Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 184 “qızıl sözlər” və s. kimi adlandırmışlar. Təbii ki, bu ifadələr m əhz ata-babalarımızın uzun əsrlərdən bəri sınağından çıxa- raq böyük t əcrübələrin nəticəsi olaraq günümüzə daşın- dıqları üçün onların “atalar sözü” şəklində adlandırılması, fikrimizc ə, daha münasibdir. Atalar sözl ərinin epik və ya lirik janrda tədqiqi mə- s ələsi mübahisəli olaraq qalır, çünki onlar həm nəsr, həm n əzm şəklində işlənə bilirlər: Keçm ə namərd körpüsündən, qoy aparsın sel səni, Yatma tülkü zağasında, qoy yesin aslan səni. Əldən qalan əlli il qalar. Öz adımı sənə qoyum, səni yana-yana qoyum. Qıymazsan həzrətlərə, nəsib olar itlərə. Dadanmısan dolmaya, bəlkə, bir gün olmaya və s. Əvvəlki fəsillərdə qeyd etdiyimiz kimi, klassik s ənətkarlar – Ə.Xaqani, N.Gəncəvi və b. öz əsərlərini fars dilind ə yazsalar da, türk ata sözlərindən istifadə etmişlər. Ana kitabımız “Dədə Qorqud”da xeyli atalar sözləri veril- mişdir: Kül t əpəcik olmaz. Öl ən adam dirilməz. Qarı düşmən dost olmaz və s. Bundan əlavə, S.Əlizadənin “Oğuznamə” adı ilə nəşr etdirdiyi XVI-XVII əsrdə yazıya alındığı və ya başqa bir m ənbədən köçürüldüyü güman edilən “Əmsali-Məhəm- m ədəli” əlyazasında xeyli oğuz ata sözləri və zərb-məsəlləri toplanmışdır. Maraqlıbir məqam diqqəti cəlb edir. İstanbulda Ə.Cə- f əroğlunun redaktorluğu ilə nəşr olunan “Azərbaycan yurd bilgisi”d ərgisinin 1933-cü il 13-cü sayında Adnan Cahid imzası ilə bir müəllifin “Azərbaycan zərbi-məsəllərinin top- Folklorşünaslığa giriş 185 landığı məcmuə” adlı məqaləsi dərc edilmişdir ki, burada İs- tanbulun Süleymaniyy ə və Nuriosmaniyyə kitabxanalarında saxlanan iki q ədim əlyazmasından söhbət açılır: “Bu iki m əcmuədə mövcud olan zərbi-məsəllər lisan etibarilə azəri l əhcəsinə mənsub aid edilə bilər. Bunlar gərək qədimiliyi və g ərəksə imla və lisan xüsusiyyətləri etibarilə daha çox diq- q əti çəkir. Bu etibarla burada hər iki əsərdən qısaca bəhs ed ərək, Azərbaycan zərbi-məsəllərilə məşğul olanlara iki əski və mühüm mənbəni tanıtmağı faydalı bildim” 140 . Az ərbaycanda atalar sözləri XIX əsrdən toplanmağa b aşlamışdır. SMOMPK məcmuəsinin bir neçə sayında onlara yer ayrılmışdır. Bundan əlavə, həmin illərdə maarifçi ziyalıların tərtib etdikləri dərsliklərdə də atalar sözləri verilmişdir. M.Qəmərli, E.Sultanov, H.Zeynallı, Ə.Hüseyn- zad ə və başqaları atalar sözlərini toplayıb nəşr etdirmişlər. XX əsrdə atalar sözləri bir çox tədqiqatçılar – H.Araslı, M.T əhmasib, V.Vəliyev, P.Əfəndiyev və başqaları tərəfin- d ən araşdırılmış, müxtəlif folklor toplularında onlara yer ayrılmışdır. Mühacirətdə Ə.Cəfəroğlu “Orxon abidələrində ata sözl əri”, “Mahmud Kaşğarlı”, “Türk dili tarixi” əsərlərində qədim türk abidələrindəki atalar sözlərini təhlilə c əlb etmişdir. Xavər Aslan “Sözlü ədəbiyyatımızda həcv” adlı tədqiqatında incə, zərif xalq yumorundan bəhs edərkən, bu möv zudakı ata sözlərini də təhlilə cəlb etmişdir. Təd- qiqatçı onların gündəlik həyatın bütün məqamlarını özündə qısa, lakonik, lakin müdrik ifadə etdiyini bildirmiş, mövzu istiqam ətlərini müəyyənləşdirmişdir: “Xalq acılarını, kədəri- ni, c əmiyyətdəki zorbalığı, haqsızlıqları, günlük həyatındakı 140 Cahit Adnan. Azerbaycan darbimesellerini muhtevi iki mecmua, “Azerbaycan Yurt Bilgisi”, İstanbul:1933, sayı 13, s.21 Almaz H əsənqızı 186 keçimsizliyi, ail ə-məişət dartışmalarını qısa və mənalı şəkil- d ə şifahi ədəbiyyatımızın bu janrına sığdırmışdır. Xəsislik, yaltaqlıq, gerilik və cəhalətin tənqidi, varlı, yoxsul, qonşu, əqrəba münasibətləri, ər-arvad, gəlin-qaynana, ata-oğul münaqişələri satirik ata sözlərimiz, ifadə və deyimlərimizin əsas mövzusudur” 141 . Behruz H əqqinin Almaniyanın Köln şəhərində 1997-ci ild ə ilk, 1998-ci ildə ikinci dəfə nəşr etdirdiyi “Ata sözlə- rinin kökl əri və şifahi xalq ədəbiyyatından örnəklər” adlı kitabının mühüm bir qismi zərbi-məsəllərin (deyimlərin) və atalar sözl ərinin tanıtdırılmasına, təbliğinə və tədqiqinə həsr olun muşdur. “Ata sözlərinin kökləri” fəslində müəllif tari- x ən müxtəlif əfsanə, nağıl, rəvayət, lətifə və s. ilə əlaqədar yaranan t əxminən yüz otuza qədər deyimin nəşət etdiyi, do- ğulduğu mətnləri verməklə bərabər, həmin ifadələrin müasir dövrümüzd əki işlənmə məqamlarını aydınlaşdırmış, onların h ər birinin informatoru haqqında da lazımi bilgiləri gös- t ərmişdir. Kitabdakı deyimlərin Güney Azərbaycanın Təbriz, Tehran, Z əncan, Mərənd, Marağa, Sulduz kimi bölgələrilə yanaşı, Almaniyanın Bonn, Berlin, Hannover, Köln, həm- çinin Bakı şəhərindən uzun illərdən bəri toplandığını infor- matorlarla b ağlı bilgilərə əsasən müəyyənləşdirmək müm- kündür v ə burada da bir məqam diqqəti cəlb edir. Təbriz, M əşhəd, Bəndərabbas, Qızılqala, Sənəndəc zindanlarında c əza cəkənlərin dilindən də kitabda deyimlər toplanmışdır və bu fakt mü əllifin ömrü boyu xalqının milli mənəvi sərvətinin qorunma sına olan ciddi qayğısını, ürək yanğısını gös- t ərməklə yanaşı, həmin məhbəslərdə hələ də əzablar, ağrılar, 141 Haver Aslan. Sözlü edebiyatımızda hiciv, “Hazer”, İstanbul: 1980, yıl 2, may, sayı 14, s.3 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|