HəSƏn həSƏnov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
43 r əhbəri F.İ.Qoloşşekinə qarşı mübarizəyə başladılar. Turar Rıskulov burjua mill ətçisi və pantürkist ideyalarında ittiham olunaraq qətlə yetirilmişdir. İttiham olunanlar sırasında 1931-1933-cü illərdə qazax əhalisinin kütləvi şəkildə qırğına m əruz qalmasına narazılıq bildirənlər də olmuşdur. T.Rıskulova və onun bir neçə silahdaşına, MİK katibinin müavini N.Nurmakova, Qazaxıstan MİK sədri U.Kulumbetova v ə başqalarına qarşı irəli sürülən ittiham ondan ibarət olmuşdur ki, guya onlar Qazaxıstanı SSRİ tərkibindən çıxarıb Yaponiyanın himayəsinə vermək m əqsədi güdürmüşlər. Qazaxıstanda Cambul vilayətinin rayonlarından, dövlət universitetlərindən birin ə Rıskulovun adı verilmişdir. Luqovaya qəsəbəsində T.Rıskulova heykəl qoyulmuşdur. Qazaxıstanın müstəqilliyi elan edildikdən sonra T.Rıskulovun əsərləri nəşr olunmuşdur (133, t.3). Milli dövl ətçilik uğrunda mübarizə aparan şəxslərdən biri də qazax yazıçısı v ə dövlət xadimi Saken Seyfullin (12.6.1894-1939) olmuşdur. Qazaxıstanda sovet hakimiyy ətinin qurulmasının fəal iştirakçısı olmuşdur. 1918-ci ildən bolşeviklər partiyasının üzvü, 1922-ci ilin iyununda xalq maarif komissarının müavini, 1922- 1925-ci ill ərdə Qazax Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Xalq Komissarları Sovetinin s ədri vəzifələrində çalışmışdır. Qazaxıstan Sovet Yazıçılar İttifaqının banil ərindən olmuşdur. Saken Seyfullin kommunist olaraq qazaxların milli hökum əti olan Alaş-Orda və onun tərəfdarlarına qarşı mübarizə aparmışdır. Bir ədib kimi S.Seyfullin əsas əsərini Qazaxıstanın sovetləşməsinə həsr etmişdir. S.Seyfullin N.N ərimanovu özü üçün bir örnək saymış, onunla tez-tez m əsləhətləşmişdir (116). S.Seyfullin Xalq Komissarları Sovetinin sədri olarkən ilk əvvəl xalqının savadlanmasını və qazax sənayesinin inkişafını diqqət mərkəzində saxlamışdır. Bir çox başqa qazax ziyalılarından fərqli olaraq o, köçəriliklə yanaşı, əkinçiliklə məşğul olmaq məsələsini cəsarətlə qaldırmışdır. O, qazaxların dövlət aparatına cəlb edilməsini ümdə vəzifə olaraq qoymuşdur. Baş nazir olarkən S.Seyfullinin ən vacib problemlərindən biri qazax dilini dövlət dili səviyyəsinə qaldırmaq olmuşdur. 1923-cü il iyunun 9-da o, qəzetlərin birində qazax dili haqqında məqaləsində “qazax dilinin dövlət strukturlarına daxil olması kənd və q əsəbələrdən başlanmalıdır” fikrini qaldırmışdır. O, cəsarətlə qazax dilinin rus dili il ə eyni hüquqda olmasını, əslində isə Qazaxıstanda dövlət dili olması məsələsini ir əli sürmüşdür. Məqalə qəzetdə çıxandan bir gün sonra o, həmin məsələni hökum ətin iclasında qaldırmış, bu işi sürətləndirmək və tənzimləmək məqsədi ilə xüsusi hökum ət komissiyasını yaratmışdır. Qaldırılan məsələləri hökumətin xüsusi q ərarı ilə rəsmiləşdirmişdir. Bakıda N.Nərimanovun “millətçilik fəaliyyətini” ifşa etm ək məqsədi ilə çağırılan toplantının təşəbbüskarı olan Mərkəzin nümayəndəsi E.Yaroslavski Qazaxıstanda partiya toplantısında çıxış edərək yeni rəhbərlərə, ilk əvvəl S.Seyfullini nəzərdə tutaraq onların sinfi maraqlardan daha çox milli maraqlara diqq ət yetirdiyini söyləmişdir. 1938-ci ildə S.Seyfullin həbs olunaraq 44 güll ələnmişdir. Qazaxıstanda onun adına küçələr, kitabxanalar, universitetlər var dır. 1972-ci ildə ona heykəl ucaldılmışdır. Bolşeviklər və Stalin milli təmayülçülüyə qarşı repressiyaları aparsalar da, onun kökünü k əsə bilməmişdilər. Milli təmayülçülük sovet hakimiyyətinin Stalind ən sonrakı dövründə, XX qurultaydan sonra dövlət siyasətinə müxalif deyil, t əkamül yolu ilə liberal kommunist ideologiyası şəklində inkişaf etmiş və 80-90-cı ill ərdə özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verərək xalqları müstəqilliyə çıxarmışdır. Bel əliklə: - milli t əmayülçülük bolşevik partiyası sıralarında daha çox xalqının çarizmin hökmranlığı dövründə tarixən keçirdikləri ədalətsizliklərə qarşı ədalətin b ərpası cəhdi olmuşdur; - milli t əmayülçülərin mövqeyi hakim xalqın şovinizminə və bolşevik hakimiyy ətinin sinfi maraqları nəticəsində buraxılan əyintilərə qarşı inkişaf edən h ərəkat olmuşdur; - milli t əmayülçülər sinfi mübarizədənsə milli həmrəyliyə üstünlük vermişlər; - milli t əmayülçülər milli dilin və sosialist mədəniyyətinin (formaca milli, m əzmunca sosialist) çərçivəsində milli mədəniyyətin inkişafına üstünlük vermişlər; - milli t əmayülçülər dinə qarşı daha dözümlü mövqe tutmuşlar; - milli t əmayülçülər milli kadrları sinfi mövqedən daha çox milli maraq mövqeyind ən qiymətləndirmişlər; - milli t əmayülçülər tarixə sinfi baxışla yanaşı, milli özünüdərketmə mövqeyind ən olan baxışa üstünlük vermişlər. 1917- ci il Fevral inqilabı nəticəsində Rusiyada milli məsələlərin həlli z əruriliyi ön plana çıxmışdır. Bu məsələ oktyabr çevrilişindən sonra hakimiyyətə g ələn bolşeviklərin siyasətinin başlıca istiqamətlərindən biri olmuşdur. Türk xalqları da milli dövlətçilik uğrunda mübarizəyə qoşulmuşlar. Milli təmayülçülük h ərəkatı SSRİ-nin türk xalqları arasında da geniş yayılmışdır. Milli təmayüllü kommunistl ərin əksəriyyəti sovet hakimiyyəti illərində repressiya edilmişlər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|