I uluslararasi

I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu
23-25 Ekim 2014 Zonguldak, Türkiye
Türkmenlerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Serüveni
21
dinilen kesimde, Türk - İslam ile özleşen kimlik kendiliğinden içi boş bir kavram olarak kalmıştır. Ayrıca 
K.Sehatov’un “Milli medeniyet hakinde” kitabı da düşünce verecektir
30
.
Komünizm zamanında tarih bilinci ve yazıcılığı söz konusu olduğunda, ilk olarak “Краткого курса истории 
ВКП(б)” olarak bilen “Краткого курса истории Всесоюзной коммунистической партии (большевиков)” 
(Sovyetler Birliği Komünist Partisi (Bolşevik) Tarihi –Kısa Ders) adlı eser akla gelir
31
. Bu eser “Kısa Ders 
Bolşevizmin bilimsel bir tarihidir” olarak betimlenmiştir. Merkez Komitesi tarafından onaylanmış SBKP (B.) 
Tarihi – Kısa Ders’in yayınlanması, Parti tarihinin ele alınmasındaki keyfiliklere ve Parti tarihi üzerine yazılan 
daha önceki bir dizi ders kitaplarında bulunan Parti teorisi ve Parti tarihi üzerine çok önemli sorunların keyfi 
yorumlarına son vermektedir.
Bu yönde hahırlanan veya revize edilen “Краткий курс истории КПСС” (KPSS’in kısa ders tarihi) Parti’nin 
yeni bir otoriter tarihi, adı Sovyetler Birliği Komünist Partisi Tarihi altında 1962 yılında yayımlandı. SSSR 
cumhuriyetlerde kendi Tarihlerini bu yöntem, daha doğrusu gösterme ile ele aldıkları görülecektir. Nitekim 
Türkmenistan’da “Türkmenistan SSR-nin tarihi” adıyla kaleme alındı.
“Türkmenistan SSR-nin tarihi” – Türkmenistanın ve Türkmen halkının tarihi baradaki bu ilkinji toplanıp 
düzlen eser – Türkmenistan tarihçilerinin, Moskva, Leningrad âlimlerinin hem de bizin yurdumuzun diğer 
ilmi merkezlerinin âlimlerinin köp yıllık boyu alıp baran ilmi işinin neticesidir” diye nitelendirilen eser 
olan “Türkmenistan SSR-nin Tarihi” adlı eserin girişinde “Yazarlar toplumu Türkmenlerin ve onların ata-
babalarının köp asırlı tarihini Marksistik ilmin pozisiyalarından beyan etmeye kendi önünde wezipe edip 
koydu”  diye açıklama yapılmaktadır
32
. Girişin diğer bir yerinde “Türkmenistanın ve türkmen halkının tarihini 
öğrenmek işinde daha büyük kazanımlar önde barıcı Marksistik - Leninçilik teoriye esaslanan Sovyet tarihi ilmi 
tarafından kazanıldı”
33
.
Bu dizi “Türkmenistan SSR-nin tarihi” olarak isimlendirilmiştir. Genelliklede Türkmenistan’ın tarihi olarak 
görmek mümkündür. Bu atlandırma bir düşüncenin yansıması olduğunu söylenebilir. Gerçekten bu kitabın 
genel bir düşüncesi Türkmenistan SSSR’in (Birleşik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin) bir parçasıdır ve Türk-
menler de SSSR halkıdır. Nitekim kitabın girişinde şöyle açıklanmaktadır: “Türkmenistan SSR’nde sosyalizm 
kurmağın prosesinde Türkmen sosyalistik milleti Sovyetler Birliğinin sosyalistik milletlerinin doğanlık dostlu-
ğunda denkler arasında denk millet olup oluştu
34
”.
Bunun yanıyla birlikte Çarlık Rusyası müsteşriklerine de bir gönderme yapılmıştır. Ancak belgelerden doğru 
sonuç çıkarmada burjuvanın etkisinin olduğunu vurgulanmıştır. Nitekim “Gündoğarı köneki öğrencilerin 
bazıları, toplanan hakiki belgeden doğru neticeleri çıkarmaklarına engel olan burjuaz sınırlılığa rağmen, Orta 
Asya’nın diğer halklarının hem tarihini öğrenmekliğe büyük kömek ettiği gibi, Türkmen halkının tarihinin 
öğrenmekliğe büyük kömek edipdirler” diye açıklama yapma gereksinimizi duymuşlardır
35
. Gerçekten erken 
Rus müsteşriklerin çalışmaları da yadsınacak türden olmamalı ki, meşhur müsteşrik V.V. Barthold’u
36
 özellikle 
zikir etme ihtiyacı duymuşlardır
37
. Bu konu Türkmenistan’da “Туркменоведение” (Türkmen araştırmaları) 
30  K. Sehatov, “Milli medeniyet hakinda”, Türkmen devlet neşiriyatı, Aşgabat 1928. (Arap harfleriyle)
31   С 1938 по 1953 год «Краткий курс» издавался 301 раз в количестве 42 816 тыс. экземпляров на 67 языках. Bu eser 
1938 – 1953 yılları arasında yılından 301 defa, 67 dilde 42.861 nüsha yayımlandı.
32  Туркменистан ССР-нин Тарыхы, I - Том, Биринжи Китап, Ашгабат - 1959. с. 7. 
33  Туркменистан ССР-нин Тарыхы, I - Том, Биринжи Китап, Ашгабат - 1959. с. 11.
34  Туркменистан ССР-нин Тарыхы, I - Том, Биринжи Китап, Ашгабат - 1959. с. 17.
35  Туркменистан ССР-нин Тарыхы, I - Том, Биринжи Китап, Ашгабат - 1959. с. 11. 
36  Бартольд,  История.  —  В.  В.  Бартольд,  История  культурной  жизни  Туркестана,  Л.,  1927.  Бартольд,  Отчет  о 
командировке в Туркестан. — В. В. Бартольд, Отчет о командировке в Туркестан [1902 г.], — ЗВОРАО, т. XV, 
стр. 173—280. Бартольд, Очерк. — В В. Бартольд, Очерк истории туркменского народа, — сб. “Туркмения”, т. 
I, Л., 1929, стр. 1—69.
37  Туркменистан ССР-нин Тарыхы, I - Том, Биринжи Китап, Ашгабат - 1959. с. 11.

---

I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu
Tahir AŞİROV
22
dergisinde, Barthold’un “Türkistan’ın Kültürel Hayatının Tarihi” adlı çalışmasını yapay eleştirisi 1931 yılında 
yapılmıştır
38
. Barthold’un kendisi de zamanın yazım metodu konuda yakınmıştır. Nitekim 16 Mayıs 1928 
tarihli mektubunda ise şöyle açıklamıştır: “Türkmenlerin tarihine ilişkin taslağı bitiriyorum; onda eşkıya bir 
halkın yaşam gerçekleri olacak fakat Marksizm olmayacaktır; Türkmenler, muhtemelen bunu sevmeyecekler 
fakat Marksist teorinin her tür materyale uygulanamayacağını da anlamak zorundalar”
39
 
Türkmenistan’da tarih “Marksistik – Leninçilik” usul olduğu kabul edilmekte ve uygulanmaktadır. Diğer usul 
ve metotlar gerçekten uzaklaştıran yöntemler olarak nitelendirmektedir.  Bu yüzden de diğer tarihi usul ve 
metotlar ret edilmelidir ve hatalı oldukları gösterilmelidir. Bu konuyu G. A. Çarıyev  “Türkmenistan’daki 
cemiyetçilik fikrin tarihinden” isimli eserinde şöyle beyan edilmiştir: “Sovyet âlimlerinin işlerinde onların 
eselerinin progressif karakterini inkar eden burjuva milletçilerin, pantürkistlerin ve panislamistlerin ilmi karşı 
töhmetçilikli toslamaları açıkladı”
40
. 
Bu yaklaşım Türkmenlerin komünizm kadar hatalı yöntem ve yolda oldukları ki, bunun sonucunda vardıkları 
neticede hatalı olduklarını açıklamaktadır. Zamanının tarih ilmi de bu görüşe öncülük ettiğini söylenebilir. 
Örneğin “Milli ve kolonyal mesele hakkında leninçilik talimat işçiler sınıfını idea bakımdan silahlandırmağın 
güçlü vesilesi oldu” diye kitabının girişinde ifade eden S.Narmetov “Хорезмде Контрреволюсиянын дерби - 
дагын едилмеги (1918-1924 й.)” (“Horezm’de karşı-devrimciliğin dağıtılması (1918-1924 y.)”) adlı çalışmasını 
“Kitapda Horezmde vatancılık/grajdanlık savaşının tarihini tahrifleştirmeye çalışan burjuva milletçilerine sert 
cevap veriliyor” diye nitelendirilmektedir
41
.
Bu konu o kadar ilerledi ki, Türkmenlerin tarihiyle ilgilenen herkese bir cevap verecek durumda hissedecek 
duruma gelmiş olmalıdır
42
. Bunun bariz örneklerinden biri de Baymirza Hayit’in çalışmalarıdır. A. Garrıyev 
ve A. Roslyakov birlikteki kaleminden “Совет Туркменистаны” 1962 yılındaki 28. sayısında “Türkistan XX. 
yüzyılda” adlı yapıtı yakışmayacak ve yakıştırılamayacak eleştiri yapılmıştır
43
. 
Baymirza Hayit’in özellikle de Grodekov N. I. “Война в Туркмении, Поход Скобелева в 1980 - 1981 гг.” 
(“Türkmenistan’da savaş: Skobelev’in 1980 – 1981 yıllarındaki seferi”)
44
, Abaza K. K. “Завоевание Туркестан” 
(“Türkistan’ın işkal edilmesi”)
45
, Tihomirov, N. M. “Просоединение Мерва к России” (“Merv’in Rusya’ya 
ilhakı”)
46
 gibi Rus yazarların ve diğer yazarların eserlerini irdeleyerek hazırladı “Türkistan devletlerinin millî 
mücadeleleri tarihi” adlı eserinde kahramancılık betimlendirdiği Gökdepe olaylarına bakış açısı, tarih bilinci 
ve yazıcılığı konusunda belirleyici konumdadır. Çünkü en azından Baymirza Hayit’in eserinde Grodekov N. I. 
“Война вТуркмении, Поход Скобелева в 1980 - 1981 гг.” adlı eserinde Türkmenleri “Düşman, çok mert ve 
namuslu idi”, Tihomirov N. M. “Просоединение Мерва к России” adlı eserinde “Onların saflarından, miktarı 
ne olursa olsun, para için casusluk yapacak adam bulmak imkânsızdı. Onlar, milletlerine sadık kimselerdi. Bu 
sadakatlerini ne hediyeler, ne de tehditler sarsabilirdi” ve Abaza K. K. “Завоевание Туркестан” isimli eserindeki 
“Tekeliler, kuşatmanın başlangıcından beri ölüm için savaştılar. Hücumları bilhassa korkunçtu. Geceleyin 
kediler gibi sıçrayıp, aslanlar gibi saldırıyorlardı” ifadelerini alıntıları görmemeleri veya görememeleri, sadece 
38  В. Тихонович, “Из доброго старого времени”, Туркменоведение,  1931, № 3-4. s. 46-48.
39  В В. Бартольд, Очерк истории туркменского народа, — сб. “Туркмения”, т. I, Л., 1929, стр. 1—69. (Four Studies 
III 75.)
40  G. A. Çarıyev, Türkmenistandaki cemiyetçilik pikirin tarihindeni, Aşgabat 1954. s. 18.
41  С.Нарметов “Хорезмде Контрреволюсиянын дерби - дагын едилмеги” Ашгабат - 1976. s. 6. 
42  Мелькумов  В,  Американ  тарыхчысы  Парк  Коммунистик  партиянын  Орта  Азиядакы  милли  сыясатыны  еюп 
гöркезмаге дырышяр. “Туркменистан коммунисти, 1960, № 12, с. 54-60.
43  А.Гаррыев, А. Росляков, “Тöхметчи ве надан алым-сумак”, (Б. Хайыдыň “Туркистан ХХ асырда” диен китабы 
хакында), (“Совет Туркменистаны”), 28 январь 1962. 
44   Гродеков Н. И. “Война в Туркмении, Поход Скобелева в 1980 - 1981 гг. Том I –IV. С. - Петербурь 1983.
45  Абаза, К. К., “Завоевание Туркестан”, СПб 1902. 
46  Тихомиров, Никокаевич Михаил, Просоединение Мерва к России, Москова 1960.

---