Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
394
general-mayor Savelyevin komandanlığı altında piyada batalyonu hərəkət etdi. Ağa Məhəmməd xanın Azərbaycanı tərk etməsinin baĢlıca səbəblərindən biri də bu oldu. Rus qoĢunları Cənuba doğru hərəkət etdikləri vaxt 11 Yekaterina general Qudoviçə sərəncam göndərərək ondan bütün Cənubi Qafqazı, habelə Xəzər dənizi sahillərini Ġran təcavüzündən qorumağı tələb etdi. Bu dövrdə II Yekaterina hökumətin in məqsədi Qara dənizlə Xəzər dənizin i Rusiyanın rəqibləri üçün mübarizə meydanına çevirməkdən ibarət idi. Xəzər dənizi eyni zamanda Rusiyanın Orta Asiya ölkələrinə də nüfuz etməsində böyük rol oynaya bilərdi. Odur ki, II Yekaterinanın əmrinə əsasən Ġran qoĢunları silaha əl atdıq ları təqdirdə düĢmənə atəĢ açmaq və Ağa Məhəmməd xanın qoĢunlarını ġama xı, Bakı və Xəzər dənizi sahillərinə buraxmamaq tapĢırılmıĢdı. Sıro xnevin və Savelyevin qoĢunları Cənubi Qafqaza çatar-çatmaz Rusiyadan buraya böyük bir hərbi qüvvə göndərilməsi qərarlaĢdırıldı. Rus qoĢunlarının Cənuba doğru hərəkət etməsi xəbərini eĢidən Ağa Məhəmməd xan, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanı tərk etməyə məcbur oldu. 1795-ci ildə Kartli-Ka xeti çarlığını, eləcə də Tiflis Ģəhərini darmadağın edən Ġran qoĢunları ġuĢada qarabağlıların qəhrəmancasına müqavimətinə rast gəlib geri çəkilməyə məcbur oldular. 1796-cı ildə Rusiya qoĢunlarının Azərbaycana yürüĢü ilə əlaqədar Ġran tərəfındən təhlükə sovuĢdu. Lakin bunu Rusiya tərəfindən Ģimali Azərbaycanlılara "kömək" adlandırmaq olmazdı. Çar hökuməti hələ I Pyotrun vaxtından Rusiyanın müstəmləkəçilik siyasətini həyata keçirməyə ean atırdı. Rusiya strateji məqsədlərdən baĢqa, Xəzər dənizində əlveriĢli liman olan Bakıda və Azərbaycan ərazisində, digər dayaq məntəqələrində möhkəmlənməyi nəzərdə tuturdu ki, bu da Yaxın və Orta ġərq ölkələrinin hamısı ilə ticarət üçün əlveriĢli zəmin yaratmalı idi. Bu barodə II Yekaterina xüsusi "Manifest" də vermiĢdi. Nəzərdə tutulmuĢ bütün bu tədbirlər 1797-ci ildə həyata keçirilməli idi. Cənubi Qafqaza hazırlanan yürüĢə rəhbərliyi II Yekaterina özünün sevimlilərindən biri olan V.Zubova həvalə etdi. Rus ordusu Cənubi Qafqaza, daha doğrusu Azərbaycana iki istiqamətdə irəliləməli idi: karvan yolu ilə gedərək, ilk növbədə böyük strateji əhəmiyyətə malik Dərbənd qalasını ələ keçirməli, sonra isə dəniz yolu ilə Dərbəndə doğru bir neçə hərbi gəmi hərəkət etməli idi. V.Zubov Dərbənd və Bakını almalı, burada piyadalarla gəmiləri birləĢdirib vahid ordu ilə qarĢıda duran tədbirləri həyata keçirməli idi. Bakı Ģəhərində V.Zubova rus qoĢunları üçün hərbi ləvazimat və ərzaq anbarı yaratmaq da tapĢırılmıĢdı. 395
1796-cı il aprelin 18-də V.Zubovun baĢçılığı ilə rus qoĢunlarının Azərbaycana yürüĢü baĢlandı. Rus qoĢunları Savelyevin mühasirəyə aldığı Dərbənd qalasına yaxınlaĢdı. Ağa Məhəmnıəd xan Azərbaycanı tərk edəndən sonra meydanda tək qalmıĢ qubalı ġeyxəli xan Rusiya tərəfindən yaxınlaĢan təhlükənin qarĢısını almaq üçün digər Azərbaycan xanlıqlarından kömək istədi. Lakin ġey xəli xanın çağırıĢına cavab olaraq yalnız bakılı Hüseynqulu xan Dərbəndə iki ədəd top göndərməklə kifayətləndi. Rus qoĢunlarının yaxınlaĢması ilə əlaqədar olaraq Dərbənddə böyük iğtiĢaĢ baĢ verdi. ġəhərdə bir-b irinin əksinə iki cəbhə yarandı: rus qoĢunlarının gəlməsini alqıĢlayanlar və bunu istəməyənlər. Məsələdən xəbər tutan V.Zubov Dərbənd istiqamətindəki yürüĢünü sürətləndirdi. Həmin il mayın 2-də rus qoĢunu Ģəhərin lap yaxınlığında düĢərgə saldı. Dərbənd qala divarlarına böyük ümid bəsləyən ġeyxəli xan müqavimət göstərməyi qərara aldı. Lakin rus ordusunun toplarından atılan atəĢlə qala divarlarının zədələnməsi ġeyxəli xanı təslim olmağa vadar etdi. Tarixi mənbələrə görə Ģəhərdəki ermənilərin satqınlığı da bu iĢdə az rol oynamamıĢdı. Dərbənd qalasında iki həftə qaldıqdan sonra V.Zubov Dərbənd xanlığının idarəsini ġeyxəli xanın Rusiyaya meyil edən bacısı Pəricə xanıma tapĢıraraq, Bakı istiqamətində hərəkət etdi. Bakılı Hüseynqulu xanın rus qoĢunlarının AbĢeron yarımadasına yaxın laĢmasına mənfi münasibət bəslədiyindən xəbər tutan V.Zubov təcili olaraq ona məktub göndərdi və yürüĢün əsl mahiyyətini ört-basdır edərək xoĢ niyyətlə gəldiyini bildirdi. Hüseynqulu xan V.Zubovun səmimiyyətinə inanmasa da, Rusiyanın hərbi texnikasından ehtiyat edərək onu xoĢ məramla qarĢılamağı daha üstün tutdu. 1796-cı il iyun ayının 13-də Hüseynqulu xan V.Zubovun düĢərgəsinə yollandı. Ġki gündən sonra rus qoĢunları general-mayor Raxmanovun baĢçılığı və ġeyxəli xanın müĢayiəti ilə Bakı qalasına, təqribən eyni vaxtda Qubaya daxil oldular. V.Zubovun əmrinə əsasən Qubada Dərbənd xanlığından asılı olmayan müstəqil xanlıq yarandı. Bakıda və Qubada müəyyən miqdarda rus qoĢunları saxlayan V.Zubov ġamaxıya doğru irəlilədi. Diplomatiya yolu ilə hərəkət edən Zubov çapar vasitəsilə Ģamaxılı Mustafa xana hədiyyələr və məktub yolladı. Hədiyyələri və məktubu alan Mustafa xan Zubova xəbər göndərdi ki, onun piĢvazına özü çıxacaq. Rus qoĢunları ġamaxıya tərəf hərəkət etdikdə ġəki xan lığ ının hakimi Səlim xan Zubovun düĢərgəsinə gəldi. Həm Ģamaxılı Mustafa xan, həm də Ģəkili Səlim xan Zubovla yaxĢı münasibətdə olmaqla, hər Ģeydən əvvəl, Rusiyadan Ağa Məhəmməd xanın əleyhinə hərbi kö mək almaq məqsədini güdürdülər. Rus qoĢunlarının Azərbaycanda, Dərbənd istisna olmaqla, heç bir müqavimət görülmədən hərəkət etməsinə Ağa Məhəmməd xan biganə qala bilməzdi. Odur ki, Ġran hökmdan öz adamlarını, o cümlədən qardaĢı oğlu Əsgər xanı Azərbaycana Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|