Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
396
- ġəki, ġa ma xı və Gəncə xanlıqlarına göndərərək onların ruslar əleyhinə çıxmasını tələb etdi. Ağa Məhəmməd xanın sərbazlarının Azərbaycanda törətdikləri vəhĢiliklərin Ģahidi olan xanlar Ġran hökmdarının təbliğatına uymadılar. Gəncəli Cavad xan da Ağa Məhəmməd xanın müraciətini cavabsız qoydu. Cənubi Qafqazda mövqeyini möhkəmlədən Zubov II Yekaterinanın "Manifest‖ inə əsasən Azərbaycanda yuxarıda qeyd edilən tədbirləri həyata keçirməli id i. Lakin 1796-cı il noyabrın 6-da II Yekaterinanın gözlənilməz ölü mü Rusiya dövlətinin nəzərdə tutduğu tədbirlərin həyata keçirilməsini bir müddət təxirə saldı. Sankt-Peterburqda taxta çıxan I Pavel Rusiya qoĢunlarının tezliklə Cənubi Qafqazdan geri dönməsi barədə əmr verdi. Rus qoĢunları Azərbaycandan çıxıb getdikdən sonra Ağa Məhəmməd Ģah 1797-ci ildə ona müqavimət göstərənlərə divan tutmaq məqsədilə Qafqaza, xüsusilə Azərbaycana ikinci yürüĢə baĢlamağı qərara aldı. Azərbaycanlıların itaətsizliy indən hiddətlənən Ağa Məhəmməd Ģah bu dəfə onlar üçün daha ağır aqibət hazırlayırdı. Yerli əhalinin mübarizliy inə əmin olan Ģah öz sələflərin in təcrübəsindən istifadə edərək, Azərbaycanda I ġah Abbasın əhalini doğma torpaqlarından zorla qürbət yerlərə köçürülməsi siyasətini tətbiq etməyi və beləliklə, xalqın müqavimətin i qırmağı qərara ald ı. Bu barədə dövrün müasirlərindən P.Q.Butkov yazırdı: "Onun məqsədi ĢuĢah Ġbrahim xan ı əzdikdən sonra əsas qüvvəsi ilə Gü rcüstana tərəf hərəkət etmək, sonra isə vaxtilə böyük ġah Abbasın etdiyi kimi, Ģamaxılıları, talıĢları, gürcüləri və baĢqalarını öz vilayətlərinə -Mazandaran və Astrabada köçürmək idi". Lakin Ağa Məhəmməd Ģah Cənubi Azərbaycan xanlıqlarını tamamilə özünə tabe etməmiĢ Ģimala doğru hücumdan çəkindi. Bu məqsədlə o, ilk növbədə qardaĢı Əliqulu xan baĢda olmaqla böyük bir sərbaz dəstəsini Təbriz xanlığına göndərdi. Tezliklə Ağa Məhəmməd Ģahın özü də Ərdəbilə gəldi. O, burada birin ci yürüĢü ərəfəsində olduğu kimi, Azərbaycanın bütün xanlıqlarına və Kartli-Kaxeti çarlığına fərmanlar göndərib onlardan tabe olmağı tələb etdi. Əks təqdirdə, yurdlarını darmadağın edəcəyi ilə hədələdi. ġah cavab gözləmədən yerli əhali arasında çaxnaĢma salmaq məqsədilə öz dəstələrini yaxın xanlıq lara yola sald ı. Naxçıvana göndərdiyi süvari dəstəsinə Ģah konkret əmr vermiĢdi: xanlığı darmadağın edib, əhalisini Ġranın ucqarlarına köçürsün. Bu dəfə Ağa Məhəmməd Ģahın daha hazırlıqlı qoĢunlarına müqavimət göstərə bilməyəcəyinə əmin olan Naxçıvan xanlığının hakimi Kəlbəli xan yurdunu, özünü və əhalisini gözlənilən cəzadan qurtarmaq üçün qiymətli hədiyyələrlə Ərdəbilə gəlib Ģahdan imdad dilədi. Ağa Məhəmməd Ģah hədiyyələri alandan sonra 1796-cı ildə rus qoĢunları Azərbaycanda 397
olarkən onlarla əlaqə saxladığına görə xanın gözlərini çıxartdırıb həbs etdi və Tehrana göndərdi. Ağa Məhəmməd Ģah Xoy xanlığının hakimi Hüseyn xanla da belə xa incəsinə rəftar etdi. Xanı danıĢıqlar aparmaq üçün öz düĢərgəsinə dəvət etdi və oradaca həbsə alıb Tehrana yolladı. ġah hələ də 4000 sərbazla Ġrəvanda qalmaqda olan Təvəkkül xana kö mək məqsədilə Zəfər xanı oraya göndərdi. Ġrəvanlı Məhəmməd xan da rus qoĢunlarının komandanı V.Zubovla məktublaĢmıĢdı. Məhəmməd xan "günahını" yumaq məqsədilə, habelə Qacar nəslindən olduğuna görə qiymətli hədiyyələrlə Ģahın düĢərgəsinə gəldi. Hədiyyələrdən imtina etməyən Ağa Məhəmməd Ģah ondan 500000 tümən dəxi tələb etdi. Əks təqdirdə, xanı dar ağacı ilə hədələdi. Məhəmməd xan 200000 tümən nağd pul verdikdən sonra əmlakını satıb daha 300000 tümən verəeəyinə and içdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Məhəmməd xan, arvadı və uĢaqları həbs edilib Qəzvinə göndərildi. Ağa Məhəmməd Ģah TalıĢ xanlığını zəbt etməyi Süleyman xana tapĢırdı. DüĢmənin yaxınlaĢdığını eĢidən Mir Mustafa xan 200 ailə ilə Sarı adasına köçdü. Lənkəranın yerdə qalan əhalisi əlçatmaz dağlara çəkild i. Ġran Ģahının yürüĢünün əsas istiqaməti yenə də Qarabağ idi. Buna görə də Süleyman xan Lənkərandan qayıdan kimi Ģah onu Sadıq xan ġəqaqi və 10 min sərbazla kəĢfiyyat məqsədilə Ģahm qoĢunlarının keçəeəyi yolların əmin-amanlığını təmin etməyə göndərdi. Ġran ordusunun ön dəstəsi Qarabağa hərəkət edən kimi Ağa Məhəmməd Ģah Sadıq xan ġəqqaqinin vətəni Sərab xanlığ mı zəbt etdi. Bu hadisədən sonra Ağa Məhəmməd Ģah Qarabağa doğru hərəkət edib, Araz çaymın kənarında öz sərkərdələrinə çatdı. Sərab xanlığının Ağa Məhəmməd Ģah tərəfindən zəbt olunması xəbərini eĢidən Sadıq xan bundan qeyzlənsə də, Ģaha hiss etdirmədi. Qarabağlı Ġbrahimxəlil xanın əmri ilə Araz üzərindəki Xudafərin körpüsü uçurulduğuna görə Ġran qoĢunları Araz çayını çox çətinliklə keçə bildilər. Qayıqlardan bəzisi sürətlə axan çay sularına tab gətirməyib çevrild i. Nəticədə b ir ço x sərbaz həlak oldu. DüĢmənin çayı keçdiyin i görən qarabağlı Ġbrah imxəlil xan ın əmri ilə onun döyüĢçüləri külli miqdarda qayığı arabalarla çayın yuxarı baĢına daĢıyıb düĢmən düĢərgəsindən bir qədər aralıda boĢaltdılar. Qarabağlılar qayıqları ağır daĢlarla doldurub qaranlıq düĢən kimi çaya buraxdılar. Ağır yüklü qayıqlar suda çox üzə bilməy ib bir-birinin ard mea sahildən uzaqlaĢ madan batdı. Beləliklə, daĢla dolu qayıqlar Arazm məerasını dəyiĢdi. Çay sahildən çıxıb düĢmən düĢərgəsinə tərəf güclü sel kimi axd ı. Gecə axan bu sel sərbazları o qədər çaĢdırdı ki, təlaĢ içərisində hərə bir Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|