Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
386
Qeyd edildiy i kimi, Bakı xanlığı nikah diplo matiyası yolu ilə asılı vəziyyətə salınımĢdı. Fətəli xan vaxtilə Qaraqaytaq hakimi Əmir Həmzəyə bəyun olduğu yetkin bacısı Xədicə Bikəni Bakı xan ı Məlik Məhəmmədə ərə verməklə onunla müqavilə də bağladı. Həmin müqaviləyə əsasən, Məlik Məhəmməd yazılı surətdə söz verdi ki, həmiĢə Quba xanının xid mətində olacaq, həm onun, həm də varislərinin tabeliyindən çıxmayaeaq. Tezliklə Xədicə Bikə qardaĢının göstəriĢi ilə Bakı xan lığ ının idarə o lunmasına müdaxilə etdi və iradəsiz Məlik Məhə mmədi demək olar ki, tamamilə ö z təsiri altına aldı. Məlik Məhəmmədin vəfatından sonra Bakı xan lığ ının taxtında onun azyaĢlı oğlu M irzə Məhəmməd xan oturdu. Anası Xədicə Bikə isə onun qəyyumu olaraq xan lığ ın idarəsin i büsbütün ələ aldı. Beləliklə də Bakı xanı tamamilə Quba xanlığından asılı vəziyyətə düĢdü. Dərbənd və Bakı xan lıq larını Quba xan lığ ına birləĢdirdikdən sonra qubalı Fətəli xan ġimali A zərbaycanın mərkəzində yerləĢən ġamaxı xan lığ ını iĢğal etmək fıkrinə düĢdü. Fətəli xamn ilkin məqsədi Azərbaycanın Ģimalında yaranacaq dövlətin mərkəzini qədim ġirvanĢahlar dövlətinin u zu n müddət paytaxtı o lan ġamaxı Ģəhərinə köçürmək idi. Digər tə rəfdən, ġamaxı xanlığına sahib olduqdan sonra onun ġəki və Qarabağ xan lıq ları ilə mübarizəs i xey li asanlaĢa bilərdi. Fətəli xan Dərbənd və Bakı xanlıqlarını qan tökülmədən özünə birləĢdirdiyi kimi, ġamaxı xanlığın ı da müharibəsiz əldə etməy i qərara aldı. O, bu barədə ġamaxı xanlığın ın hakimi Məhəmməd Səid xan və onun qardaĢı Ağası xanla uzun-uzadı danıĢıq lar apard ıqdan sonra razılıq ə ldə edildi ki, Quba xanlığı ġa ma xı xanlığını hər hansı bir təcavüzdən qoruyaeaq və bunun müqabilində Məhəmməd Səid xan hər il Quba xanlığın ın xəzinəsinə müəyyən miqdarda məbləğ verəeəkd ir. Lakin ço x keçmədi ki, ġəki xanlığına arxalanan ġamaxı xanlığı Quba xan lığ ına xərac verməkdən imtina etdi. Bunun nəticəsidir ki, 1765-ci ildən baĢlayaraq Quba xanlığı ilə ġa ma xı xanlığı arasında dörd il müharibə davam etdi. ġəki xanlığının Ģamaxılılara kömək etdiyini bilən Fətəli xan ġəki xanlığının hakimi Hüseyn xanı öz tərəfınə çəkməyə nail oldu. Bunun əvəzində Fətəli xan ġamaxı xanlığ ından əldə etdiyi qənimətdən ġəki xanına verəcəyinə bəyun oldu. ġəki xanlığının Quba xanlığı tərəfınə keçməsi müharibəni Fətəli xan ın xeyrinə həll etdi. Beləliklə 1768-ci ildə müttəfiq qoĢunları Köhnə ġamaxıya daxil oldular. Məhəmməd Səid xan xərac verməyə razılaĢdı. Qaliblər ġamaxı xanlığını öz aralarında bölüĢdürdülər: Yeni ġamaxı və əlavə olaraq iki mahal Ģəkili Hüseyn xanın ixtiyarına keçdi. O, buranın idarəsini naibi Manaf bəyə həvalə etdi. Lakin bununla yanaĢı, Yeni ġamaxıda Quba xanlığının nümayəndəsi də oturmalı idi. Köhnə ġamaxı böyük bir ərazi ilə birlikdə Quba xanlığına birləĢdirildi. Yeni ərazinin idarəsini Fətəli xan doğma qardaĢı Abdulla bəyə 387
tapĢırdı. Lakin tezliklə nalayiq hərəkətlərinə görə Abdulla bəy baĢqası ilə əvəz olundu. 1768-ci ilin avqustunda Yeni ġama xıda Fətəli xanın əleyhinə hazırlanmıĢ sui- qəsdin üstü açıldı. Naib Manaf bəy öz həmrəylərini ətrafına toplayıb Yeni ġamaxıdan Quba xanlığının nümayəndəsini çıxarmağa hazırlaĢırd ı. Bu hadisədən istifadə edən qubalı Fətəli xan ġəki xanlığ ının nümayəndəsi Manaf bəyi Yeni ġamaxıdan qovaraq, bütünlükdə ġamaxı xanlığını Quba xanlığına birləĢdirdi. Bundan sonra Fətəli xan Yeni ġamaxın m idarəsin i Məhəmməd Səid xana tapĢırdı. Gö zlərindən məhrum olan Ağası xan qarabağlı Ġbrahimxəlil xanın sarayında özünə sığınacaq tapdı (1769). 1768-ci ildə ġamaxı xanlığından sonra Kürlə Araz çayının birləĢdiyi sahədə yerləĢən, çox da böyük olmayan Cavad xanlığı da Quba xanlığına birləĢdirildi. Xanlığın hakimi Həsən xan könüllü surətdə Fətəli xan ın himayəsini qəbul etdi. Beləliklə, Fətəli xan pərakəndə Azərbaycan torpaqlarını birləĢdirmək siyasətini təcridən həyata keçirdi. Lakin onun bu hərəkəti Azərbaycanın və qonĢuluqda olan Cənubi Dağıstanın xudbin siyasət yürüdən bir sıra hakim feodallarının xoĢuna gəlmədi. On lar qubalı Fətəli xanın birləĢdirici siyasətinə qarĢı çıxmağı qərara aldılar. Quba xanlığının əleyhinə çıxmağa hazırlaĢan dəstəyə Qaraqaytaq hakimi, Fətəli xanın qaynı Əmir Hə mzə baĢçılıq edirdi. O öz hərəkətlərinə bəraət qazandırmaq üçün ġama xı ətrafında Avar hakimi Nutsal xanın qardaĢları Bulueanın və Məhəmməd Mirzənin qətlə yetirilməsindən istifadə etdi. Tezliklə Quba xanlığ mın əleyhinə çıxıĢ etmək üçün hazırlanan dəstəyə Qarabağ və ġəki xanlıqlarının hakimləri, habelə ġamaxıdan qaçmıĢ Ağası xan da qoĢuldu. Maraqlıdır ki, Qubanın özündə də Fətəli xanın əleyhinə çıxanlar tapıldı. Onlar əsas etrbarilə Fətəli xanın qardaĢı Abdulla bəyin tərəfdarları idi. Beləliklə, Quba xanlığı əleyhinə çıxmağa hazırlaĢan dəstə xeyli qüvvətləndi. 1774-cü ilin iyul ayında feodalların birləĢmiĢ qoĢunları Quba istiqa mətində hərəkət edərək Xudat yaxın lığ ındakı GavduĢan çölündə Quba xanlığının qoĢunları ilə döyüĢə girdilər. DöyüĢ qubalıların məğlubiyyəti ilə nəticələndi. Yaralanan Fətəli xan Dərbəndə qayıtmağa macal tapmayıb Salyana çəkildi. Qələbədən ruhlanan Əmir həmzə birləĢmiĢ qoĢunların baĢında Dərbənd istiqamətində hərəkət etdi. O, eyni zamanda bacısı Tutu Bikən in müdafıəsinə baĢçılıq etdiyi Dərbənd qalasına belə bir xəbər çatdırdı ki, Fətəli xan döyüĢdə həlak olub, onlar xanın cənazəsini də özləri ilə gətirirlər. Lakin Tutu Bikə qardaĢının yalanına inanmad ı və düĢmənə qala divarlarından atəĢ açmağı əmr etdi. Əmir Həmzə qoĢunlarını qala divarlarından uzaqlaĢdırsa da, Dərbəndi təqribən doqquz ay mühasirədə saxladı. Bu müddət ərzində Fətəli xan dəniz vasitəsilə Dərbəndə qayıtdı. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|