İbrahim Bayramov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
290 H Haqqıxlı - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında, indi Karvansaray (İcevan) rayonunda kənd. Rayon mərkəzindən 14 km məsafədə yerləşir. 1930 - cu ilin axırlarına kimi, Dilican rayonunun tərkibində olmuşdur. Erməni mənbələrində kəndin adı Haxkıxlı, Haxkıxlı türki (Türk Haxkıxlısı - İ.B.) formalarında qeyd edilmişdir (415, s.32). Kənddə 1897-ci ildə 372 nəfər, 1904 - cü ildə 347 nəfər, 1916-cı ildə 450 nəfər, 1919 - cu ildə 121 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.32-33, 114-115). 1919 - cu ilin mart ayında kəndin sakinləri ermənilərin təcavüzünə məruz qalmış və deportasiya olunmuşdur. İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulduqdan sonra sağ qalan haqqıxlılar kəndlərinə dönə bilmişlər. Burada 1922-ci ildə 306 nəfər, 1926-cı ildə 331 nəfər, 1931-ci ildə 412 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.32-33, 114-115). 1988-ci ilin noyabr ayının axırlarında ermənilər kəndə təcavüz etmiş, sakinləri Ermənistan dövlətinin göstərişi ilə deportasiya olunmuşdur. İndi burada ermənilər yaşayır. Toponim türk mənşəli haqqıxlı etnonimi əsasında əmələ gəlmişdir. Etnotoponimdir. Quruluşca düzəltmə toponimdir. Erm.SSR AS RH-nin 25.l.1978-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Vurğun (Azərbaycan şairi S.Vurğunun şərəfinə), Ermənistan prezidentinin 19.V.1991-ci il fərmanı ilə yenidən dəyişdirilərək Hovk qoyulmuşdur. Hallavar - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Quqark rayonunda kənd. Rayon mərkəzindən 17 km cənub-qərbdə, Yuxarı Kilsə və Heydərli kəndləri arasında, Hallavar çayının yanında, Pəmbək çayının sağ sahilində yerləşir. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir (348, s.55). Kənddə 1831-ci ildə 111 nəfər, 1873 - cü ildə 625 nəfər. 1886-cı ildə 664 nəfər, 1897-ci ildə 913 nəfər, 1908-ci ildə 1062 nəfər, 1914 - cü ildə 445 nəfər, 1916-cı ildə 781 nəfər, 1919 - cu ildə 455 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.52-53, 130-131). 1919 - cu ilin martında kənd erməni təcavüzünə məruz qalmış yə azərbaycanlılar qırğınlarla tamamilə deportasiya olunmuşdur. İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra azərbaycanlılardan sağ qalanlar öz ata-baba torpaqlarına qayıda bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 644 nəfər, 1926-cı ildə 709 nəfər, 1931-ci ildə 902 nəfər (415, s.52-53, 130^131), 1987-ci ildə 276 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında azərbaycanlılar qırğınlarla Ermənistan dövləti tərəfindən qovulmuşlar. İndi burada ermənilər yaşayır. Toponim, fikrimizcə, türk dilində «müxtəlif rəngli, «müxtəlif rəngli bitki və torpaq olan düzənlik» mənasında işlənən ala sözünə (365, s.129130; 339, s.44) «möhkəmləndirilmiş istehkamı olan kənd, qala, bənd» mənasında işlənən var sözünün (339, s.113) birləşməsi yolu ilə əmələ gəlmişdir. Toponimin əvvəlindəki «h» səsi artırılmış səsdir. Belə ki, Azərbaycan dilində bəzi saitlə başlanan sözlər tələffüzdə «h» səsi əlavə edilmiş formada dəyişir: araba-haraba, açar-haçar, elə-helə və s. Yəni söz : də səsartırma hadisəsi baş verir. Relyef əsasında yaranan mürəkkəb quruluşlu toponimdir. Hamamlı - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd. İndiki Ermənistanda inzibati rayon. Pəmbək vadisində, , Pəmbək çayının yuxarı axarında yerləşir. Rayonun ərazisi IIII-V əsrlərdə Quqark əyalətinin Taşir qəzasına daxil olmuşdur. VI-XI əsrlərdə ərəblərin işğalı altında olmuş, XII- XIII əsrlərdə Səlcuq türklərinin hakimiyyəti altına keçmişdir. XIV-XVIII əsrlərdə monqol-tatarların tabeliyində olmuşdur. Rayon ərazisi 1801-cı ildə Rusiya tərəfindən işğal edilmiş, XIX əsrdə yeni yaradılan inzibati ərazi bölgüsünə əsasən İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasının tərkibinə verilmişdir. İndiki Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra Loru-Pəmbək qəzasına daxil olmuşdur (Erməni Sovet Ensiklopediyası, II c., İrəvan, 1985, s.75; 85, s.331). «İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»ndə ' (143, s.132), Qafqazın 5 verstlik xəritəsində (348, s.14) qeyd edilmişdir. 1937-ci ilə kimi Qarakilsə (Quqark) rayonunun tərkibində olmuşdur. Q.Qeybullayevin yazdığına görə IX əsrin ortalarında alban hökmdarının adı Hamam (Xamam) olmuşdur (287, s.464). Onda bu qənaətə gəlmək olar ki, Hamamlı toponimi Hamam şəxs adına mənsubluq bildirən -lı şəkilçisinin artırılması əsasında əmələ gəlmişdir. Antropotoponimdir. Düzəltmə toponimdir. 1937-ci il dekabrın 31-də Hamamlı adlı rayon yaradılmışdır. Erm.SSR AS RH-nin 26.IX.1949 - cu il fərmanı ilə rayonun, eləcə də kəndin adı dəyişdirilib Spitak qoyulmuşdur. 291 Hamamlı - İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, indi Əştərək rayonunda kərid. Abaran çayının sahilində yerləşirdi. «İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»ndə (143, s.114), Qafqazın 5 verstlik xəritəsində (348, s.14) qeyd edilmişdir. Kənddə 1873 - cü ildə 340 nəfər, 1886-cı ildə 353 nəfər, 1897-ci ildə 445 nəfər, 1908-ci ildə 600 nəfər, 1914 - cü ildə 636 nəfər, 1916-cı ildə 526 nəfər, 1918-ci ildə 208 nəfər , 1919 - cu ildə 360 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.22-23, 106-107; 309, s.219). 1919 - cu ilin mart-aprel aylarında azərbaycanlılar ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunmuşdur. İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra sağ qalan azərbaycanlılar ata yurdlarına dönə bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 96 nəfər, 1926-cı ildə 88 nəfər, 1931-ci ildə 151 nəfər yalnız azərbaycanlılar yaşamışdır (415, s.22-23, 106-107). SSRİ Nazirlər Sovetini xüsusi qərarı ilə 1948-53 - cü illərdə azərbaycanlılar zorla Azərbaycana köçürülmüş və kənd ləğv edilmişdir, İndi xaraba kənddir. IX əsrin ortalarında yaşamış alban hökmranının adı Hamam olmuşdur (287, s.464). Fikrimizcə, Hamamlı toponimi Hamam şəxs adına mənsubluq bildirən -lı şəkilçisinin artırılması əsasında əmələ gəlmişdir. Antropotoponimdir. Quruluşca düzəltmə toponimdir. Haramlı - İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, indiki Üçkilsə (Eçmiədzin) rayonunda kənd. Kənddə 1831-ci ildə 17 nəfər, 1873 - cü ildə 46 nəfər, 1886-cı ildə 63 nəfər, 1897-ci ildə 79 nəfər, 1904 - cü ildə 84 nəfər, 1914 - cü ildə 102 nəfər, 1916-cı ildə 103 nəfər (415, s.82-84, 152-153), 1918-ci ildə 162 nəfər (309, s.218) yalnız azərbaycanlı yaşamışdır. 1919 - cu ildə kənd ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq sakinləri qırğınlarla tarixi-etnik torpaqlarından deportasiya olunmuşdur (309, s.221). İndiki Ermənistanda sovejt hökuməti qurulandan sonra kəndi tərk etmiş azərbaycanlalırdan sağ qalanlar ata-baba torpaqlarına dönə bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 22 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.152-153). 1923-1924 - cü illərdə kənddə yaşayan azərbaycanlılar sıxışdırılaraq ata-baba torpaqlarından qovulmuş və kənd 1926-cı ildə ləğv edilmişdir. İndi xaraba kənddir. Toponim tayfa adı əsasında yaranmışdır. Etnotoponimdir. Quruluşca sadə toponimdir. Hasar - İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, indiki Sərdarabad (Oktemberyan) rayonu ərazisində kənd. Rayon mərkəzindən 36 km qərbdə, Araz çayının sol sahilində yerləşirdi. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində Assar formasında (348, s.21) qeyd edilmişdir. Kənddə 1831-ci ildə 92 nəfər, 1873 - cü ildə 110 nəfər, 1886-cı ildə 114 nəfər, 1897-ci ildə 130 nəfər, 1908-ci ildə 113 nəfər, 1914 - cü ildə 134 nəfər, 1916-cı ildə 76 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.62-63, 138-139). 1918-ci ildə kənd ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq sakinləri - azərbaycanlılar qırğınlarla deportasiya olunmuşdur. İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra sağ qalanlar tarixi-etnik torpaqlarına qayıda bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 32 nəfər, 1926-cı ildə 49 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.62-63, 138-139). 1928-29 - cu illərdə azərbaycanlılar tarixi- etnik torpaqlarından deportasiya olunmuşdur. 1930 - cu ildə kənd ləğv edilmişdir. İndi xaraba kənddir. Toponim türk dilində «düzənlikdə qala, istehkamlanmış şəhər» mənasında işlənən hisar (hasar) sözü (339, s.593) əsasında əmələ gəlmişdir. Relyef əsasında yaranan sadə quruluşlu toponimdir. Haxıs - İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, indi Əştərək rayonunda kənd. Rayon mərkəzindən 7 km şimal-qərbdə yerləşir. Kəndin adı Axiz, Axis formalarında göstərilir (415, s.22). 1590-cı il tarixli «İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri»ndə Əxis kimi (143, s.162), Qafqazın 5 verstlik xəritəsində Axis formasında (348, s.23) qeyd edilmişdir. Kənddə 1831-ci ildə 93 nəfər, 1873 - cü ildə 182 nəfər, 1886-cı ildə 302 nəfər, 1892-cı ildə 404 nəfər, 1908-ci ildə 365 nəfər, 1914 - cü ildə 920 nəfər, 1918-ci ildə 365 nəfər, 1919 - cu ildə 997 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.22-23, 106-107; 309, s.219). 1919 - cu ilin sonlarında azərbaycanlılar ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunmuş, kəndə Türkiyədən köçürülən ermənilər yerləşdirilmişdir. İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra sağ qalan azərbaycanlılar ata-baba torpaqlarına dönə bilmişdir. Ermənilərlə yanaşı burada 1922-ci ildə 20 nəfər, 1926-cı ildə 18 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır (415, s.22-23, 106-107). 1928-1929 - cu illərdə azərbaycanlılar tamamilə qədim torpaqlarından qovulmuşdur. İndi burada ermənilər yaşayır. Toponim «çay ağzı, mənsəbi», «keçid» mənasında işlənən ağıs, axız (>aqis>haxis>haxıs) sözü (299, s.21; 339, s.38) əsasında əmələ gəlmişdir. Toponimin əvvəlindəki «h» səsi səsartımı hadisəsi nəticəsində sözə əlavə edilmişdir və toponim tələffüz formasına uyğun qeydə alınmışdır. Azərbaycan dilində saitlə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|