur. Yeri gəlmişkən onu da de - mək vacibdir ki, ermənilərin monomillətçilik siyasəti yalnız türklərə qarşı çevrilməmişdir. Qərbi Azərbaycanda yaşamış başqa xalqların nümayəndələri də zaman-zaman erməni daş- naqlarının zülmünə məruz qalmış, onlar da yaşadıqları əra zi- lərdən zorla çıxarılmış, ermənilərin törətdikləri qırğınların qur banı olmuşlar. Tərkibində tat dilinə aid sözlər olan bəzi onomastik v a hidləri nəzərdən keçirərkən onların bir qisminin Azərbaycan toponimikasında əsaslı şəkildə yer tutması aydın olur. Bu topo- Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|