Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı xanlığı
374
Azərbaycanda məhsuldar qüvvələrin ümumi durğunluğu Ģəraitində yaĢayan digər xanlıqlarda olduğu kimi, Qarabağ xanlığında da kəndlilərin vəziyyəti ağır idi. Sarayın, ordunun ehtiyacları üçün sərf olunan külli miqdarda vəsait rəiyyətdən toplanırdı. Qarabağ xanlığında vergi və mükəlləfiyyətlərin 17 əsas növü var idi:
toplanması soyğunçu xarakter daĢıyırdı. Xanlıqda vergilərin toplanmasının vahid qaydası yox idi. Bu isə, Ģübhəsiz ki, vergi yığanların özbaĢınalığı üçün geniĢ imkanlar açırd ı. Ve rgi toplayan za man onlar güc və təzyiqdən istifadə edirdilər. Xan, bəy, sultan vı naiblər, habelə hakim sinfın digər nü mayəndələri xalq kütlələrinin istisman hesabına külli miqdarda sərvət toplayırdılar. Quba x a n l ı ğ ı n ı n banisi Hüseynəli xan (1726-1758) hələ 1726-cı ildə rus hakimiyyət orqanlan tərəfındən bu vəzifəyə təqdim olunmuĢ, rus çarı onu Quba xanı təyin etmiĢdi. Hüseynəli xan sonralar Gülhan, Altıpara, Doqquzpara icmalarını öz mülklərinə birləĢdirdi. Bu yerlərdə olmuĢ rus səyyahı akademik S.Qmelin göstərirdi ki, Gülhan, Altıpara, ġabran və digər qonĢu torpaqlar Quba xanlığının mülkləri idi. Hüseynəli xan xarici siyasətdə Rusiyaya meyil edirdi. Nadir Ģahın dövründə zahirən ona itaətini bildirən Hüseynəli xan Quba və ətraf rayonları idarə edirdi. ƏfĢarlar dövlətinin süqutundan sonra Hüseynəli xan müstəqil hakim oldu. Onun dövründə Salyan və Rudbar Quba xanlığ ına tabe edildi. Hüseynəli xan Qubada möhtəĢəm bir saray tikdirmiĢdi. Quba Ģəhərinin özü isə kiçik Ģəhər olub, cinahlarda qülləli qala divarları ilə əhatə edilmiĢdi. Quba xanlığı əlveriĢli coğrafi mövqeyə malik idi. Münbit torpaqlar, mülayim iqlim əkinçiliyin, bağçılığın və maldarlığın inkiĢafına Ģərait yaradırdı. XVIII əsrdə Azərbaycanda olmuĢ səyyahlar (Korneli de Bruyin, MarĢal fon BiberĢteyn və b.) Qubanın gözəl mənzərəsi və təbiəti haqqında maraqlı fıkirlər söyləmiĢlər. Quba xanlığında əhalinin böyük əksəriyyəti kənd təsərrüfatı ilə məĢğul olurdu. Dağ kəndlərində arpa, buğda, kətan əkilirdi. Quba Dərbənd və Bakını taxılla təmin etməklə bərabər, Qızlyara və HəĢtərxana da taxıl göndərird i. Quba xanlığında sənətkarlıq istehsalında qadın əməyi geniĢ tətbiq edilirdi: qadınlar pambıq və yun əyirir, xalça to xuyurdular. Burada ticarət və sənətkarlığın inkiĢafına Rusiya ilə sıx əlaqələr də təsir göstərirdi. Xanlığın ərazisindən keçən karvan yolları Rusiyanı ġamaxı, Təbriz və Ġsfahanla birləĢdirirdi. Dənizin, habelə Bakı və Dərbənd limanların ın yaxınlığı beynəlxalq ticarətin imkan larını xeyli artırırdı. Quba xanlığın ın yüksəliĢi Fətəli xanın hakimiyyətə gəlməsi ilə bağlıdır. Onun hakimiyyəti dövründə Quba xanlığı ərazisinə Muğan, Gilan, Ərdəbil və digər
375
yerlərdən buranı özünə daimi yaĢayıĢ yeri seçən kəndlilər, sənətkarlar, hətta bəzi feodallar da köçürdülər. Faktlar Quba xanlığına böyük əhali axını olduğunu sübut edir. Əhalinin sıxlığı Quba xanlığının iqtisadi, siyasi cəhətdən güclənməsinə xəzinənin gəlirinin və ordunun sayının artmasına müsbət təsir göstərirdi ki, bu da xanlığın nüfuz dairəsinin geniĢlənməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Fətəli xan dövründə Qubada müxtəlif hərbi obyektlər tikilmiĢ mülki tikililər bərpa edilmiĢdir. Rus mə muru yazırdı ki, "Quba Qudyalçay, yaxud Dəliçayın sağ sahilində yerləĢir. Fətəli xan tərəfındən üç tərəfdən çiy kərpiedən hörülmüĢ xəndəklə möhkəmləndirilmiĢdir, dördüncü tərəfdən çayın sıldırım sahili ilə müdafiə olunur". XVIII əsrin 60-cı illərində Quba xanlığ ı iqtisadi, hərbi-siyasi baxımdan Azərbaycanın bir çox xanlıqlarından üstün idi və ölkənin siyasi həyatında mühüm rol oynamağa baĢlamıĢdı. Lənkəran ( Talış) xanlığı. Müstəqilliyi yerli iri feodallardan biri olan Seyid Abbas bəy tərəfindən elan edilmiĢ bu xanlığın siyasi və iqtisadi mərkə zi qala divarları ilə əhatələnmiĢ Lənkəran Ģəhəri idi. Seyid Abbas xanın ölümündən sonra tarixdə talıĢlı Qara xan kimi tanınan Cəma ləddin Mirzə bəy (1747-1786) taxta çıxd ı. Onun dövründə xanlığın siyasi sabitliyinə və iqtisadi inkiĢafına yönəldilmiĢ xətt aydın hiss olunurdu. Qara xanın dayağı hakim sinfin əksəriyyətini təĢkil edən xırda feodallar idi. Onların köməyi ilə Lənkəran xanı yerli iri feodalların mərkəzdənqaçma meyillərinə qarĢı mübarizə apara b ilmiĢdi. Xanlığın iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı, ilk növbədə, əkinçilik və maldarlıq təĢkil edirdi. Sənətkarlığın əsas sahələri Lənkəranda cəmləĢ miĢdi. Bir sıra kəndlərdə sənətkarlıq istehsalı xeyli inkiĢaf etmiĢdi. Burada orta əsrlərdə Azərbaycan üçün səciyyəvi olan kənd təsərrüfatı alətləri, gil və mis qablar hazırlanırd ı. Təbii ehtiyatlar hesabına kənd təsərrüfatı və sənətkarlığın inkiĢafı, xanlığ ın Xəzər dənizi sahillərində əlveriĢli eoğrafı mövqeyi burada ticarətin in kiĢafına Ģərait yaradırdı. Xanlığın Qafqazın, Yaxın ġərqin bir sıra ö lkələri və Rusiya ilə s abit ticarət əlaqələri vardı. BaĢlıca ticarət mərkəzi Lənkəran idi. Lənkəranla HəĢtərxan arasında ticarət, demək olar ki, ilbəyu davam edirdi. Xarici ticarət Rusiya, Ġran və qismən Türkiyə ilə iqtisadi əlaqələrin yaran masında müəyyən rol oynayırdı. Qara xanın varisi M ir Mustafa xanın dövründə (1786-1814) xarici siyasətdə böyük çətinliklərə baxmayaraq, TalıĢ xanlığı xeyli möhkəmlən miĢdi. Bakı xanlığı. 1747-ci ildə Nadir Ģah ƏfĢarın ölümündən sonra yerli feodallardan Mirzə Məhəmməd ağa Ģahın Bakıdakı əlaltısı Səlimi qovdu və özünü müstəqil xan elan etdi (1747-1786). Digər xanlıqlarla müqayisədə Bakı xanlığı hərbi- siyasi cəhətdən fərqlənmirdi. Onun ərazisi kiçik olub, eni 60, uzunu isə 80 verst idi. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|