HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hazırkı tərcümənin xüsusiyyətləri.
29
tabda nəşr edilmişdir 80 . Daha sonra Ç.N.Seddon ilk dəfə olaraq “Əhsənüt-təvarix”in son cildinin elmi-tənqidi mətnini hazırlamışdır. O, bu mətni hazırlayarkən əsərin Bodleian kitabxanasında, A.G.Ellisin şəxsi kolleksi- yasında və Britaniya Muzeyində mühafizə edilən əlyazma nüsxələrindən istifadə etmişdir 81 . Ç.N.Seddonun hazırladığı bu mətn və onun ingiliscə müxtəsər tərcüməsi 1930-cu illərdə Hindistanda Baroda Şərqşünaslıq İnstitutu tərəfindən iki cilddə işıq üzü görmüşdür. İlk cild əsərin farsca mətnini 82 , ikinci cild isə ingiliscə qısa tərcüməsini əhatə edir 83 . Əsərin bu nəşrinin farsca mətni əhatə edən ilk cildi 1968-ci ildə Tehranda yenidən çap olunmuşdur 84 . Lakin əsərin dövrümüzə gəlib çatmış hər iki cildinin daha dolğun elmi-tənqidi mətni İran alimi Əb- dülhüseyn Nəvai tərəfindən tərtib edilmişdir. Ə.Nəvai əsərin h. 807-899-cu illərdən bəhs edən cildinin mətni- ni hazırlayarkən İstanbuldakı Nuruosmaniyyə kitabxanasında və Paris Milli Kitabxanasında saxlanan əlyaz- ma nüsxələrindən faydalanmış, h. 900-985-ci illərin hadisələrini əhatə edən son cildin elmi-tənqidi mətnini tərtib etmək üçün Ç.N.Seddonun nəşrindən, İstanbuldakı Nuruosmaniyyə və Tehrandakı Məclis kitabxanala- rının nüsxələrindən yararlanmışdır. Ə.Nəvainin hazırladığı bu kitab ilk dəfə iki cilddə (1349 / 1970-ci ildə ilk cildi və 1357 / 1978-ci ildə ikinci cildi) nəşr edilmişdir. 1384 / 2005-ci ildə həmin nəşr üç cild halında təkrar yayınlanmışdır. 1389 / 2010-cu ildə isə bu üç cildlik nəşr yenidən işıq üzü görmüşdür 85 . İndiyə kimi “Əhsənüt-təvarix” natamam formada bəzi dillərə tərcümə edilmişdir. Əsərin son cildinin Ç.N.Seddon tərəfindən həyata keçirilmiş ingiliscə müxtəsər tərcüməsi haqqında yuxarıda məlumat verdik. Həmin tərcümədən sonra A.K.Arends mənbənin son cildinin Türkmənistan tarixi ilə bağlı hissələrini Sankt- Peterburqdakı keçmiş İmperator Kitabxanasında (indiki Rusiya Mlli Kitabxanasında) saxlanılan və B.Dornun kataloqunda təsvir edilən 287 saylı əlyazma nüsxəsi əsasında ixtisarla rus dilinə tərcümə etdi. Bu tərcümə “Türkmənlərin və Türkmənistanın tarixinə dair materiallar” adlı toplunun II cildində işıq üzü görmüşdür 86 . Bundan əlavə, gürcü alimi V.S.Puturidze “Həsən Rumlunun Gürcüstan haqqında məlumatları” adlı kitabda “Əhsənüt-təvarix”in yuxarıda xatırlatdığımız B.Dorn nüsxəsi əsasında mənbənin Gürcüstan tarixi ilə əlaqədar hissələrinin farsca mətni ilə yanaşı, onların gürcücə tərcüməsini də 1966-cı ildə Tiflisdə nəşr etdir- mişdir. Mütərcim V.S.Puturidzenin ön sözü ilə çap edilən kitaba R.K.Kiknadze şərhlər yazmışdır 87 .
“Əhsənüt-təvarix”in h. 807-899-cu illəri əhatə edən cildi Ə.Nəvainin nəşri əsasında M.Öztürk tərə- findən türk dilinə tərcümə edilmiş və Türk Tarix Qurumu tərəfindən yayınlanmışdır 88 . C.Cevan isə yenə də Ə.Nəvainin nəşrindən istifadə edərək “Əhsənüt-təvarix”in I Şah İsmayıl dövrünə aid hissəsini türkcəyə çevir- mişdir
89 . Ş.Fərzəliyev özünün monoqrafiya və məqalələrində “Əhsənüt-təvarix”in bəzi parçalarından etdiyi tərcümələrə yer vermişdir. Göründüyü kimi, Həsən bəy Rumlunun “Əhsənüt-təvarix” əsərinin elmi-tənqidi mətnləri hazırlansa da, mənbə hələ heç bir dilə tam tərcümə edilməmişdir. Əsərin ingiliscə tərcüməsi müxtəsər olub, yalnız son cildi əhatə etməkdədir. Rusca müxtəsər tərcümə yalnız Türkmənistanın, gürcücə tərcümə isə yalnız Gürcüs- tanın tarixinə dair məlumatların tərcüməsindən ibarətdir. Əsərin türkcə tərcümələri dövrümüzə çatmış iki cilddən birincisinin tamamını əhatə etsə də, son cildin yalnız I Şah İsmayıl dövrünü əhatə etmişdir. Beləliklə, bizim tərcüməmiz “Əhsənüt-təvarix”in farscadan başqa bir dilə ilk tam tərcüməsi hesab edilə bilər.
“Tarixi-aləmarayi-Abbasi” əsərini nəşr etdirdikdən sonra mərhum ustadım mənə Həsən bəy Rumlunun
80 B.Dorn. Muhammedanische Quellen zur Geschichte der südlichen Küstenländer des Kaspischen Meeres. Theil IV. St. Peters- burg, 1858, s.375-431. 81 C.N.Seddon. Hasan-i Rumlu's Ahsanu't-tawárikh, p.307-308. 82 A Chronilcle of the Early Safawis Being the Ahsanu’t-Tawarikh of Hasan-i Rumlu. Vol. I (Persian text). Edited by C.N.Seddon. Baroda: Oriental Institute, 1931. 83
C.N.Seddon. Baroda: Oriental Institute, 1934. 84 Həsən-i Rumlu. Əhsənüt-təvarix (təshih: Ç.N.Seddon). Tehran: əş-Şəms, 1347. 85 Həsən bəy Rumlu. Əhsənüt-təvarix (Təshih və təhşiyə: Ə.Nəvai). Tehran: Əsatir, 1389. 86
87 Bax: Ч.А.Стори. Персидская литература, ч. II, с.861. 88 Hasan-ı Rumlu. Ahsenü’t-Tevârîh (çeviren: M.Öztürk). Ankara, 2006. 89 Rumlu Hasan. Şah İsmail Tarihi (Ahsenü’t-Tevârîh). Ankara, 2004. Bu kitaba Ş.Keçeli və Z.Vəliyeva şərhlər yazmışlar. Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|