İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Qarşısını alma nəzəriyyəsi”.
18 m əşhur çıxışını, sovet staslinçi totalitar rejiminin dünyanı bürümək t əhlükəsindən qorxunu, Trumen doktrinasını, dünyanın müha- rib ədən sonrakı quruluşuna dair hələ müharibənin gedişində ortaya çıxan fikir ayrılıqlarını xüsusilə qeyd etmək vacibdir. “Soyuq müharib ə”ni ilk dəfə açıq şəkildə Böyük Britani- yanın keçmiş baş naziri U.Çörçill 1946-cı ilin martın 5-də ABŞ-ın Fulton şəhərindəki çıxışında elan etdi. O, azad dünya ölkələrini yeni dünya müharib əsinin təhdid etdiyini və bu təhlükənin əsas s əbəbkarının SSRİ və beynəlxalq kommunist hərəkatı olduğunu b əyan etdi. Çerçill SSRİ-yə qarşı ən qəddar siyasətin yeridilməsinə çağırdı, amerikan atom silahı ilə hədələdi və SSRİ-yə qarşı böyük dövl ətlərdən ibarət ittifaqın yaradılmasını təklif etdi. “Soyuq müharib ə” illərində beynəlxalq münasibətlərin in- kişafı başlıca olaraq fövqal dövlətlər arasında münasibətlərdə mü əyyən olunurdu. Onların rəqabəti hərbi-siyasi xarakter daşıyırdı, lakin bununla yanaşı həm bu, həm də digər tərəf nəticəsinə inamı olmadığından açıq hərbi münaqişədən qaçmağa çalışırdı. Bu da müharib ədən sonrakı dünya siyasətinin silsiləvi xarakterini mü əyyən etdi. ”Soyuq müharibə” beynəlxalq münasibətlərin kəs- kinl əşməsi və yumşalmasının bir-biri əvəz etməsi idi. Fövqəl dövl ətlərin münasibətləri aralarındakı rəqabət üzündən kəskinləşir, lakin mü əyyən həddə çatdıqda hər iki tərəf qlobal müharibəyə cəlb olunmaq qorxusu duymağa başlayırdı. Bu zaman onlar bir qayda olaraq, g ərginliyi azaltmaq yolları arayır, güzəştlərə gedirdilər. Ancaq t əhlükəsizlik hissi qayıdan kimi rəqabət əvvəlki qüvvə ilə b ərpa olunur və hadisələrin gedişi təkrarlanırdı. “Soyuq müharib ə” terminini ilk dəfə 1947-ci ilin aprelin 16- da C ənubi Karolina ştatının qanunverici orqanında Bernard Barux (H. Trumenin dövründ ə onun məsləhətçisi vəzifəsində çalışırdı) işlətmişdi. Bu ibarənin belə şəklə düşməsində məşhur jurnalist Hebert Svoup böyük rol oynamışdır. Sonralar bu ibarəni öz m əqalələrini qəzetlərdə çap etdirən Volter Lippman mətbuatda geniş bir surətdə işlətməyə başladı. Məhz bundan sonra bu termin dünya m ətbuatında işlənməyə başladı. II dünya müharib əsi qurtardıqdan sonra Şərqi Avropa dövl ətlərində, o cümlədən Polşada SSRİ-nin təşkilatçılığı ilə sovet 19 idar əçilik sistemi yaradıldı. (Londonda mühacirətdə olan Polşa hökum əti ola-ola ölkədə “sovet modelli” hökumətin yaradılması m əsələni daha da qəlizləşdirmişdi). Bu hadisələrdən sonra ilk öncə İngiltərə və ABŞ SSRİ-yə bir təhlükə mənbəyi kimi baxmağa başladılar. 1945-ci ilin aprelind ə Britaniyanın baş naziri U. Çörçill SSRİ il ə müharibəyə hazırlaşmağı məqsədəuyğun hesab edərək öz memuarlarında belə qeyd edirdi ki, Sovet Rusiyası Amerika və Avropa üçün ölümcül t əhlükəyə çevrildiyinə görə tez bir zamanda onun ir əliyə doğru inadkar hərəkətinə qarşı yeni cəbhə yaratmaq lazımdır. Bu cəbhə Avropadan bacardıqca daha çox şərq tərəfə genişlənməlidir. 1946- cı il martın 5-də Fultonda çıxış edərkən Çörçill qeyd etmişdir ki, SSRİ ilə münasibətdə bir tərəfdən ABŞ və İngiltərə, dig ər tərəfdən isə ingilis dilində danışan ölkələr hərbi qüdrət və üstünl ük baxımından ondan üstün olmalıdır. Çörçill ilk növbədə atom silahına malik bir dövlət kimi ABŞ ilə əlaqələri daha da möhk əmləndirmək niyyətini açıqca bu çıxışda bildirmişdi. Çıxışı zamanı “rus xalqının cəsurluğunu və marşal Satalinin onun müharib ə yoldaşı olmasını” yada salan Çörçill ardınca bunları n əzərlərə çatdırdı: “Baltik dənizində Şettindən Adriatik dənizində Triyest ə qədər “dəmir pərdə” qitə boyu uzanır. . Bu xəyali xəttin daxilind ə Mərkəzi və Şərqi Avropanın qədim paytaxt şəhərləri də daxil olur. Şərqi Avropada o qədər populyar olmayan kommunist part iyası ölkələrin (Şərqi Avropa -red)həyatlarının bütün sahələrinə daxil olaraq orada totalitar n əzərəti ələ keçirdilər. .” Göründüyü kimi, artıq Fulton çıxışı “soyuq müharib”ənin başlanmasını rəsmi surətdə elan etdi və bəşəriyyət artıq 1991-ci ilə kimi bu müharib ənin təsiri altında iki qütbə bölünərək bir-birləri ilə siyasi, ideoloji, iqtisadi müharib ə girdabına daxil oldu. “Qarşısını alma nəzəriyyəsi”. Göründüyü kimi, İkinci dünya müharib əsi sona çatdıqdan sonra iki sistem arasında bir- birl ərinə qarşı artan tələblər sonda kəskin ziddiyyətlərə gətirib çıxarmışdı ki, bu da “soyuq müharibə”nin başlanmasına zəmin yaratmışdı. Müharibə qurtardıqdan dərhal sonra Parisdə keçirilən T əhlükəsizlik Şurasının üzvlərinin konfransında SSRİ açıq şəkildə 20 Tripolitanda ona protektoratlıq hüququnun verilməsini, Türkiyəyə ərazi iddiaları edərək Qara dənizdə boğazların(Bosfor və Dardanel) statusunun d əyişdirilməsi və Dardaneldə rus hərbi bazaların yaradılmasına rəvac verilməsini tələb edirdi. Digər tərəfdən isə, müharib ə qurtardıqdan sonra sovet ordusunun azad etdiyi Şərqi Avropa ölk ələrində kommunist partiyasını hakimiyyətə gətirdi və orada “Sovet modeli” dövl ət tipləri yaratdı idi. Bütün bunlar başda ABŞ olmaqla qərb dövlətlərini böyük təşviş və qorxu ya salmışdı. Bundan əlavə, SSRİ ABŞ və qərb dövlətləri tərəfindən yaradılacaq ümumdünya bankı və ümumdünya maliyyə fondunun əleyhinə çıxış edərək bildirirdi ki, bu tədbirlər ABŞ-ın dünya ölkələrinin daxili işlərinə müdaxilə etməsindən başqa bir şey deyildir. Buna qarşı ABŞ-ın tədbirlər planı özünü çox gözlətmədi. O planlar SSRİ-nin nəinki Şərqi Avropada, hətta dünyanın müxtəlif nöqt ələrində müxtəlif sahələr üzrə siyasi “işgüzarlığı”nın qaşısını almalı idi. Bu planlar “paketinin” ümümi adı: ”QARŞISINI ALMA NƏZƏRİYYƏSİ” idi “ Qarşısını alma nəzəriyyəsi” geosiyasi nəzəriyyə olub 1940- cı illərdə amerikan diplomatı Corc Kennan tərəfindən irəli sürül- müşdü. Bu nəzəriyyə “qarşılıqlı sığortalanmış şəkildə məhv edil- m ə” konsepsiyasına əsaslanırdı. Bu konsepsiya əsasən belə bir kriteriyaya söyk ənirdi:” İlk zərbə endirdikdən sonra düşmənin (SSRİ və onun müttəfiqləri nəzərdə tutulur) total şəkildə başlayacağı müharibədən dünyanın mühafizə edilməsi”. Məlum olduğu kimi, bu siyasi nəzəriyyə ABŞ-ın XX əsrin II yarısında xarici siyas ətini ana xəttini təşkil edirdi. Bu siyasi kurs hal-hazırda indiki dövrd ə də öz aktuallığını qoruyub saxlayır, belə ki ümumdünya siyas ət arenasında nüvə silahı hələ də aparıcı mövqey ə malikdir ki, ABŞ və Rusiyanın hərbi doktrinalarında bundan” qarşısını alma faktoru” kimi istifadə olunur. 1946- cı ilin fevralında ABŞ dövlət departamenti o dövrdə Moskva da ABŞ səfirinin məsləhətçisi vəzifəsində işləyən Corc Frost Kennandan rusların ümumdünya bankının və maliyyə fondunun yaradılmasına nə üçün qarşı çıxmasını müəyyən edib bu bar ədə dövlət departamentinə məruzə etməyi toplaşırdı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|