Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bədii parça və tikmələr.
294
davam etdirdilər. Qəzvin miniatüründə yeni üslubun qərarlaĢmas ı XVI əsrin 70-ci illərində baĢ verdi. XVII əsr Azərbaycanda min iatür sənətinin in kiĢafı üçün əlveriĢli olmayan Ģəraitlə səciyyəvidir. Bu zamandan etibarən yerli sənət məktəblərinin fəaliyyətində durğunluq əlamətləri aĢkara ço xlu qüdrətli Təbriz məktəbin in dəyərli bədii uzunmüddətli unudulma prosesi baĢlandı (XVIII əsrdə tamamilə tənəzzü la uğramıĢ miniatür sənəti yalnız XIX əsrin ikinci yarısından sonra dirçəlməyə baĢ lamıĢdı). Ölkə daxilində miniatür rəssamlığ ının təkamülünə əngəl törədən hərbi-siyasi, ideoloji amillər XVI əsrdə də vardı. Məsələn, hakimiyyətinin ilk dövründə rəssamlığa maraq göstərən I Təh masib 1557-ci ildə tövbə fərman ı verərək rəssamlıq emalatxanalarını dağıtdırd ı. Fəaliyyətsiz qalmıĢ miniatürçülərin əksəriyyəti Hindistana qaçmalı oldu. Lakin Səfəv i hökmdarın ın bu subyektiv tədbiri qədim, zəngin ənənələri olan min iatür rəssamlığının Ġranda və Azərbaycanda inkiĢafın ın qarĢısını ala b ilmədi, XVII əsrdə Azərbaycan rəssamların ın ço xusu Osmanlı, Moğol, Orta Asiya, Ġran ərazilərində yaran mıĢ miniatür mərkəzlərində çalıĢırdı. XVI əsrin sonu - XVII əsrin əvvəllərində miniatür sənətinin tərəqqisində təbrizli Sadiq bəy ƏfĢarın (1533-1610) mühü m rolu olmuĢdur. O, yeni estetik prinsiplərin və realist meyillərin ifadəçisi id i. Sadiq bəy ƏfĢarın yaradıcılığı və onun "Qanun üs-süvar" əsəri Qəzvində miniatür sənətinin sonrakı in kiĢafına, Ġsfahan min iatür məktəbinin yaran masına və formalaĢmasına böyük təsir göstərmiĢdir. XVI-XVII əsrlər Azərbaycan sənətkarlığ ı tarixində ən zəngin dövrlərdən biri sayılır. Bu zaman Azərbaycanın Ģəhər və kəndlərində xeyli toxucu, zərgər, misgər, dulusçu çalıĢırdı. Onların hazırlad ıqları sənət nümunələrinin Ģöhrəti ölkən in hüdudlarını aĢ mıĢdı. ġəhər sənətkarları həm müstəqil surətdə, həm də feodallara, dövlətə məxsus olan emalatxanalarda fəaliyyət göstərirdilər. Həmin dövrdə müstəqil çalıĢan sənətkarların sayı və onların istehsal prosesində, ictimai həyatda rolu xeyli artmıĢdı. Sənətkarlar həmkarlar təĢkilatlarında birləĢmiĢdilər və onlar vasitəsilə öz mənafelərini müdafıə edir, ictimai hadisələrə müəyyən təsir göstərə bilirdilər. Hazırda respublikamızda, eləcə də xaricdə XVI-XVII əsrlərdə A zərbaycan sənətkarların ın hazırladıqları ço xlu sənət nümunəsi qalmaqdadır. Həmin sənət nümunələri Azərbaycanda dekorativ-tətbiqi sənət növlərinin bu yüzilliklər ərzində yüksək kamillik yolu keçdiyin i əyani surətdə təsdiq edir.
Azərbaycanda, əsil mənada, bədii parça istehsalı sənayesi yaradılmıĢdı. Vaxtilə yüksək qiymətləndirilən bu gözəl sənət nümunələrinə Venesiyada, Genuyada, Hollandiyada, Fransada, Ġngiltərədə və Rusiyada böyük tələbat vardı. Qərbi Avropa və rus tacirləri Azərbaycanda ipək parçaların hər pudunu 15-16 manata alır, həmin
295
parçaları ölkə hüdudlarından kənarda ço x baha qiy mətə sataraq zənginləĢirdilər. Məsələn, Azərbaycan ipəyinin bir pudu Moskva dövlətinin Yaroslavl Ģəhərində 50- 60 manata, Arxangelskdə isə 70 manata satılırd ı. Rus alimi A.Svirin o dövr Azərbaycan parçalarının rus ornamentinə, d ivar rəsminə, ikonasına və xüsusilə parçalarına böyük təsir göstərdiyini qeyd etmiĢdir. XVI-XVII əsrlə rdə Azərbaycan ipəyi Moskva dövləti ərazisində o qədər məĢhur idi ki, qədim rus xalq mahnılarındakı "sənə ġamaxı ipəyindən köynək göndərərəm" misralarında ö z ifadəsini tap mıĢdır. Monqol hakimiyyəti dövründə (XIV əsrdə) istehsalatda geniĢ tətbiq olunmuĢ qul əməyi XVI əsrdə aradan qalxmaqda id i. Lakin onun qalıqlarına az da olsa təsadüf edilird i. 1531-ci ilə aid yazılı məxəzlərin birində saray təkəlduzçuluq emalatxanalarında çalıĢ maq üçün Ģaha məxsus olan bir dəstə qulun Təbriz təkəlduzçuluq emalatxanalarına sənət öyrənməyə verildiyin i o xuyuruq. BaĢqa bir məxəzdə isə bu emalatxanalardakı iĢin ço x ağır olduğundan, əmək haqqının azlığ ından geniĢ surətdə bəhs edilir. XVI-XVII əsrlə rdə Azərbaycanda olmuĢ əcnəbi səyyahlar (Korneli de Bruyin, ġarden, Övliya Çələb i və b.) bu dövrün toxucu dəzgahları (cəhrə, iy və s.) haqqında öz gündəliklərində maraqlı qeydlər etmiĢlər. Səyyahlar göstərirlər ki, bu toxucu alətləri nisbətən bəsit olsa da, "yerli sənətkarlar onlarla ço x çevik, cəld iĢləyir və gözəl nailiyyətlər əldə edə bilirdilər". Bu zaman Azərbaycan parçaları arasında önəmli yeri saray emalatxanalarında to xunan "ali" və "zərli" adlanan parçalar tuturdu. Bu tip li parçalar q ızılı və gümüĢü saplarla to xunduğu üçün dünya bazarlarında daha baha qiymətə satılır, ço x zaman isə qızıla bərabər tutulurdu (bu cür parçaların tərkibin in 15 faizi xalis qızıl olurdu). Belə to xu ma parçaların saplarını, adətən, toxucular deyil, zərgərlər hazırlay ırdılar. Bu dövrdə istehsal olunmuĢ Azərbaycan parçaların ın bədii keyfiyyətlərinə nəzər salsaq, onların bir ço x xüsusiyyətinə Ġran, Hindistan və türk parçalarında da rast gəlirik. Bu, həm Azərbaycan ustalarının to xuculuq sənəti sahəsində ġərqdə tutduğu nəzərəçarpacaq mövqedən, həm də onların bir ço x ö lkələrdə çalıĢ masından irəli gəlirdi. Yazılı mənbələrdən məlu mdur ki, hələ 1514-cü ildə Osman lı türkləri Təbrizi ələ keçirdikləri zaman I Sultan Səlimin göstəriĢi ilə xey li Təbriz toxucusu toxuculuq sənayesi yaratmaq məqsədilə həmiĢəlik Ġstanbula aparılmıĢdı. Həmin dövrdə görkəmli A zərbaycan bədii parça ustaları Hindistand a, Orta Asiyada və bölgənin digər sənət mərkəzlərində çalıĢırdılar. XVI-XVII əsrlərdə Azə rbaycan parçaların ın belə geniĢ Ģöhrət qazanmasının səbəbi yalnız onların texniki icrası, yaxud davamlı olmasında deyildi. Həmin parçaların baĢlıca qiy mətli cəhəti ondan ibarət idi ki, onlar yüksək bədii xüsusiyyət Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|