Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Nağıllar
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 178 yirs ən?” “Bu – mənim qızımdır”, – deyərək, peyğəmbər ca- vab verir. “Allah! M ənim çoxlu belə qızım var idi. Birinin d ə üzünü öpməmişəm, hamısını diri-diri torpağa basdırmı- şam”. Peyğəmbər həyəcanla: “Ay bədbəxt! – dedi, – deməli, Allah s əni insan hisslərindən məhrum etmişdir” 133 . Folklorun bu janrının özəlliklərilə bağlı professor İ.Abbaslı haqlı olaraq yazır: “Xalq rəvayətlərindən istər ilkin orta əsrlərdə, istərsə də sonrakı yüzilliklərdə Azərbaycanın bir sıra tarixçi, etnoqraf, arxeoloq və salnaməçiləri, həm- çinin klassik şair və yazıçıları tarixi qaynaq kimi faydalan- mışlar. Bu ədəbi-mədəni prosesin özü onlarla xalq rəvayət- l ərinin qorunmasına, onların əbədiləşdirilib dövrümüzə qə- d ər gəlməsinə səbəb olmuşdur” 134 . Son ill ərdə tanınmış şəxslərlə (şair, yazıçı, alim və başqaları ilə) bağlı xeyli rəvayət nəşr edilmişdir. Dini rəva- y ətlər sovet dövründəki qadağalardan fərqli olaraq, həm toplanaraq ayrıca kitablar şəklində nəşr edilmiş, həm də onlar orta m əktəb dərsliklərinə də salınmışdır. Nağıllar – epik növün ən geniş yayılmış janrların- dandır. P.N.Boratav “Yüz soruda türk xalq ədəbiyyatı” kitabında bu barədə yazır: “Nağıl nəsrlə söylənmiş, dini və cadu inanışlardan və törələdən azad, tamamilə xəyal ürünü, gerç əklə əlaqəsiz və anlatdıqlarını inandırmaq iddiası olma- yan qısa bir əhvalatdır” 135 . Nağıllarla bağlı ayrı-ayrı təd- qiqa tçıların verdiyi tərifləri ümumiləşdirsək, belə bir nəticə- 133 Əhməd Ağaoğlu. İslama görə və islamiyyətdə qadın, “Mədəniyyət dünyası”, XII buraxılış, Bakı: ADMİU, 2006, s.37 134 Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I c., Bakı: Elm, 2004, s. 214 135 Pertev Naili Boratav. 100 soruda türk halk edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayın Evi, 1973, s.80 Folklorşünaslığa giriş 179 y ə gəlmək mümkündür: 1. Nağıllar xalq təxəyyülü əsasında formalaşan, müəy- y ən bir xəyal ürünüdür. 2. Nağıl janrı əsrlərdən bəri yaranmış qəlib ifadələrlə – formullarla (az getdi, üz getdi, d ərə-təpə düz getdi; gəl məni gör, d ərdimdən öl; qəddi-qamət minarə; adam-madam iysi g əlir və s.) zəngin olur. 3. Nağıllarda gerçəklikdə olmayan qeyri-adi varlıqlar (div, əjdəha, pəri qızlar, mələklər və s.), fantastik əşyalar (uçan xalça, d əyirman daşı, Süleyman peyğəmbərin süfrəsi v ə s.) işlənə bilər. 4. Bütün nağıllarda əsas ideya xeyirin şər üzərində q ələbəsi üzərində qurulur və əhvalat, demək olar ki, həmişə xoşbəxt sonluqla bitir. 5. Nağıl qəhrəmanı qeyri-adi güc sahibidir və xalqın sevdiyi, görm ək istədiyi ideal bir obrazdır. 6. Nağılların növündən asılı olaraq, müxtəlif mənfi obrazlar – şər qüvvələr (div, əjdəha, zalım padşah, ögey ana, paxıl qardaş və s.) iştirak edə bilər. Nağıl süjetləri müxtəlif motivlər – üç tükün xilas etm əsi, övladsızlıq, ögey qızı gizlətmə, kor gözün açılması, x əstə görünmə, gedər-gəlməz, qanlı köynək, hiyləli dəvət, yatağa xəncər qoyma, qızı əmanət etmə, işıqlı və qaranlıq dünya, quş dilini anlama, qız-oğlan dəyişməsi, ağ qoç–qara qoç v ə s. əsasında qurula bilər. Nağılların təsnifatı ilə bağlı müxtəlif fikirlər olsa da, onlar əsasən üç növə ayrılırlar : 1. Heyvanlar haqqında nağıllar (Tülkü, tülkü, tünbəki”, “Qurdun nağılı” və s.); 2. Sehrli nağıllar (“Məlikməmməd”, “Göyçək Fatma” v ə s.); Almaz H əsənqızı 180 3. M əişət nağılları (“Daşdəmirin nağılı”, “Keçəlin nağılı” və s.). Az ərbaycan folklorşünaslığında nağıllar, onun qəhrə- man ları, formulları, orada işlənən sayların simvolikası və s. il ə bağlı tədqiqatlar aparılmışdır. A.Baqri, Y.V.Çəmənzmin- li, H.Zeynallı, H.Əlizadə. M.H.Təhmasib, Ə.Axundov, N.Seyidov, V.V əliyev, A.Nəbiyev, O.Əliyev, Ə.Əsgər, F.Bayat v ə başqaları nağılların toplanması və tədqiqi sa- h əsində mühüm işlər görmüşlər. Mühacir ətdə “nağıl” terminin yerinə “hekayət” sözü işlədilmişdir. M.B.Məmmədzadə, Ə.Cəfəroğlu, S.Rəfiq, X.Aslan v ə başqaları nağıllarla bağlı tədqiqatlar aparmışlar. Nağıllarla bağlı mühacirətdə aparılan araşıdrmalardan S.R əfiqin “Azərbaycan və Anadolu xalq hekayələrinin təhlili v ə müqayisəsi” adlı əsəri qeyd edilməlidir. Bu əsər İstanbul şəhərində Bəyazid Dövlət kitabxanasında əlyazması şəklində qorunmaqda dır. 1933-1934-cü illərdə qələmə alınsa da, bu əsər hələ də aktuallığını itirməmişdir və böyük əhəmiyyətə malikdir. Lakin indiy ədək, təəssüf ki, Azərbaycanda aparılan araşdırmalardan kənarda qalmışdır. Güney Az ərbaycanda nağıllar toplanmış və müəyyən q ədər təhlilə cəlb edilmişdir. Belə ki, məşhur Azərbaycan yazıçısı, 28 yaşında Arazın sularında boğulmaqla edam edil ən Səməd Behrəngi (1939-1967) və onunla eyni aqibəti yaşayaraq, işgəncələrlə öldürülən Behruz Dehqani (1939- 1971) Güney Az ərbaycanın kəndlərini dolaşaraq folklor materialları toplamışlar, həmin materiallar 1975-ci ildə fars dilind ə “Azərbaycan nağılları” (“Efsanehayi Azerbaycan”- 2 cildd ə) adı ilə nəşr edilmişdir. Səməd Behrəngi və Behruz Dehqaninin topladığı həmin nağıllar Bakıda 2014-cü ildə “Güney Az ərbaycan folkloru” seriyasından III kitabda nəşr Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|