Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
- Dramatik növ.
Folklorşünaslığa giriş 203 s əbəbini ruslara qarşı milli-azadlıq mübarizəsində Nəbinin barışmaz mövqeyilə bağlayan Ə.Cəfəroğlu qeyd etmişdir ki, xalq özünün ideallarını bu qəhrəmanın timsalında tapdığı üçün onu əfsanəviləşdirməkdən çəkinməmişdir: “Dastanın h ər parçası rus istilasına qarşı kinlə doludur. Nəbiyə aid edil ən əhvalatlar məhz rusları alçaltmaq və bu vəsilə ilə milli ruhu yüks əltmək üçündür. Hələ rusu aciz və onun əsgərini, yaxud da özünü adi “sarı” kəlməsiylə adlandırmaq isteh- zadan başqa bir şey deyildir. Nəbi dastanda istehza ilə özü- nün kim t ərəfindən götürüldüyünü göstərmək üçün: “Gör m əni kim aparır bir sarı dığa”, – cümləsiylə rus əsgərinin adi v ə qiymətsiz bir “dığa”dan fərqli olmadığını söyləməkdədir. Rusa nifr ət etmək, ümumiyyətlə, o dövr qaçaq dastanlarının ən qüvvətli motivlərindən biridir” 152 . Göründüyü kimi, qaçaqçılıq dastanları Azərbaycan xalqının milli-azadlıq mübarizəsinin bədii əksi kimi dəyər- l əndirilmişdir. M əhəbbət dastanlarının yaranma tarixi ilə bağlı müx- t əlif fikirlər mövcuddur. Əksər folklorşünasların qənaətlə- rin ə görə, bu dastanlar təxminən XVI-XVII əsrlərdə yaran- mağa başlayır. Həmin dövr aşıq sənətinin inkişafının səbəb- l ərini şərh edərkən, Ə.Cəfəroğlu XVI əsrdə yeni bir siyasi şəraitin yaranması, Azərbaycanda müxtəlif xanlıqlar şəklin- d ə də olsa, müstəqilliyin əldə edilməsinin xalq ədəbiyyatının aşıq sənəti kimi mühüm bir qolunun da sürətlə inkişafına g ətirdiyini qeyd etmişdir: “…Azərbaycan məhəlli xanlıqlar idar ə sistemi üzərinə istiqlalına qovuşmuş, əbədiyyən İran- dan ayrılmışdır. Müvazi olaraq, eyni hakimiyyət kültür sahə- 152 Ahmet Caferoğlu. Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi, İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1932, s.32 Almaz H əsənqızı 204 sind ə də təməlləşmişdir. Beləcə qələmlə qılınc bir-birini ta- mam lamışdır” 153 . Bildiyimiz kimi, Ə.Cəfəroğlu hər zaman dil və ədə- biyyatın inkşafını qarşılıqlı əlaqədə öyrənilməsi tərəfdarı olmuş, xalqın mənəvi sərvətlərinin tədqiqinə bütün yara- dıcılığı boyu bu prinsiplə yanaşmışdır. Ana dilimizin və ədəbiyyatımızın inkişafı tarixini araşdırdığı “Azərbaycan dil v ə ədəbiyyatının dönüm nöqtələri” əsərində də, “Azərbaycan türkl ərinin ədəbiyyatı” adlı tədqiqatında da məhz Səfə- vil ərin, xüsusən hökmdar olmaqla yanaşı, özü də qoşmalar yazan v ə saz havası yaradan Şah İsmayıl Xətayinin ha- kimiyy əti illərini – on altıncı əsri xalqın kültür həyatında ön əmli bir dövr kimi dəyərləndirmişdir. Bel əliklə, bu illər ərzində Azərbaycan xalqının milli s ərvəti – “Qurbani”, “Abbas və Gülgəz”, “Aşıq Qərib”, “Əsli və Kərəm”, “Novruz və Qəndab”, “Lətif şah”, “Şah İsmayıl” və onlarca məhəbbət dastanları yaranmışdır. M.H.T əhmasibin “Azərbaycan xalq dastanları” (orta əsrlər) adlı tədqiqatında məhəbbət dastanları geniş təhlil edilmişdir. Dramatik növ. Yuxarıda xatırladıldığı kimi, xalq oyun v ə tamaşaları bu növün tərkibinə daxildir. Uzun illərdir oyunlarla bağlı müxtəlif baxışlar meydana çıxmışdır. İzah- lar, t əhlillər nə qədər çox olsa da, nəticə etibarı ilə əsasən oyunların mərasimlərlə bağlılığı fikri qəbul edilmişdir. Oyunlarla bağlı ən maraqlı mülahizələrdən biri hollan- diyalı alim Yohann Heyzinqa (1872-1945) tərəfindən irəli sürül ən “Homo Ludens – Oynayan insan” konsepsiyasıdır. 153 Ahmet Caferoğlu. Azerbaycan dil ve edebiyatının dönüm noktaları, An kara: Yeni Cezaevi matbaası, 1953, s.17 Folklorşünaslığa giriş 205 M əlumat üçün qeyd edək ki, bu konsepsiyaya görə oyun m ədəniyyətin yaranmasında əsas rolu olan bir vasitədir. Daha doğrusu, insanın (həmçinin heyvanların) bütün həyatı oyunla birbaşa bağlıdır. Yəni dünya elminin homo sapiens – ağıllı insan və homo faber – müdrik insan fərziyyələrindən sonra 1938-ci ild ə homo ludens – oynayan insan kon- sepsiyası irəli sürülmüşdür. Başqa sözlə: “Özü ilə bağlı hadis ələrə ilahi gücləri qarışdıran insan yer üzündə baş ver ənləri mifin köməyilə izah etməyə çalışmışdır. Mifə bü- rünmüş qeyri-adi obrazların hər biri ciddiyyət və zarafatın s ərhədindəki ruhlardır. Kultlara nəzər salaq. Keçmişdə toplum uğurlarını təmin etmək üçün müqəddəs borcunu – qurban k əsmə, misteriya, paklanmanı, sözün həqiqi məna- sında, sırf oyunla yerinə yetirir... Bununla belə, kult və mif- d ə mədəni həyatın böyük bir təkanverici gücü – düzlük və ədalət, rabitə və sahibkarlıq, sənət və incəsənət, poeziya, t ədris, elm doğulur. Və onlar hamısı, beləliklə, öz kökləri ilə oyun h ərəkətləri içərisinə daxil olur” 154 . Professor F.Bayat bu konsepsiyanı geniş şərh edərək yazır: “Türk milləti üçün oyun həm qutsalın təqlidi, həm əyləncə, həm də zövq almaq yoludur, keçmişlə bu günü birl əşdirən körpüdür, bizi öyrədən, tərbiyə edən aktivlikdir, duyğu aləmimizi dilə gətirən vasitədir, yardımlaşmağı, paylaşmağı, sosiallaşmağı saxlayan gücdür. Ona görə də oyunlar çeşidləndikdə birində estetiklik, birində sənət yönü, birind ə qutsallıq, digərində tərbiyə, təlim, bir başqasında əyləncə, digərində yaşama və ya savaşa hazırlıq ön plana 154 Йохан Хейзинга. Homo Ludens http://royallib.com/read/heyzin- ga_yohan/Homo_Ludens.html#81920 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|