HidrolojiNİn tanimi
Şekil 2.8 Ortalama Yağış Yüksekliğinin İzohiyet Metodu ile Hesabı
Yüklə 312,37 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şekil 2.8 Ortalama Yağış Yüksekliğinin İzohiyet Metodu ile Hesabı
- Çözüm
- TOPLAM 3216.4 3096529
- 3.1 Buharlaşmanın Mekanizması
- Şekil 3.1 Su yüzeyinden buharlaşma
- 3.2 Su Yüzeyinden Buharlaşma
- 3.3 Buharlaşmanın Ölçülmesi
- Şekil 3.2 A Sınıfı Buharlaşma Tavası
- 3.4 Zemin ve Kar Yüzeyinden Buharlaşma
Şekil 2.8 Ortalama Yağış Yüksekliğinin İzohiyet Metodu ile Hesabı
Tablo 2.2 Yıllık Yağış Verileri Yağış Ölçeği Yıllık Yağış Yüksek. (mm) Maden 989.2 Dicle 889.8 Arıcak 1158.0 Yayla 839.2 Ergani 760.1 Palu 563.5 Elazığ 425.5 Gökdere 886.6 Lice 1305.8 Hani 1016.8 Mermer 740.4 Çözüm :
P ort mm 7 . 962 4 . 3216 3096529 = =
Maden 989.2 651.2 664167
Dicle 889.8 750.2
667528 Arıcak 1158.0 609.1 705349
Yayla 839.2 462.0
387710 Ergani 760.1 136.1 103450
Palu 563.5 79.0
44517 Gökdere 886.6 125.5
111268 Lice 1305.8 80.6 105248
Hani 1016.8 319.7
325071 Mermer 740.4 3.0 2221
TOPLAM 3216.4 3096529
24
Atmosferden yeryüzüne düşen yağışın önemli bir kısmı tutma, buharlaşma ve terleme yoluyla, akış haline geçmeden atmosfere geri döner.Bu kayıpların belirlenmesi özellikle kurak mevsimlerde hidrolojik bakımdan büyük önem taşır.Bu bölümde buharlaşma olayının mekanizması kısaca anlatıldıktan sonra su, zemin ve kar yüzeyinden buharlaşma kayıplarının nasıl hesaplanabileceği üzerinde durulacaktır.Bitkilerden terleme yoluyla buharlaşma ve bunun evapotranspirasyon adı altında diğer buharlaşma kayıpları ile birlikte hesap metotları verilecektir.
Suyun sıvı halden gaz (su buharı) haline geçmesine buharlaşma (evaporasyon) denir.Su yüzeyindeki moleküller yeterli bir kinetik enerji kazandıkları zaman kendilerini tutmaya çalışan diğer moleküllerin çekiminden kurtulup su ortamından havaya fırlarlar su yüzeyi yakınlarında sürekli olarak sudan havaya, havadan suya geçen moleküllere rastlanır.Sudan havaya geçen moleküllerin sayısı daha fazla ise buharlaşma olduğu kabul edilir.
Buharlaşma miktarı çeşitli etkenlere bağlıdır. Buharlaşmayı etkileyen özellikleri kısaca aşağıdaki gibi ifade etmek mümkündür. • Su yüzeyindeki buhar basıncı • Havanın hareketi • Enerji • Suda erimiş tuzlar • Su yüzeyinde kimyasal film teşkil ederek • Su deriliğinin • Havanın basıncı azaldıkça buharlaşma artar.
3.2 Su Yüzeyinden Buharlaşma Meteorolojik şartlara bağlı olarak yeryüzündeki su yüzeylerinden günlük buharlaşma miktarı 1-10 mm arasında değişir.Bu miktarın belirlenmesi özellikle baraj göllerinde önem taşır. Örneğin Keban barajının biriktirme haznesinden yılda 800 milyon m 3 suyun
buharlaşarak kaybolacağı tahmin edilmiştir. Su dengesi metodunu bir su kütlesine (göl, hazne gibi) süreklilik denklemi uygularsak: S F Y X P E Δ − − − + = • E :
Buharlaşma miktarı • P
: Yağış • X
: Giren akış miktarı • Y :
Çıkan akış miktarı • F :
Yeraltına sızan su miktarı • ΔS
: Kütlenin hacimdeki değişme miktarı 3.3 Buharlaşmanın Ölçülmesi Serbest su yüzeyinden buharlaşmayı belirlemenin en iyi yolu buharlaşma tavası (Evaporimetre) denen metal kaplar kullanılmaktadır, bunların çeşitli tipleri vardır. Türkiye dahil olmak üzere birçok ülkelerde en çok kullanılan tip olan A sınıfı tavanın alanı 1 m 2 ,
Limnimetre ile ölçülerek buharlaşma miktarı belirlenir. Yağışlı günlerde yağış yüksekliği de ayrıca ölçülerek hesaba katılmalıdır. Tava yerden 15 cm yükseğe yerleştirilmeli, tavadaki su yüzeyinin tavanın üst kenarından uzaklığı 5-8 cm arasında kalacak şekilde her gün su eklenmelidir. Ancak tavadaki buharlaşma miktarı ile büyük bir su kütlesindeki (Bir hazne, bir göl, bir baraj vb.) buharlaşma miktarı birbiri ile aynı olmaz. Bunun başlıca nedeni tavadaki suyun kütlesi az olduğu için hava sıcaklığındaki değişmelerden daha çabuk etkilenmesidir.
26
Şekil 3.2 A Sınıfı Buharlaşma Tavası Ayrıca tavanın ısı yansıması, tava civarından ısı alışverişi ve çevrenin az nemli olması da buharlaşmayı etkiler. Aradaki farkı azaltmak için çeşitli tedbirler düşünülmüştür. Öreğin BPI tavasının çapı 2 metre derinliği 60 santimetre olduğu için su kütlesi çok fazladır. Young tavasının üstüne 6 mm aralıklı elek teli konulmuştur. Tavayı üst kısmına kadar toprağa gömmek, yada su üzerinde yüzdürmek gibi çözümler de düşünülmüştür. Bu gibi tavaların buharlaşma miktarı büyük göllerdekine daha yakın olsa da elde edilen sonuçlar kararlı olmamaktadır. Bugünkü durumda en çok denenmiş olan A sınıfı buharlaşma tavasının kullanılması ve göldeki buharlaşma miktarına geçmek için tavadaki okumanın Tava Katsayısı ile çarpılması tavsiye edilmektedir. A sınıfı tavada yıllık buharlaşma için katsayı 0,7 kabul edilebilir. Bu katsayının değişim sınırları 0,6-0,8 arasındadır. Katsayının 0,7 kabul edilmesi durumunda hata payının %15’in altında olduğu düşünülür. Buna göre tavanın yıllık buharlaşma yüksekliğinin % 70 ‘inin tava yakınında bir göldeki yıllık buharlaşma miktarına eşit olacağı kabul edilebilir. Aylık buharlaşma hesabında ise tava katsayısı daha geniş sınırlar arasında değişir. Sonbaharda yüksek, ilkbaharda düşük değerler alır. En az 5000 km2 ye bir tava yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir. Türkiye’de buharlaşma ölçümleri D.M.İ. ve D.S.İ. tarafından yapılmaktadır. Ölçümlere ıslak filtre kağıdından buharlaşmayı dönen şerit üzerine kaydeden ve standart tavalara benzer sonuçlar veren yazıcı ölçekler de (Evaporograf) kullanılmaktadır.
Zemin yüzeyinden buharlaşma su yüzeyinden buharlaşmaya benzer.Ancak, özellikle az geçirimli zeminlerde, su moleküllerinin yenmeleri gereken direnç daha büyüktür.Zeminin üst kısmında yeterli su varsa (arazi kapasitesi diğerinde) zeminden buharlaşma su yüzeyinden buharlaşmaya eşit olur.Aksi halde zeminden buharlaşma miktarı zeminde mevcut su miktarı ile sınırlıdır, kuruma noktasına düşüldüğünde buharlaşma tamamen durur.Bu bakımdan zeminin üst tabakalarındaki nem ve zeminin su iletme kapasitesi önemli rol oynar.Pratikte yer altı su yüzeyi yer yüzünden 1-3 metreden daha aşağıda olursa zeminden buharlaşma miktarı çok azalır.
27 Yüklə 312,37 Kb. Dostları ilə paylaş:
|