Heydə r ə LĠyev

330 

 

Surxay  xana cəza verməkdən ibarətdir. 1 Pyotr "Manifest‖ində həmçinin yerli əhaliyə 

əmin-amanlıq da vəd edirdi. "Manifest" Azərbaycan dilində də çap olunmuĢdu. 

Öz  var-dövlətini,  mövqeyini  itirməkdən  ehtiyat edən  bəzi  feodallar  I  Pyotrun 

"Manifest"inə müsbət münasibət bəslədilər. 

1722-ci il avqustun 23-də rus qoĢunları heç bir müqavimət görmədən  Dərbənd 

Ģəhərinə daxil oldu. ġəhərin naibi Ġmamqulu öz  vəzifəsində qalmaq  xatirinə Dərbənd 

qalasının iki gümüĢ açarını 1 Pyotra təqdim etdi. Lakin Ġmamqulu belə hərəkəti ilə heç 

də  dərbəndlilərin  rus  qoĢunlarına  münasibətini  ifadə  etmirdi.  ġəhərdə  ruslara 

müqavimət  tərəfdarları  da  vardı  və hətta onlar  I  Pyotra  qarĢı  sui-qəsd  hazırlamıĢdılar. 

Ancaq sui-qəsdin üstü açılmıĢ, baĢçıları həbs olunmuĢdu. 

Rus  qoĢunlarının  Xəzərboyu  əyalətlərə  gəlməsi  Bakı  sakinləri  tərəfındən 

birmənalı  qarĢılanmadı.  Məlum  olduğu  kimi,  bir  qədər  əvvəl  Bakı  qalası  ġirvan 

üsyançılarının  hücumuna  məruz  qalmıĢdı.  Heç  yerdən  kömək  ala  bilməyən  Bakı 

əhalisinin  bəzi  təbəqələri,  ilk  növbədə,  Rusiya  ilə  sıx  əlaqələri  olan  tacirlər  rusların 

yürüĢünə 

 

xeyirxah  münasibət  bəslədilər  və  hətta  13  nəfərin  itnzası  ilə  çara  məktub 

göndərdilər.  Lakin  Bakı  sultanı  Məhəmmədhüseyn  xan  və  çox  digər  əyanlar  bunun 

əleyhinə çıxd ılar. 

Bakıdan  məktub  aldıqdan  sonra  I  Pyotr  qoĢun  komandirləri  Bakı 

istiqamətində  hərəkət  et mək  barədə  sərəncam  verdi.  Yü rüĢə  baĢlamazdan  əvvəl 

imperator ö z nü mayəndəsini Ba kıya göndərərək  Bakı sultanını xəbərdar etdi.  

Lakin  Bakı sultanı  I Pyotrun nümayəndəsinə bildirdi  ki, o, qoĢunlarını  Bakı 

qalasına buraxmayacaqdır. Buna baxmayaraq, yürüĢ ü davam etdirməyi qərara aldı.  

Avqustun  30-da  rus  ordusu  Dərbənddən  Bakıya  doğru  hərəkət  etdi.  Lakin 

bir sıra səbəblər üzündən I Pyotr yürüĢünü dayandıraraq sentyabrın 5-də Dərbəndə 

döndü.  Sentyabrın  7-də  isə  polkovnik  Yun kerin  baĢçılığ ı  ilə  qarnizonu  burada 

qoyub Rusiyaya qayıtdı. I Pyotrun öz planın ı həyata  keç irməsinə  mane olan tə kcə 

Bakı  sultanı  Məhəmmədhüseyn  xanın  rədd  cavabı  deyildi.  Xəzər  dənizində  baĢ 

verən  tufan  nəticəsində  rus  əsgərlərin in  azuqə  və  sursat  saxlanılan  gəmilərin 

əksəriyyəti,  demək  olar  ki,  dənizdə  batmıĢdı.  Bundan  əlavə,  atlar  da  yemsizlik  və 

susuzluqdan  əldən  düĢmüĢdi.  Nəhayət,  I  Pyotra  xəbər  çatdırıldı  ki,  Ġsveç  NiĢtad 

sülh  müqaviləsinin  Ģərtlərini  pozmağa  cəhd  göstərir.  Osman lı  sarayının  kəskin 

etira zı  da  I  Pyotrun  qayıtmasında  a z  ro l  oynamadı.  Qeyd  etdiyimiz  bütün  bu 

hadisələr I  Pyotru Dərbəndə geri dönməyə  məcbur etdi.  Bununla belə, I Pyotr heç 

cür  istəmirdi  ki,  Hacı  Davud  Osman lı  Türkiyəsinin  himayəsini  qəbul  etsin. 

Ġmperator özünün Ġstanbulda səfıri  Ġ.Neplyuyevə tapĢırdı k i, nəyin bahasına olursa 

olsun, Hacı Davudun Türkiyənin himayəsinə keçməsinə  maneçilik törətsin. I Pyotr 

Rusiyaya  qayıtdıqdan  sonra  Osmanlı  sultanı  Hacı  Davuda  xətti-Ģərif  göndərib 

---

331 

 

bildirdi  ki, o, Krım  xanı səlahiyyətində Türkiyənin təbəəliy inə qəbul olunur. Sultan 

Hacı Davuda xan titulu verd i. Onu ġirvan və Dağıstan hakimi kimi tanıdı.  

Rus  qoĢunları  1722-c i  ildə  Ba kı  və  ġa ma xın ı  ala  bilməsələr  də  I  Pyotr 

yürüĢünün  nəticəsindən  razı  qa lmıĢdı.  Rus  imperatorunu  "Ġran    ərazisində  heç 

olmazsa  bir  fut  torpaq"  əldə  etmək  də  qane  edirdi.  Lakin  Rusiyaya  qayıtdıqdan 

sonra  I  Pyotr  hərbi  ekspedisiyalar  göndərməklə  Xəzə r  sahilin in  qərbində  yerləĢən 

bütün  əyalətləri  tutub    Rusiyaya  ilhaq  etmək  qərarına  gəldi.  Bu  cəhətdən  böyük 

hərbi strateji və  iqtisadi əhəmiyyət kəs b edən Bakı qalasını almaq əsas vəzifə   idi.   

Bu   mühü m  və  ciddi    iĢi   imperator general-mayora tapĢırmaq la bərabər, ö zü də 

Bakın ın  alın ması  tədbirlərini  hazırladı.  I  Pyotr  MatyuĢkinə  tapĢırdı  ki,  Bakını 

aldıqdan  sonra  qalanın  müdafiə  qabiliyyətinin  möh kəmləndirilməsinə  ciddi  fıkir 

versin.  Ġmperatorun  bu  göstəriĢi  "Allah  qoysa,  Bakın ı  alsaq nə   etməliyik"  baĢlığı 

altında MatyuĢkinə verdiyi təlimatda ö z ə ksini tap mıĢdı. 

Həmin  təlimata  görə,  MatyuĢkin  Bakını  iĢğal  etdikdən  sonra  cənuba  doğru 

hərəkət  etməli  və  Kür  çayın ın  sağında  300  əsgər  yerləĢə  bilən  qala  inĢa  etdirməli 

idi.  I  Pyotr  nəzə rdə  tutmuĢdu  ki,  sonralar  burada  da  Neva  çayı  sahilindəki  Ģəhər 

kimi böyük bir Ģəhər saldırsın. 

Bakı  tərəfə  üzəcək  hərb i  donanma  üçün  I  Pyotr  Kazan  və  Nijn i  Novqorod 

Ģəhərlərində 100-ə qədər iri və kiçik gəmilər quraĢdırılmasını əmr etdi. 

Bakıya  dəniz  vasitəsilə  yürüĢ  hazırlandığı  bir  zamanda  -  1722-ci  ilin 

oktyabrında  Ġranın  paytaxtı  əfqan  qəbilələri  tərəfindən  zəbt  edildi.  ĠĢğalçılar 

bununla  kifayətlən məyib,  Ġran m  digər  Ģəhərlərinə  də  basqın  etməyə  baĢladılar. 

Gilan əyalətini də təhlü kə gözləyirdi.  1 Pyotr  Gilan ı  zəbt etmək fıkrində idi.  Odur 

ki,  imperator  vaxtı  itirmədən  hazır  o lmuĢ  gəmilərlə  Gilan  istiqamətində  hərəkət 

etməyə əmr verdi. 

1722-ci  ilin dekabrında baĢda polkovnik ġipov olmaqla rus eskadrası Ənzə li 

limanına daxil olub, heç b ir müqavimətə rast gəlmədən RəĢt Ģəhərini zəbt etdi.  

Ġsfahan Ģəhəri əfqanların əlinə keçd iyi  zaman Ģahın  mühasirədən Astrabada 

qaçmıĢ böyük oğlu II ġah Təh masib adı ilə özünü Ġran hökmdarı elan etmiĢdi. Qeyd 

edək  ki,  hələ  əfqanlar  Ġsfahanı  mühasirədə  saxladıq ları  zaman  ġah  Sultan  Hüseyn 

Xəzərsahili 

 

vilayətləri  Rusiyaya  güzəĢtə  getmək  müqabilin də  rus  hökumətin in 

Səfəvilərə hərbi yardım göstərməsi haqqında müqavilə bağlamaq üçün Ġsmayıl bəyi 

Peterburqa  yola  salmıĢdı.  Ġs mayıl  bəy  hələ  Ġranı  tərk  etməmiĢ  əfqanların  Ġsfahanı 

tutduğunu  və  II  Təh masibin  özünü  Ģah  elan  etdiyini  eĢitmiĢdi.  Buna  görə  də 

səlahiyyətlərinin yeni Ģah tərəfındən təsdiqlənməsini vacib sayaraq geri qayıtmıĢdı. 

II Təh masib  rus qoĢunlarının  Xəzərboyu əyalətləri tutduğundan xəbərsiz olduğuna 

görə,  Ġsmayıl  bəyin  öz  missiyasını  yerinə  yetirməsinə  razılıq  vermiĢdi.  Lakin 

---