Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
- Dastanlar
Almaz H əsənqızı 194 bam əzə lətifələr”dir ki, burada Qarabağ regionuna (müəllifin qeydl ərinə görə Şuşa) aid lətifələr toplanmışdır. Həmin l ətifələrin qəhrəmanları arasında mayor Səfi bəy, Əbdür- r əhim bəy, Hüseyn bəy, Mustafa bəy və başqalarının adına t əsadüf etmək olar. Onlardan birinə nəzər salaq: “Mustafa b əyə bir bakqal pul borşduymuş. Bir kərəm qışın silyanında görür ki, bazara baldonsuz çıxıfdı. O sahat Mustafa bəy başdıyır munu söyməyə: – B əs flan-flan şüdə, niyə bu soyuxda belə çılpax çölə çıxırsan?Ayıf dəyil? Utanmırsan? Q ərəz, ağızın ələni muna deyir. Camahat yığılır ki: – A b əy, axı munun dərdi sənə qalmıyıf ki, neynirsən baldon geydi, ya çılpax çıxdı? Deyir: – B əs rəhmətdiyin uşaxları, bilirsinizmi ki, bu adam mana borşdudu? Soyux dəydi, sətəlcəm oldu, öldü. Onda m ən pulumu kimnən alajıyam?” 147 Ümumiyy ətlə, Azərbaycan folklorşünaslığında lətifələr t əsnif edilərkən, siyasi məzmunda olanlar, demək olar ki, n əzərə alınmamışdır. Bu da senzura basqısının nəticəsi idi. Mühacir ətdə siyasi lətifələrə daha çox diqqət yetirilmiş, m ətbuatda, xüsusən “Mücahid” dərgisinin səhifələrində sosi- alist c əmiyyəti, Lenin, Stalin, Jukov, Kommunist Partiyası siyasi büro üzvl əri və digər rəhbər işçilərlə bağlı, onların yalanlarını üzə çıxararaq ifşa edən örnəklərə təsadüf olun- maqdadır. Örnək olaraq onlardan birinə nəzər salaq: “Alma- niyanın işğal edilmiş məntəqələrinin hüdudlarının birində bir amerikalı və bir Qızıl Ordu əsgəri növbə çəkirlərmiş. Ame- 147 Ceyhun b əy Hacıbəyli. Qarabağın dialekt və folkloru (Qafqaz Az ərbaycanı), Bakı: Ozan, 1999, s.23 Folklorşünaslığa giriş 195 rikalı saatına baxır və : – On beş dəqiqə sonra növbətim bitir, – deyir, – Allaha şükür! Qızıl Ordu əsgəri də saatına baxır və o da əlavə edir: – M ənim də on beş dəqiqəlik bir növbətim qaldı. Stalin ə şükür! Qızıl Ordu əsgərinin Allaha deyil, Stalinə şükür etdiyin ə heyrətlənən amerikalı soruşur: – Çox q əribədir! Əgər Stalin ölərsə, nə deyəcəksən? Qızıl Ordu əsgəri bu cavabı verir: – O zaman m ən: “Allah şükür!”– deyəcəyəm” 148 . L ətifənin son cümləsi ikibaşılıdır və çox düşün- dürücüdür. Burada yalnız bir nəfərin göstərişlərilə idarə olunan hakimiyy ətin nüfuzu, demək olar ki, yerlə yeksan olunmuşdur. B.H əqqinin “Ata sözlərinin kökləri və şifahi xalq ədə- biy yatından örnəklər” kitabında deyimlərin yarandığı mətn- l ər (“Yetimə ağlayan çox olur, çörək verən az olur”, “Hər r əngdən görmüşdüm, bu rəngdən görməmişdim”, “Eşşəyin quyruğu əvvəldən yoxmuş” və s.) toplamışdır ki, onların mühüm bir qismi l ətifələrdir. Dastanlar – Dastanlar dig ər janrlarla müqayisədə h əcminə görə daha böyük imkanlara malikdir, yəni burada xalqın zəngin kültürünün bütün sahələrini (ifa, rəqs, poetik söz) canlandırmaq üçün forma geniş meydan verir. Nəsr və n əzmin növbələşməsi isə ustad aşıqlara öz məharətlərini, bilik v ə bacarıqlarını ifadə etməyə şərait yaratdığı kimi, bu janrın tədqiqatçılarına da xalqının istedadlı nümayəndələrinin göz əl əsərlərilə fəxr etmək, onlarla öyünmək, qürur duymaq 148 “Kafkasy a”, 1952, mayıs , sayı 10, s.18 Almaz H əsənqızı 196 üçün fürs ət verir. Bundan başqa, toy mərasimlərində geniş kütl ə qarşısında, bəzən evlərdə qonaqlıqlar zamanı musiqi il ə ifa edilməsi dastanların xalq arasında geniş yayılması ilə n əticələnir. Bel əliklə, Azərbaycan folklorşünaslığında dastan n əzmlə nəsrin növbələşməsi ilə yaranan janrdır. Lakin dünya folklor örn əkləri içərisində yalnız nəzmlə və ya nəsrlə yazıya alınmış dastanlar da vardır. Dastanların təsnifilə bağlı müxtəlif mülahizələr möv- cuddur. Lakin əksər tədqiqatçılar dastanları əsasən iki qrupa ayrılırlar: 1. Qəhrəmanlıq dastanları; 2. Məhəbbət dastanları. Dünya xalqlarının əksəriyyətində olduğu kimi türk eposları da qəhrəmanlıq motivləri üzərində qurulur. Daha doğrusu, xalqın yaşadığı tarixi gerçəklər bədii şəkildə qəhrəmanlıq dastanlarında öz əksini tapır. Birbaşa tarixi sənəd olmasa da, “Köç”, “Törəyiş”, “Ərgənəkon”, “Şu” və başqa dastanlar türk etnoslarının əski yaşayış tərzi haqqında təsəvvür yaradır. Oğuz türklərinin qəhrəmanlıq, alp-ərənlik dünyagö- rüşünün zənginliyini özündə əks etdirən, yalnız sənət əsəri kimi qalmayıb, tarixi faktları, xüsusilə Türk-Oğuz dövlət- çilik tarixinin bir sıra xüsusiyyətlərini daşıması etibarı ilə ən n əhəng folklor abidəsi isə “Kitabi-Dədə Qorqud”dur. Eposun Drezden v ə Vatikan adı ilə tanınan iki əlyaz- ması məlumdur. Almaniyanın Drezden Kral Kitabxanasında qorunan əlyazmanı ilk dəfə Fridrix Fon Dits elm aləminə tanıtdırmışdır. Belə ki, 1815-ci ildə “Basatın təpəgözü öl- dürdüyü boyu” alman dilin ə tərcümə etmiş, təhlililə bilikdə n əşr etdirmişdir. Bundan sonra eposla bağlı xeyli tədqiqatlar Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|