Haci fuad iZZƏt oğlu nurullayev şeyxüLİslamliq ziRVƏSİ: haci allahşÜKÜr paşazadə
Yüklə 3,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
142 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: Sovet dövründə Azərbaycanda İslam, yaxud İslamla bağlı mə dəniyyət tarixi çox zəif, həm də təhrif edilmiş şəkildə tədqiq edil mişdir. Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev cənabları “İs- lam sivilizasiyası Qafqazda” adlı Beynəlxalq Simpozium da çı- xış edər kən deyirdi: “Azərbaycan alimləri çox nadir, müs təs na hal larda islamşünaslıqla, İslam dininin tədqiqi ilə məşğul olur, bu ba rədə kitab yazırdılar. Bəziləri bundan qorxurdular, çə ki- nirdilər. Zi ya Bünyadov və Cahangir Qəhrəmanov kimi İs lam la məşğul olan görkəmli alimlər az idilər. XX əsrdə Azər bay can - da islamşünaslıq sahəsində demək olar ki, heç bir tədqiqat ol - mamışdır”. 95 1990-cı illərin əvvəllərində Şeyxülislam Allahşükür Paşa- za dənin məsləhətçiliyi və redaktorluğu ilə müqəddəs Qurani- Kərim akademiklər - Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyev tə rəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edildi. Bundan qısa müddət sonra Şeyxülislam həzrətlərinin bir- bi rinin ardınca iki kitabı – “Qafqazda İslam: tarix və müasir- lik”, həmçinin “İslamda ümmət və şüubilik” kitabları işıq üzü gör dü. Bir qədər sonra “İrşad” İslam Araşdırmaları Mərkəzinin nəşr etdiyi “İslam araşdırmaları” məcəlləsində Hacı Allahşükür Paşazadənin “Qurani-Kərimin təfsiri və tərcüməsinin metodo- loji əsasları”, “Qurani-Kərimin təfsiri: yaranması, məktəbləri və metodoloji əsasları”, “Qurani-Kərimin ecazkarlığı” və s. mə- qalələri dərc olundu. “Qafqazda İslam” kitabının “İslam və elm” adlanan axırın cı böl məsində Şeyxülislam bir daha sübut edir ki, qədim və müa- sir tarixçilərin, filosof və din xadimlərinin elmi irsinə nə qə dər dərindən bələddir. Kitab AMEA-nın Z.Bünyadov adına Şərq- şünaslıq İnstitutunda müzakirə olunarkən Şeyxülislam Allahşü- kür Paşazadə təkcə din xadimi kimi deyil, həm də istedadlı ta- rixçi və filosof kimi tanındı. Bu kitabların nəşrindən altı il sonra 1998-ci ildə Şeyxül is- lam Allahşükür Paşazadə həzrətlərinin “Quranın təfsiri və tər- 95 Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin “İslam sivilizasiyası Qafqazda” möv zu- sun dakı Beynəlxalq Simpoziumda nitqi. “Azərbaycan” qəzeti, 12 dekabr 1998-ci il. ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 143 cü məsi tarixi” adlı kitabı işıq üzü gördü. Nəşr edilən bu kitablar ba rədə görkəmli alim, akademik Ziya Bünyadov yazırdı: “İstər “Qafqazda İslam”, istərsə də “İslamda ümmət və şüubilik” əsər- lərində hər şeydən əvvəl fəlsəfi ümumiləşdirmələr aparılmış, Şeyx sübut etmişdir ki, İslam Qafqazda və başqa regionlarda hərbi-iqtisadi işğal nəticəsində deyil, öz mədəni qüdrəti, mə nə- viy yat yaratma imkanları sayəsində yayılmışdır”. 96 “Quranın təfsiri və tərcüməsi tarixi” geniş mənbəşünaslıq üzə rində hazırlanmışdır. Müəllif bir çox Orta əsr müsəlman alim lərinin, o cümlədən Cəlaləddin Siyutinin, İlməddin Sə- xa vinin, Mühasibinin, Mücahidin, Nəvəvinin, Şeyx Səduqun, Şeyx Müfidin, Səlahəddin Səfədinin, Rağib əl-İsfəhaninin, İbn Xa ləveyhin, İbn əl-Cəzərinin, Küleyninin və başqalarının, ha- belə Təbəri, İbn Quteybə, İbn Kəsir, Qurtubi, Beyzavi, Tə bərsi, Tusi kimi mötəbər müfəssirlərin əsərlərini, Quranın təd qiqi sa- hə sində Qərb məktəbi nümayəndələrinin – A.Rippinin, R.Bla- şerin, A.Arberrinin, F.Hittinin, Yusif Əlinin, Muhəmməd Əli nin ki tablarını da tədqiqata cəlb edə bilmişdir. 97 Əsərin bu hissəsinə qədər biz Şeyxülislam Allahşükür Pa- şa zadənin islamşünaslıq və quranşünaslıq sahəsində göstər di yi el mi xidmətin yalnız bir qismini açıqlaya bildik. Şeyxülislamın qeyd etdiyimiz əsərləri müstəqillik illərində Azər baycanda islam- şü naslığın inkişafına güclü təsir göstərən, Azər baycan islamşü- naslığında bir sıra metodoloji məqamların də qiqləşdirilməsinə, is tilahların işlədilməsi ilə bağlı yaranan çətin lik lərin müəyyən də rəcədə aradan qaldırılmasına kömək edən, həm çinin müasir Azər baycan islamşünaslığı üçün olduq ca aktual olan və bö yük əhə miyyət kəsb edən əsərlərdir. Azər bay canda elmi is lam şü nas- lığın yaranması və inkişafının təməli bu cür əsərlərlə qoyulur. Bundan əlavə, Şeyxülislamın elmi fəaliyyətinin bö yük bir qis mini də onun beynəlxalq elmi konfranslarda etdiyi məruzələr təşkil edir. Fransa, Şri-Lanka, ABŞ, Kanada, İran, Türkiyə, İor- daniya, Səudiyyə Ərəbistanı, Əfqanıstan, İraq, Küveyt, Suriya 96 Hüseynqulu Məmmədli. Qafqazda İslam və şeyxülislamlar. səh. 169. 97 Rafiq Yəhya oğlu Əliyev. Şeyxülislam. İctimai xadim. Alim. Bakı-1999, səh. 76-77. 144 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: və s. ölkələrdə keçirilən konfranslarda iştirak edən Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə maraqlı elmi məruzələrlə çıxış etmişdir. Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin elmi fəaliyyəti nəinki öl kəmiz daxilində, hətta onun hüdudlarından kənarda yerləşən xa rici ölkələrdə, o cümlədən ərəb ölkələrində nüfuzlu elm mər- kəz ləri tərəfindən etiraf edilmişdir. Şeyxülislam həzrətləri tarix elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasının hə qiqi üzvü, Vəli Axundov adına Azərbaycan Milli Elmi-Tədqiqat Pro filaktika İnstitutunun Elmi Şurasının fəxri üzvü, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Z.Bünyadov adına Şərq şünaslıq İns titutunun elmi məsləhətçisi, İordaniya İslam Mə dəniyyətini təd qiq edən Kral Akademiyasının müxbir üzvüdür. Elmə yüksək dəyər verən Şeyxülislam həzrətlərinin təklifi ilə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi nəzdində Elmi-Dini Şura ya- radılır. Akademik Vasim Məmmədəliyev Elmi-Dini Şuraya sədr seçilir. Fəaliyyətə başladığı qısa müddət ərzində Elmi-Dini Şu ra- nın həyat qabiliyyətli qurum olduğu və qarşısına qoyduğu məq- sədləri yerinə yetirmək iqtidarına malik olduğu sübuta yeti rilir. Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə həzrətləri elmin, o cümlədən ilahiyyat elmlərinin daim dinamikada olması, təbliğ və təşviqi üçün dialoq və polemikalardan istifadə etmək zərurətini xüsusi qeyd edir, müsəlman ilahiyyatçılarını bu prosesdə yaxın- dan iştirak etməyə dəvət edir: “İslam bu gün müxtəlif iman və əqidələr, cürbəcür həyat tərzləri və dünya duyumları ilə yanaşı mövcuddur. Odur ki, Sonuncu Vəhy dini öz ətrafındakı aləmin rəngarəngliyini, bu aləmin onun ardıcıllarına, nəticə etibarilə müx təlif şəkildə təsir etmək imkanı olduğunu etiraf etməli, elə- cə də özünün İslam dünyasından fərqli bir aləmə güclü təsir gös- tərə biləcəyini nəzərə almalıdır. Deməli, müsəlman alimləri bi- dətçilikdə günahlandırılmaqdan ehtiyat edib müasir dövrün va- cib məsələlərindən, eləcə də öz dinlərinin tarixi, bu dinin necə təşəkkül tapması və indiki nəsillərə necə gəlib çıxması haqqında suallardan çəkinməməlidirlər”. 98 98 Hacı Xanəli Babayev. Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə: Elmlə dinin vəhdəti. səh. 26-27. Yüklə 3,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|