I hamdamov, Z. Bobomuradov, E. Hamdamova

o‘simlik,  hayvon  va  kishilarning  hujayra  va  to ‘qimalarida  m a’lum 
miqdorda suv bor.
O'simlik  va  hayvon  organizmida  suvning  miqdori  50—89%,  sab- 
zavotda  esa  80—85  %ga  yetadi.  G o‘sht  tarkibida  50  %  bo'lsa,  sutda  87— 
89  %  bo'ladi.  Inson  vaznining  70  %  suvdan  iborat.  U ch  kunlik  bola  bada- 
nining  97  %ini  suv tashkil  etadi.  Shu  sababli  inson  ovqatsiz bir oy yashasa, 
suvsiz  bir  necha  kun  yashashi  mumkin.  Agar  inson  badanidagi  suvning
1 2  
%  yo'qolsa  u  halok  bo'ladi.  Ulardan  tashqari  suv  organizm  uchun  ter- 
moregulator  vazifasini  bajaradi.  Shu  sababli  bir  kislii  sutkada  havo  haro- 
ratiga  qarab  2,4—4  litrdan  (past  haroratda)  6—6,5  litigacha  (ochiq  havoda 
40°C,  bo'lganda)  suv  iste’mol  qiladi.  Suv  inson  uchun,  ayniqsa,  shaxsiy 
gigienasi  uchun  ham  zarurdir.  H ar  bir  kishi  o ‘rtacha  shaxsiy  gigiyenasi  va 
maishiy  kommunal  zaruriyatlari  uchun  sutkada  150—200  litr  suv  ishlatadi. 
Suvning  sanoat  ishlab chiqarishdagi  roli,  ayniqsa,  katta.  Chunki  sanoatning 
biror  tarm og'i  yo'qki  suv  ishlatilmasa.  Suv  qishloq  xo'jaligi  uchun  juda 
muhim  ahamiyatga egadir.  Chunki,  masalan,  bir tonna  bug'doy yetishtirish 
uchun  1500  1.,  jo'xori  yetishtirish  uchun  2500-3  mln.l,  sholi  yetishtirish 
uchun 
2 0
  mln.l, 
1
  t  paxta  yetishtirish  uchun  esa 
1 2 — 2 0
  ming  m
3
  suv  sarf- 
lanadi.
Suv  insonning  xordiq  chiqarish  obyekti  sifatida  rekreatsion  ahami- 
yatga ega.
Suvning  tirik  organizmlar  uchun  yuqoridagi  aytilgan  ahamiyatidan 
tashqari  u  eneigiya  manbayi,  transport  vositasi,  ommaviy  sport  ishlarida 
ham  foydalaniladi.
Suv  resurslari  va  dunyo  okeanlarining  ifloslanishi  va  ularning  salbiy 
oqibatlari.  Suv  havzalarining  antropogen  ifloslanishi  har xil bo'lib,  ularning 
eng  muhimlari quyidagilardir:
a)  sanoat  va  maishiy-kommunal  xo'jalik  korxonalaridan  hamda 
davolash sog'lomlashtirish va boshqa tashkilotlardan  chiqadigan  iflos  oqova 
suvlar;
b)  rudali  va rudasiz qazilma  boyliklarini qazib  olishdagi  chiqindilar;
d)  shaxtalarda,  konlarda,  neft  korxonalarida  ishlatilgan  va  ulardan 
chiqqan  iflos suvlar;
e)  avtomobil va tem ir yo'l transportidan  chiqqan  iflos suvlar;
f)  yog'och  tayyorlash,  uni  qayta  ishlash  va  suvda  oqizishda,  tashishda 
hosil bo'ladigan chiqindilar;
g)  chorvachilik  fermalari  va  komplekslaridan  oqib  chiqadigan  iflos 
suvlar;
h)  zig'ir  va  boshqa  texnik  ekinlaming  birlamchi  ishlov  berilishidan 
chiqqan chiqindilar;
i)  qishloq  xo'jaligi  ekinlarini  sug'orish  natijasida  vujudga  kelgan 
oqova,  tashlandiq va zovur suvlari;
j)  har xil  mineral va  organik o‘g'itlar hamda  zararkunandalarga  qarshi 
sepilgan  zaharli  kimyoviy  moddalar  ishlatilgan  dalalardan  oqib  chiqadi;;an 
suvlar;

---

к)  elektr stansiyalaridan  chiqqan  issiq suvlar;
1
)  radioaktiv ifloslanish va boshqalar.
Okean  suvlarini  esa  neft  va  kimyo  sanoati  chiqindilari,  ayniqsa,  ko'p 
ifloslantiradi,  neft  tashiydigan  va  u  bilan  bog'liq  bo'lgan  kemalar  yiliga 
dunyo  okeaniga 
1 0
  mln t  dan ortiq neft va neft  mahsulotlarini tashlamoqda.
Okean  suviga  sutkasiga  6800  m   kub  zaharli  kimyoviy  moddalar 
oqizilmoqda.  Shuningdek,  dunyo  okeaniga  atmosferadan  9  mln.  t.  yoqilg'i, 
neft  va  neft  mahsulotlari  chiqindilari  tushmoqda.  Okean  suvining  atom 
ishlab  chiqarish  chiqindilari  va  termoyadro  bombalarini  smash  vaqtida  ho­
sil  bo'ladigan  radioaktiv  moddalar  bilan  zaharlanishi,  ayniqsa,  xavfli.  Ba’zi 
m a’lumotlarga  ko'ra,  yiliga 
1 0 0 0
  t  atom   chiqindilari  suvga  tashlanmoqda, 
shuningdek,  atom   reaktorlari  bilan  ishlaydigan  kemalar  ham  suvni  ifloslan- 
tirmoqda.
Okean  va  dengizlar,  ayniqsa,  qishloq  xo'jaligida  ishlatiladigan  pestit- 
sidlar bilan  ifloslanib,  suvdagi tirik organizmlarga salbiy ta ’sir etmoqda.
Dengiz  va  okean  hayvonlari  organizmda  zaharh  moddalar  to'planib, 
ularga  zarar keltirmoqda.
Suvlarning  zararli  moddalar  va  zaharli  kimyoviy  moddalar  bilan 
ifloslanishi,  suvdagi  oiganik  hayotga  ta ’sir  etib,  baliqlar va  suv  o'tlarini  za- 
harlaydi,  qishloq  xo'jaligi  ekmlarining  normal  o'sisliiga  va  hosilining  si- 
fatiga  ham  salbiy  ta ’sir  etadi.  Bu  kimyoviy  moddalar  ichida  DDT,  gekso- 
xloran bo'lib,  ular uzoq vaqt  o 'z  xususiyatini  yo'qotmaydi.
Rivojlangan 
kapitalistik 
mamlakatlarda 
esa 
daryolar 
simob, 
qo'rg'oshin,  ftor,  mishyak  (maigumish),  kadmiy  kabi  zaharli  moddalar  bi­
lan  ifloslangan.
Markaziy  Osiyoda,  shu jumladan,  O'zbekistonda  zovur,  sanoat  va  mai- 
shiy-kommunal  iflos  chiqindi  suvlarining  daryolaiga  qo'shilishi  tufayU  Amu­
daryo,  Sirdaryo  va  Zarafshon  daryolari  suvlari  zararli  moddalar,  ayniqsa, 
ekin  dalalaridan  chiqqan  zaharli  moddalaming  miqdori  normadagidan 
1
,
8
— 
3,0  oshib  ketmoqda.  Bu  esa  oiganik  hayotga  salbiy  ta ’sir  etib,  baliqlar 
miqdorini  kamaytirib  yubormoqda.  Lekin  keyingi  yillarda  ko'rilgan  choralar 
natijasida  daryolaming  ifloslanishi  ancha  kamaydi.  Ichki  suv  havzalarining 
ifloslanishi kishilar salomatligiga salbiy ta ’sir etishi turgan gap.
Chunki  maishiy-kommunal  korxonalaridan,  kasalxonalardan,  ham- 
momlardan,  xususiy uylardan va  sanoat  korxonalaridan chiqqan  iflos  suvlar 
tarkibida  m e’da-ichak  kasalliklari,  vabo,  tif,  ichburug',  sil,  stolbnyak,  kuy- 
dirgi,  poliomelit,  gepatit  va  boshqa  kasalliklar  tarqatuvchi  bakteriyalar 
saqlanib  qoladi  hamda suv orqali  kishilar organizmiga  o'tadi.
Dunyodagi  suvlarning  ifloslanishi  natijasida  yiliga  500  mln.  dan  ortiq 
kishi  har xil  kasalliklarga  duchor bo'lmoqda.  Suvning  ifloslanishidan  1954- 
yilda  Londonda  vabo  epidemiyasi  tarqalgan,  1965-yili  AQSHning  Kali- 
fomiya  shtatidagi  Riversayd  shahridagi  130.000  kishidan  18.000  tasi 
ifloslangan  suvni  ichishi  tufayU  tif  bilan  kasallangan.  Hindistonda  1940— 
1950-yillar  ichida  suv  havzalarining  ifloslanishidan  27.400  ming  kishi  osh- 
qozon-ichak  kasaliga duchor bo'lib  o'lgan va hokazo.

---