İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

o ld u ğ u n u   bildiran  e se rlə r  v ə   m e n ş e v ik lə r  h ə m in   iclasın 
qeyri-qanuniiiyi  m əsələ sin i  q o y d u lar.  L a k in   b o lşeviklərin 
təzyiqi  n ə t i c ə s in d ə   k o n f r a n s   özünü  yerli  inqilabi  o rq a n  
e ’lan  e t d i . 46
K o n f r a n s d a   iş tir a k   e d ə n   m ü s a v a tç ıla r  bolşevik  təklif- 
lərin ə  q a rşı  açıq  çıxış  e t m ə d il ə r .
İclas  çox  qızğın  ş ə r a i td ə   keçirdi.  30-a  q ə d ə r   m ü x təlif 
q ə t n a m ə l ə r   tə k lif  edilm işdi.  H ə rbi-inqila bi  k o m itə n in   ləğv 
o lu n m a sı  h a q q m d a   q ə t n a m ə   qəbul  edildi.  B olşeviklər 
"H akim iyyətin 
S o v e tlə rə  
verilməsi" 
vəzifəsini 
hələlik 
"sovetin  h a k im iyyətinin  g en işləndirilm əsi"  p ro se si  şək lin d ə 
çox  e h ti y a t la   həll  e d ird ilə r.  B olşeviklər  h a k im iy y ə ti  ələ 
a la m a q   ü ç ü n   h ə l ə   özlərini  kifayət  q ə d ə r   g üclü  hesab 
e t m ird ilə r.  Yalnız  b ü tü n   d i g ə r   siyasi  in s t it u t l a r ı n   ləğvi 
yolu 
ilə 
b ü tü n  
h a k im iy y əti 
ələ  k e ç irm ə y in  
m ü m k ü n  
o ld u ğ u n u   başa  d ü ş ə n   b o lşev ik lər  ta m   q ə tiy y ə tlə   İctim ai 
t ə ş k i l a tl a r m   İcraiyyə  K o m itə s in in   buraxılm ası  m əsələ sin i 
q o y d u la r.  Alay,  bataly o n ,  r o t a   və  g ə m i  k o m itə lə rin in  
onları  h ə r tə r ə f li  m ü d a f iə   e td ik lə rin i  g ö rə n   b o lşeviklər 
S ov etlərin   hakim iyyətini  v ə   S o v e tlə rd ə   öz  ü s tü n lü y ü n ü  
b ə r q ə r a r  
e tm o k  
ü çü n  
B akı 
S ovetinin 
yeni 
iclasının 
keç irilm əsin i 
t ə ’k id lə  
t ə l ə b  
edird ilər. 
Bu 
m ə ’n ad a 
h ak im iy y ətin  
S o v e tlə rə  
k e ç m ə s i 
ilə 
ra z ıla ş m a d ıq la rım  
bildirən 
m en şev ik  
və 
e s e r l ə r i n  
iclas 
z a lın d a n  
çıxıb 
getm əsi  b o lş c v ik lə rə   sərfəli  idi.  Z a l d a   iştirak   e d ə n   468 
d e p u t a t   v ə   n ü m a y ə n d ə d ə n   344  n ə fə ri  qaldı.  O n la r ın  
yalnız  a z   bir  hissəsinin  s ə s v e rm ə   h ü q u q u   v a r d ı,  lakin 
bu,  a r t ı q   əhə m iy y ə tii  bir  şey  deyildi,  ç ü n k i  b o lş e v ik lə rə  
öz 
q ə t n a m ə lo r in i 
k e ç irm o k  
üçün 
k ifa y ə t 
q ə d ə r  
səs 
to p la m a q   lazım  idi.
Bu  ş ə r a i td ə   m ü n a q i ş ə n i n   a r a d a n   q a ld ırılm a s ın a   çalışan 
m ü s a v a tç ıla r  bolşevikləri  m ü d a f i ə   e td ilə r.  M ü s a v a tç ıla r 
m ü n a q iş ə y ə  
d e m o k r a t ik  
p a r ti y a la r  
ü ç ü n  
son 
d ə r ə c ə  
zororli 
bir  hal 
kim i  b a x ırd ıla r.  Ö z lə rin in   hak im iy y ət 
s t r u k t u r l a r ı n d a   iş tirakını  a r tı r m a q   m ə q s ə d ilə   m ü s a v a tç ıla r 
bir  neço  toklif  vo  b o y a n a tla r  tə q d im   etd ilə r.  Bu  təklifi 
miizakiro 
edon 
"Müsavat" 
1917-ci 
il 
no y ab rın  
7-də 
aşa ğıda kı 
q o tn a m ə n i 
q ə b u l 
etdi: 
"Yerli 
d e m o k r a t iy a
daxilində 
y ara n m ış 
m ü n a q işə n in  
bolşevikləri 
inqilabi, 
d e m o k ra tiy a n ın   q a la n   hissəsindən  təcrid  e t m ə k   yolu  ilə 
həllini  b ü tü n   d e m o k ra tiy a n ın   ü m u m i  m əq səd lə ri  üçün 
son  d ərə c ə   zərərli  h e s a b   edirik,  çünki  inqilabm  sol 
q an a d ın ın   zə ifləm əsi, 
eyni  z a m a n d a  
əksinqilabın  sağ 
qan a d ın ın  
g ü clən m ə si 
dem əkdir."48 
B u n a 
görə 
də 
"Müsavat"  ö z ü n ü n   iki  rə sm i  nüm ayondəsinin  daxil  olduğu 
İcraiyyə  K o m itə s in d ə   bolşeviklərlə  bir  y e r d ə   işləyirdi.
Siyasi.  b ö h ra n ı  dinc  yolla  a r a d a n   q aldırm ağın  zəruri- 
liyini  vu rğ u lay a n   "M üsavat"  partiyası  inqilabi  ictimai 
təhlükəsizlik  k o m itə s in in   h ərəkətləriııi  barışıq  və  saziş 
siyasəti  ü ç ü n   zə rə rli  h e sa b   edirdi:  B u n u n la  əlaqə dar 
o lara q ,  m ü sa v a tç ıla r  ö zlərinin  h ə m in   k o m itə d ə   iştirakımn 
q ey ri-m ü m k ü n   o l d u ğ u n u   bildirdilər.49
Bolşeviklər, 
"Müsavat" 
partiyasından 
əlavo, 
X ə zər 
t i c a r ə t  d o n an m ası,  h ə m k a r l a r   və  ş ə h ə r  q a rn iz onunun  da 
köməyini  ala  bildilər. 
Beləliklə,  Sovet  B akıda  siyasi 
hakim iyyətin  m ə rk ə z i  kim i  hamı  tə rə fin d o n   tanındı.  Sovet 
fə h lə   və  ə s g ə r  d e p u t a t l a r ı   Soveti  adlandırıldı.
Son  vax tlara  q o d ə r  tarix i  ədəbiyyatda  2  noyabr  1917-ci 
il  Bakıda  Sovet  hakim iy y ətin in   e ’lan  edilm əsi  günü  kimi 
qəbul  edilirdi.  L a k in ,  bu  hakimiyyət  rea!  deyildi.  Bunu 
S.Şaum yanm   özü  d ə   e ’t i r a f   e d ə r ə k   yazırdı:  "Bizim  Sovet 
hakimiyyəti 
a d la n d ır ıla n  
hakimiyyətimiz 
əslindo, 
öz 
iqtisadi  siy asətin ə  g ö r ə   burjuaziya  hakimiyyəti  idi.  Bu 
uyğunsuzluğun  səbəbi  bizim  zəifliyimizdir".  0  G örünür, 
bu 
dövrdə 
B a k ıd a  
Sovetlərin 
təkhakimiyyətliliyindon 
deyil,  yalnız  S o v e tlə rd ə   bolşeviklorin  ü stünlük  qazanm a- 
sın d an   d a n ış m a q   o lar.  D ig ə r  real  hakimiyyət  t ə ’sisatları 
(İctim ai  tə ş k ila tla rın   İcraiyyə  K om itəsi,  Şohor  Dum ası) 
h ə lə   qalırdı.  L a k in ,  bu  da  m a ’Ium dur  ki,  1917-ci  il 
noyabrın  2 -d ə n   d e m o k r a t ik   qüvvələr  daxilindo  hər  iki 
c ə b h ə d ə   s ə f ə rb ə r lik lə   m üşayiət  edilən  açıq  parçalanm a 
b aşlam r. 
X ı r d a  
k u rju a  
p artiyaları 
ilə 
m üsavatçılar 
ara sın d a   ixtilafd an ,  m ü əy y ən   d ə r ə c ə d ə   a n a ta q o n iz m d ə n  
istifadə  e d ə n   b olşeviklər,  bu  iclas  n ə tic ə s in d ə   dinc  yolla 
S ovetdə  h akim iyyəti  ə l ə   keçirə  bildilər.  Bu,  daha  çox

---