Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 197 aparılmışdır. Bu əlyazmada epos bir müqəddimə və on iki boydan ibar ətdir və “Kitabi-Dədə Qorqud əla lisani taifeyi oğuzan” adlanır. 1952-ci ild ə Ettere Rossi Vatikandan həmin eposun müq əddimə və altı boydan ibarət digər bir əlyazmasını tap- mışdır. Həmin əlyazma “Hekayəti-Oğuznameyi Qazan bəg v ə qeyri” adlanır. Az ərbaycanda “Kitabi-Dədə Qorqud” haqqında ilk t ədqiqlər keçən əsrin 20-ci illərinə təsadüf edir. 1927-28-ci ill ərdən başlayaraq Əmin Abid, Atababa Musaxanlı, İsmayıl Hikm ət epos haqqında məqalələr yazmış, dastan mətni isə H əmid Araslı tərəfindən 1939-cu ildə nəşr edilərəк elmi ic- timaiyy ətin mühakiməsinə verilmişdir. Ə.Dəmirçizadə, M.Rzaquluzad ə, Ə.Sultanlı, M.H.Təhmasib, H.Araslı və bаşqаlаrı eposla bağlı tədqiqatlar aparmış, hətta Ə.Dəmir- çizad ə əsərin motivləri əsasında “Qaraca çoban” adlı bir pyes d ə yazmışdır. Lakin 1951-ci ildə Azərbaycan KP-nin XVIII qurultayında M.C.Bağırov “Azərbaycana qatil və soyğunçu kimi gəlmiş oğuz köçəri tayfalarını idarə edən yuxarı təbəqələrin tərifinə həsr edilən”, “qardaş gürcü və erm əni xalqına qarşı yönəldilən” bu kitabın nəşrini Azər- baycan Elml ər Akademiyasının “kobud səhvi” adlandırmış v ə epos özünün yasaq dövrünə qədəm qoymuşdur 149 . Mühacir ət ədəbiyyatşünaslığında da “Kitabi-Dədə Qorqud”un t ədqiqi tarixi keçən əsrin 20-ci illərinə təsadüf edir. 1928-ci ild ə M.B.Məmmədzadə Azəri Türk Gəncləri Birliyind ə “Millətlərin oyanmasında dastanlar” mövzusunda çıxış edərkən, “Kitabi-Dədə Qorqud” haqqında da danışmış, 149 C əlal Qasımov. Azərbaycan folklorşünaslığı və sovet totalitarizmi, Bakı: 2011, s.127 Almaz H əsənqızı 198 M.Ə.Rəsulzadə həmin ildə yazdığı “Qafqazya türkləri” əsərində eposun təhlilini vermişdir. Qeyd olunmalıdır ki, 30- cu ill ərdə “Azərbaycan yurd bilgisi”ndə və digər mühacirət m ətbuatında eposa dəfələrlə müraciət edilsə də, əsərin yasaq edildiyi 50-ci ill ərdə “Kitabi-Dədə Qorqud”a daha çox diqq ət yetirilmiş, dastan bəşəri dəyərlər baxımından ən yüks ək sənət abidəsi kimi qiymətləndirilmişdir. Yasaqlar ucbatından xeyli müddət tədqiqatdan kənarda qalan, hər hansı aspektdə ona müraciət edilməsinə, öyrənilməsinə və yayılmasına ciddi qadağa qoyulan epos mühacirət folklor- şünaslığı tərəfindən dəfələrlə təhlilə cəlb edilməsinə bax- mayaraq, onun araşdırılması prosesində hər hansı ideoloji müdaxil ədən söhbət gedə bilməz. Qeyd etm ək lazımdır ki, əslən Güney Azərbaycandan olan şair Səhənd “Dədə Qorqud” dastanlarını nəzmə çəkərək “Sazımın sözü” adı ilə nəşr etdirmişdir. Az ərbaycanda xalq arasında ən çox ifa edilən dastan “Koroğlu”dur desək, yanılmarıq. Hər şeydən əvvəl, xalqın mübarizlik, c əngavərlik ovqatının ifadəsi kimi bu dastan dill ərdə əzbər olmuş, bu gün də özünün parlaq həyatını sürm əkdə davam edir. “Koroğlu” dastanından bir neçə şeir Elias Muşeqin “N əğmələr” (1721) kitabına daxil edilmişdir. İ.Şopen bir erm əni aşığın dilindən dastan mətnini yazıya almış və 1840- cı ildə nəşr etdirmişdir. “Koroğlu” haqqında ilk ciddi araşdırmanın müəllifi 1830-1832-ci ill ərdə İranda missioner təşkilatında tərcümə- çi, 1832-1834-ci ill ərdə isə İrandakı rus konsulluğunda baş katib işləyən polyak alimi A.Xodzko olmuşdur. O, İranda yaşadığı illərdə Hacı Mirzə İskəndərin təşəbbüsü, Mirzə Əbdülvahabın mirzəliyi ilə Aşıq Sadığın dilindən yazıya Folklorşünaslığa giriş 199 alınmış “Koroğlu” dastanının nüsxəsini Paris milli kitab- xanasına təqdim etmişdir. Onu da qeyd edək ki, A.Xodz- konun “Koroğlu” nüsxəsi 1842-ci ildə Londonda ingiliscə n əşr edildikdən sonra dastan Qərb aləmində geniş şöhrət tapmışdır. 1853-cü ild ə Jorj Sand dastanı fransız dilinə çevirərək Parisd ə nəşr etdirmişdir. Sonralar S.S.Penn m əhz A.Xodzkonun Qərb aləminə tanıtdığı “Koroğlu”nu ruscaya çevirərək, 1856-cı ildə “Koroğlu, vostoçnıy poet-nayezdnik” adı altında Tiflisdə ki- tab kimi n əşr etdirmişdir. Dastan Az ərbaycanda dəfələrlə – V.Xuluflu, H.Əli- zad ə, M.Təhmasib, A.Nəbiyev və başqaları tərəfindən nəşr edilmişdir. Keçən əsrin 90-cı illərində “Koroğlu” dastanının Paris nüsx əsinin surəti Bakıya gətirilmiş, 1997-ci ildə İ.Ab- basl ının tərtibatında nəşr edilmişdir. “Koroğlu” həm bir çox türk, həm də digər – Anadolu türkl əri, Azərbaycan, türkmən, İraq-türkmən, tacik, bolqar, h ətta erməni xalqları arasında geniş yayılmışdır. Dastanın Az ərbaycan versiyasının iki əsas nüsxəsi məlumdur: Tiflis nüsx əsi – 28, Paris nüsxəsi 13 məclisdən ibarətdir. Qeyd etm əliyik ki, “Kitabi-Dədə Qorqud”u yasaq- lamağa müvəffəq olan sovet ideoloji sisteminin “Koroğlu”ya qarşı münasibəti bir qədər fərqli mahiyyət daşımışdır. Xalq iç ərisində geniş yayılması, ağızdan ağıza dolaşaraq, dillərdə əzbər olması bu dastanın yasaqlanmasına, təbii ki, imkan verm əzdi. Az ərbaycan folklorşünaslığında “Koroğlu”ya münasi- b ətdə əsasən iki istiqamət özünü göstərməkdədir. Az ərbaycanda sovet hakimiyyəti illərində “Koroğlu” il ə bağlı tədqiqat aparan M.Təhmasib, P.Əfəndiyev, A.Nə- Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|