İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

o c a q la rı  d a   m ü x tə lif  ş ə k ild ə   y erlə şird i.  Ə n  y ü k s ə k   fəallıq, 
şübhəsiz,  B a k ıd a   hiss  o l u n u r d u .  B u r a d a   əh a lin in   m ü x təlif 
t ə b ə q ə l ə r i n ə   m ü x tə lif  .  t ə ’sir  g ö s t ə r ə n   siyasi  p a r tiy a la r 
fəaliyyət  g ö s tə rird i.
Bu  c ə h ə t d ə n   q ə z a l a r   m ü r ə k k ə b   v əz iy y ə td ə  idilər.  Baş 
v e r ə n   siyasi  h a d i s ə l ə r   h a q q ı n d a   m ə ’lu m a t   qəza  sakinlə- 
rin ə 
çox 
n a d ir 
h a lla r d a  
ça tırd ı. 
S ovetin 
İcraiyyə 
K o m itə s in in   b a ş q a   ş ə h ə r l ə r l ə   iş  ü z r ə   kom issiyası  yayın 
o r t a l a r ı n a  
q ə d ə r  
t ə k c ə  
B akı 
q u b e rn iy a sın ı 
gəzib 
q u r t a r d ı q d a n   s o n r a   b e lə   n ə tic ə y ə   g ə lm işdi  ki,  inqilabi 
p rin sip lə r  h ə lə   ə h a lin in   geniş  tə b ə q ə lə rin in   ş ü u r u n a   daxil 
olm am ış  və  baş  v e r ə n   h a d i s ə l ə r d ə n   o n l a r m   əsla  xəbəri 
yoxdur.  R u h a n ilə rin ,  bəylərin  n ü fu z u   h ə l ə   böyük  idi. 
Y erli  icraiyyə  k o m i tə lə r i  öz 
tə rk ib in ə   g ö rə   z a m a n m  
tə lə b lə r in ə   ca vab  v e r m ird i  v ə   o n la rın   h e ç   bir  nüfuzu
lO
yox  idi. 
Ə rz a q   m əsələ si  əvvəlki  kimi  k əsk in   qalırdı. 
Bu  i s t iq a m ə t d ə   B akı  S ovetinin  tə d b irlə ri  a n c a q   narazılıq 
tö rə d ird i. 
Q ə n a ə t  
h a q q ın d a , 
m ö h tə k i r li k lə  
m ü b a riz ə  
h a q q ı n d a   q ə r a r l a r   kağız  ü z ə r i n d ə   q alırdı.  Sovet  h ə r   d ə f ə  
ç ö rə k   paylarının  azald ılm asın ı  q a n u n ilə şd irird i.  S o vetlərin 
öz  sistem i  a ç ıq - a ş k a r  axsayırdı.
V a x ta şırı 
h ə r 
b ə h a n ə  
ilə 
S o v etlərə 
öz 
e ’tim a dını 
bildirən  fə h iə l ə r   ə s lin d ə   S ovetlə  h e s a b la şm ırd ıla r,  De- 
m o k r a tik   q ü v v ələrin   s əpələndiyi  inqilabın  ilk  d ö v rü n d ə  
S ovetlər  bu  q üvvələri  b irləşdirirdilər,  onların   b ə ’ziləri 
əh alinin  g en iş  tə b ə q ə l ə r i n in   is təklərini  əks  e td irird i.  H ə r  
şeydən 
ö trü  
S o v e tlə rə  
m ü ra c iə t 
e d ird ilər. 
Sovet 
q an u n v e rici,  icraedici,  m ə h k ə m ə   hakim iyyətlərini,  şəh ə r 
ö z ü n ü id a rə sin i,  ə r z a q   təşk ilatların ı,  p e ş ə   ittifa q la rın ı  əvəz 
ed ird i.  L a k in   siyasi  p a r tiy a la r  g ü c lə n d ik c ə   S ov etlər  b ü tü n  
hakim iyyətin  m ə rk ə z i  ro lu n u   itirirdilər.
Bakı  Sovetinin  y e n id ə n   seçilm əsi  vaxtı  çatm ışdı.  H am ı 
yeni 
S o v etə 
seçkiləri 
d e m o k r a t ik  
ə s a sla rla  
k e ç ir m ə k  
fik rin ə   h ə m r ə ’y  olsa  da,  s t r u k t u r   m əsələ si  v ə   seçkilər 
sistem inin  özü  siyasi  p a r tiy a la r  a ra s ın d a   ixtilaflara  səbəb 
olu rd u . 
1917-ci 
il 
o k ty ab rın  
22-də 
S ovetə 
k eç irilə n
seçkilərin  n ə tic ə lə ri  qeyri-sosialist  partiy a la rın ın   rolunun 
gücləndiyini  s ü b u t  etdi.
O nların  c ə m iy y ə td ə   a r t a n   n ü fu z u n u n   qarşısını  alm aq 
m əqsədilə, 
S .Şaum yan 
başda  o lm a q la  
Bakı 
Sovetinin 
İcraiyyə  K om itəsi,  milli  p artiy a la rın   seç k ilə rd ə   iştirakını 
zə iflətm ə k  ü çün,  yeni  seçkiqabağı  kom paniya  prosesi 
tətbiq  e tm ə y ə   çalışdı.  Axırm cı  g ü n ə  q ə d ə r   seçkilərin 
keçirilm əsi  vaxtı  h a q q ın d a   heç  bir  m ə ’lu m at  verilm irdi. 
"Müsavat"ın  m ə rk ə z i  b ü ro s u   son  a n d a   öz  xüsusi  seçki 
nömrəsini 
alsa 
da,  f ə h lə lə r  içərisində 
kifayət  q ə d ə r 
təbliğat  a p a r m a ğ a   i m k a n   ta p m a d ı.39
Seçkilərin 
n ə tic ə lə ri 
ta m a m ilə  
gözlənilm əz 
oldu: 
'M üsava t"  9617,  e s e r lə r   6305,  bolşeviklər  3823,  m enşe- 
viklər 
687, 
d a ş n a k la r  
528 
səs 
topladılar. 
Beləliklə, 
seçkilərin  n ə tic ə s in d ə ,  Z a b r a t   ra yonu  istisna  olm aqla, 
b ü tü n   n e f t - m ə ’d ə n   ra y o n la rın d a   "Müsavat"  partiyası  qalib 
gəldi.40
Seçkilərin  n ə tic ə lə ri  bolşeviklərin  n e f t- m ə ’dən  rayon- 
larında  guya  güclü 
t ə ’siri  olm ası  h a q q ın d a   xülyaları 
dağıtdı.
1917-ci  il  o k ty ab rın   25-dən  29-a  q ə d ə r   davam   etm iş 
"Müsavat" 
partiy a sın ın  
I 
qurultayı 
Azərbaycanın 
və 
"Müsavat"  p artiy a sın ın   siyasi  tarixində  əhəmiyyətli  hadiso 
oldu.  Q u ru lta y d a   p artiy a n ın   rə h b ə r  h ey ’əti  seçildi  və  ilk 
p ro q ra m ı  q əb u l 
edildi. 
M .R ə su lz ad ə  partiya  Mərkəzi 
K om itəsinin  səd ri  seçildi.
"Müsavat"  p a rtiy a sın ın   p ro q ra m ı  fə h lə  məsələsi,  milli 
və  dini 
m ə s ə lə lə r,  v ə tə n d a ş   h ü quqları,  a q r a r  və 
s. 
m əsələləri  ə h a t ə   e d ə n   9  bölm ə  və  76  m a d d ə d ə n   ibarət 
idi.
"Müsavat"ın 
I 
q u rultayı 
partiyanın 
sonrakı 
siyasi 
m übarizəsinin  v ə   A z ə rb a y c a n a   milli  ərazi  muxtariyyəti 
verilm əsinin  t a k t i k a   v ə   strategiyasını  müəyyən  etdi.  1
"Dövlət  q u ru lu ş u   v ə   m ütləqiyyət”  ad la n a n   I  fosildə 
v ə tə n d a ş la rın  
h ü q u q  
və 
azadlıqlarının 
Konstitusiya 
tə rə f i n d ə n   q o ru n m a sı,  d e m o k ra tik   fe d era tiv   respublika 
kimi  tə q d im   edilən   dövlət  q u ruluşunun  prinsipləri  bəyan 
edilirdi.  P r o q r a m d a   dövlət  q u ruluşunun  federasiya  və

---