İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

Azorbavcanla  E rm o n is ta n   arasında  bcş  maddodon  ibarot
2 l<)
saziş  imzalandı. 
Əslindo  bu  saziş  m üvoqqoti  xaraklcr 
daşıyırdı.  Çünki  yalnız  qarşıdakı  Ermonistan-Azorbayc.,., 
konfransı 
dövlotlorarası 
mübahisoli 
mosololorin  bütün 
komplcksini  vo  lıissolorini  homin  sazişo  uyğun  surotdo 
hoil  cdo  bilordi.  Sazişin  noticolorino  goldikdo  iso,  bu 
akt  A zorbaycan  torofi  üçün  faydalı  olmadı,  oksino,  onun 
siyasi-horbi 
m o n a fc  
vo 
m övqclorino 
xolol 
gotirdi. 
Azorbaycan  hökum oti  bu  müvoqqoti  sazişo  inanaraq  vo 
tm  tofiqlorin  m üraciotlorini  osas  tu ta ra q   razılaşdırılan 
mosololor  holl  olu n m am ış  öz  qoşun  hissolorini  Zongo- 
zurdan  çıxartdi.  Saziş  orofosindo  vo  onun  bağlandığı 
günlordo  bclo  Z o n g o z u rd a   horbi  omoliyyatları  davam 
ctdiron  E rm o n ista n   hökum oti  bu  şoraitdon  faydalanaraq 
dorhal  bölgoyo  olavo  nizami  silahlı 
q ü w o l o r   ycridib 
o ra d a  
horbi 
omoliyyatların  ycni 
vo  dah a 
irimiqyaslı 
morholosino  başladı.
1919-cu  il  d ck a b rın   f4-ü  ilo  21-i  arasın d a  Bakıda 
kcçirilon  A zo rb ay ca n -E rm o n istan   ko n fran sın d a  F.Xoyski- 
n i n  
i l k  
növbodo  orazi  problcmlorini  m üzakiro  ctmok 
ioklifi  vo  M .IIac ınskinin  23  noyabr  sazişino  uyğun  olaraq 
sorlıod  m übahisolorinin  hollini  k onfransın  osas  vozifosi 
sayması  crm oni  torofinin  (A ı u tu n y a n t s   vo  Bekzadyan)
orazi  miibalıisolorinin  qoti  holli  üçün  holo  lazımi  şorai!
2^0
v o  
vaxtın 
yctişm om osi 
mülahizosi 
ilo 
qarşılaşdı.  '  
Ömum iyyotlo  iso,  bu  k o n fra n s  da  iki  dövlot  arasındakı 
g o r g i ı ı  
m ünasibotloro 
hcç 
bir 
aydınlıq 
gotirmodi, 
m übahisəli  sərhod-orazi  m əsololərinin,  o  cüm lodən  də 
Z o n g o zu r  p roblcm inin  hollindo  omoli  işlor  göro  bilmodi.
A zorb ay ca n ın   orazi  bütöv lü y ü n ə  Z o n g o z u rd a   yaranan 
ciddi  tohlükoni  a r a d a n   q a ld ırm a q   moqsodilo  rcspublika 
hökum oti 
to rəfiııdon  bir  sıra 
t o ’cili  todbirlor  hoyata 
kcçiriidi. 
Bclo 
ki, 
m üsavatçı 
d c p u t a t la r ın  
toklifi  i!o
1920-ci  il  y a n v a n n   22-do  p a r la m c n t d o   Z o n g o zu r  hadisolori 
ilo  bağlı 
mosolo 
m ü z a k iro   cdildi.  Ilo m ç in in   Tiflisdo 
E rm o n istan   X İN -in   n ü m ay ən d o lo ri  ilo  dan ışıq lar  aparıldı. 
Dövlot  M ü d afio   K om ito sin in   1920-ci  il  y anva rın  6-da
kcçirilon  iclasında  horbi-maliyyo  yönüm lü  işlorin  göriil- 
mosi  planlaşdırıldı.221  Tezliklo  ycrli  ohalidon  partizan 
dostolorinin  toşkili  ü çün  5  m ln.  m an.  vosait  ayrıldı, 
bölgoyo  olavo  hissolor  gotirildi.222  "Müsavat"  partiyasının 
II  qurultayının  4-cü 
iclasında  (4  dck a b r  1919-cu  il) 
Zongozur  m ahalım   q ə ti  surotdo  A zorbaycan  Cümhuriy- 
yotino  birloşdirmok  moqsodilo  bütü n   qüvvolori  soforbor 
ctmoyin  zoruriliyi  v u rğ u lan d ı.223
1920-ci 
ilin 
ovvolində 
E rm ə n ista n ın  
Azorbaycan 
torpaqlarını  zobt  e t m ə k   cohdlori  güclonsə  do,  Azorbaycan 
hökum otinin  siyasi  s ə ’ylori  və  hərbi  sahodoki  todbirlori 
d aşnakların 
p la n la rın ın  
rc allaşm asın a  im kan  vermodi. 
Erm oni  silahlı  qüvvolori  1920-ci  il  yanvarın  19-u  ilo  25-i 
a ra s m d a   Z o n g o z u rd a   51  azərbaycanlı  kondini  dağıtsalar 
d a 224  N ovruz  b ayram ı  günlorindo  Naxçıvan,  Q arabağ  vo 
Z o ngozurdakı  döyüşlordo  çox  ağır  moğlubiyyoto  düçar 
oldular.  Ermon'ı  nizam i  ordusu  hissolorinin  m art  aym da 
Şorur 
vo 
O rd u b a d a  
hücum ları 
Kolbalı 
xanın 
silahlı 
dostolori,  ycrli  ohaVının  vo  Türk'ıyomn  m ah ald a k ı  kiçik 
döyüş  d o stəsinin  birgo  so’ylori  notıcosindo  d of  olundu, 
onlar  xeyli  itki  v e r ə ro k   geri  çokildilor.225
Milli 
h ö k u m o tin  
gorgin 
mübarizosi, 
düşünülm üş 
todbirlorin  n ətic o sin d o   A zərbaycanın  suvcren  hüquqları, 
torpaq  bütövlüyü  o n u n   bütü n   ərazisindo  əsason  t ə ’min 
edildi. 
G o n c  
rc spublikanın 
ərazi 
bütövlüyüno 
qarşı 
yönolmiş 
c o h d lə rin  
qarşısı 
alındı. 
I lə m in  
dövrdo 
Azorbaycanın  orazisi  97.297,67  kv.km  mübahisəsiz,  16.598, 
30  kv.km  m übahisoli  zonaları  o h a to   c tm ək lo   113.895,97 
kv.km  o lm u ş d u r.  L a k in   1920-  ci  il  aprclin  27-do  Sovel 
Rusiyasının  X I  o r d u s u   to ro fin d o n   B akıda  hoyata  keçirilon 
dövlot  çevrilişi  vo  so n ra k ı  a y la r d a   Azorbaycanın  digor 
orazilorinin  işğalı  ölkom izin  to r p a q   bütövlüyünün  ta m a - 
milo  to ’m in  c d ilm ə s in o   im kan  v erm o d i.  Sovet  işğalından 
sonra  Z ə n g o z u r,  Q a r a b a ğ   v ə   s.  bölgolor  ü çün  çox  fac'ıoli 
olan  bir  dövr  b aşlad ı.

---

QEYDLƏR
§  1.  Azərbaycan  cəmiyyətində  demokratik 
dəyişikliklərin  başlanması.  Azərbaycan 
parlamentinin  təşkil  edilməsi.  FJCoyskinin 
üçüncü  hökumət  kabinetinin  yaradılması.
1.  KacnnM,  1918,  7  HOflöpn.
2.  A3ep6aHjiJKan,  1918,  15 
h o h ö ç h
.
3.  3ııaMH  Tpyna,  1918,  3  seıcaöpH.
4. 
Ejımıan  P occh h ,  1918,  17  aeK aöpa.
5.  A3ep6aH;pKan,  1918,  2  neKaöpn
6 .   T a M   * e ,   2 8   H e K a 6 p M .
7.  TaM  JKe,  3  aeK a6p«.
8.  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  36,  v.2.
9. 
Y e n ə   o ra d a .
10.  H ap o jın o e  3naM>ı,  1919,  28  cj)eBpajı>ı.
11.  HcKennepOB  M .C .  yKa3.co>ı.,  c.345.
12.  3ııaMjj  Tpyaa,  1918,  8  neKa6p».
13.  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  13,  v.78.
14.  A 3 e p 6 a H a * a n ,  1919,  31 
»HBap».
15.  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  25,  v.2.
16.  Y eno  o ra d a ,  iş  202,  v.4;  A 3ep6aH fl*an,  1918,  10
jıeKaöpK.
17.  A R D A ,  S P İIID A ,  f.277,  s.l,  iş  53,  v.5.
18.  3naM>ı  Tpy.na,  1918,  17  neKa6pfl.
19.  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  10,  v.53.
20.  Y e n ə  o ra d a ,  iş  13, v.10.
21.  A3ep6an^>KaH,  1918,  28 
neKa6pn.
22.  3naM>ı 
T p y jı a ,  
1918,  29  neKaöpn.
23.  A3ep6anzi)KaH,  1918,  29 
aeKa6p«.
24.  A R D A ,  f.894,  s.10,  iş  98,  v.10.
25.  Y cno  o ra d a , s.l,  iş 
54, v.10.
26.  Y e n ə  o ra d a , f.970, 
s.3, iş 
4,  v.8.
27.  Y e n ə  o ra d a , f.894, 
s.9, iş 
7,  v.4.
28.  Y e n ə  o ra d a, f.970, 
s.3, iş 
4,  v.8.
29.  3naM«  Tpyaa,  1918,  26  jıeKaöp.
' 
30. 
A R D A ,  f .1134, 
s.l, iş 39, 
v.8.
j 
31. 
Y e n ə  o r a d a ,  f.895, 
s.l, 
iş  13,  v.25.
| 
32.  Y e n ə  o r a d a .
33.  Y e n ə   o r a d a .
34.  A 3ep6aH H *an,  1919,  19  HHBapa.
j 
3 1 . 
A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  48, 
v.82.
j 
36. 
Y e n ə  o ra d a .
| 
37. 
Kacnnfi,  1919,  29  HHBapfl.
| 
38. 
H c K p a ,  
1919,  24  HHBapa.
39.
  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  18,  v.188.
40.  3 a p a ,  1919,  7  n HBapH.
! 
41. 
A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  11, 
v.108.
j  
§  2.  N.Usubbəyovun  başçdığı  ilə  dördüncü 
:  
hökumət  kabineti
41.  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  13,  v.74-75.
43.  Y e n ə   o ra d a ,  v.83-84.
44.  A3ep6aHHxan,  1919,  9  (J)eBpajifi.
45 
A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  13,  v.114.
46.
  Y e n ə  o ra d a .
47.
  Y enə  o ra d a ,  v.3.
48.  Haıu 
n y T b , 
1919,  7  anpejı^.
49  TaM  * e .
50
  3 ap a ,  1919,  28 
MapTa.
51 
TaM  * e ,   12  anpejifl.
52  A R D A ,  f.895,  s.l,  iş  13,  v.103.
i  
53 
İttihad,  1919,  21  m art.
54 
3ap>ı,  1919,  17  anpejıjj.
| 
55 
Anpec-Kajıenaapb, 
c.24.
56
  3ap*ı,  1919,  4  Ma«.
57
  A3ep6aHjpKaH,  1919,  14  anpejiH.
j  58  A R D T A ,  f.509,  s.l,  iş  332,  v.89.
59.
  A3ep6aHa*aH,  1919,  1,  19  (J)eBpajı>ı.
60.
  TaM  * e ,   16  anpejın.
61. 
T p y 3 H H , 
1919,  7  Man.
62.  A R D A ,  f.7,  s.2,  iş  1,  v.29.
63.  A3ep6aAa*aH,  1919,  10 
M a a .

---