Qiyosiy fonetika – qardosh yoki noqardosh tillarning tovush tizimlarini qiyoslab
O‘rganadigan fonetika. Eksperimental (instrumental) fonetika - nutq tovushlari, urg‘u kabi birliklarning fizik- akustik va artikulyatsion xususiyatlarini maxsus asboblar vositasida o‘rganadigan fonetika.
Fonetikaning predmeti tilning tovush tomoni, fonetik qurilishidir. Tilning tovush tomoni
nutq tovushlari bo‘g‘in, urg‘u, ohang (intonatsiya, melodika) kabi birliklarni O‘z ichiga oladi.
Fonetikaning maqsadi fonetik birliklarning fizik-akustik, anatomik-fiziologik va
lingvistik- funktsional asoslarini o‘rganish, ularning til mexanizmidagi rolini aniqlashdan iborat.
Bunday maqsad uning quyidagi vazifalarini belgilaydi: a) tovush, urg‘u, melodika kabi
birliklarning yuzaga kelish qonuniyatlarini o‘rganish; b) talabalarni yuqoridagi qonuniyatlar va
shu qonuniyatlarga oid ilmiy-nazariy fikrlar bilan tanishtirish; v) adabiy tilning fonetik-fonologik
tizimiga oid munozarali masalalarni aniqlash, ularga munosabat bildirish; g) talabalarda fonetik
tahlil ko‘nikmalarini shakllantirish; d) talabalarga shu sohada ishlagan fonetist-fonologlar haqida
qisqacha ma`lumot berish.
Har qanday tilning fonetik birliklari dastlab ikki guruhga–segment va supersegment
birliklarga bo‘linadi: a) segment birliklarga nutq tovushlari va bo‘g‘in kiradi. Bunday birliklar
so‘z yoki morfemalar tarkibida birin-ketin keladi, yotiq (gorizontal) yo‘nalishda bir-biriga
ulanib, zanjirsimon tarzda joylashadi. Masalan, kitob so‘zidagi ota’ tovush (k,i,t,o,b) va ikkita
bo‘g‘in(ki-tob) segment birliklar, demak, shu so‘z tarkibidagi qismlar sanaladi. b) supersegment birliklarga urg‘u, ohang, melodika, pauzalar kiradi. Bunday birliklar so‘zga, frazaga, gapga yoki
nutqqa yaxlit aloqador bo‘lib, ularni so‘z, gap yoki nutqdan ajratilgan holda tasavvur qilib
bo‘lmaydi. Shuning uchun ularni ustama hodisa (M.Mirtojiev) deb nomlash hollari ham
uchraydi.
