İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
27 
d)  
Qabaqcıl  kapitalist  ölkələrini bir-birinə  qarşı  qoymaq 
üçün bütün mümkün olan t
ədbirlərdən istifadə edilir.  
e)  Bütövlükd
ə götürüldükdə, Sovetin bütün gücü qeyri-rəsmi 
beyn
əlxalq səviyyədə  öz xarakteri etibarilə  mənfi və  dağıdıcıdır. 
Sovet n
əzarətindən kənarda yerləşən bütün hakimiyyət mənbələrini 
m
əhv etmək müəyyən  edilmişdir.  Sovet rejimi öz hakimiyyəti 
etibarı ilə polis rejimidir, öz başlanğıcını çar siyasi intriqalarından 
götürmüşdür.  
Hiss
ə 5: ABŞ-ın siyasəti nöqteyi-nəzəri ilə əməli nəticələr.  
Sovet hakimiyy
ətinin təhlükəsizliyi naminə biz belə nəticəyə 
g
əlirik ki,  SSRİ  siyasi  gücü  olan  ABŞ-ın  daxili  harmoniyasını, 
bizim 
ənənəvi həyat tərzimizi məhv etmək,  bizim dövlətin 
beyn
əlxalq nüfuzunu heçə  endirməyi  arzulayır  və  bunu özünün 
başlıca vəzifəsi hesab  edir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu xoşagəl-
m
əz haldır. Bizim qarşımızda bu gücü kənarlaşdırmaq kimi mürək-
k
əb vəzifə  durur.  Bunu təkcə  bizim  diplomatiyamız  edə  bilməz. 
Maddi x
ərc də tələb edilir. Mən öz təqdimatım nəticəsində aşağı-
dakı məlumatları əldə etmişəm: 
1.  Sovet hakimiyy
əti Hitler Almaniyasından fərqli olaraq nə 
sxematik, n
ə də avantürist deyildir.  O amansız planlar tərtib etmir. 
O z
ərurət olmadan risk etmir.  
2.  Q
ərb  dünyası  ilə  müqayisədə  Sovet  İttifaqı  çox  zəifdir. 
Onun  uğuru  ancaq  birlik  dərəcəsindən,  düzgün istiqamət və 
q
ətiyyət dərəcəsindən asılıdır.  
3.  Sovet sisteminin hakimiyy
ət  forması  kimi  uğuru  ölkə 
daxilind
ə  hələ  qəti  şəkildə  sübut  olunmamışdır. Bu  hakimiyyətin 
bir  şəxsə  keçməsi dövründə  özünü  nümayiş  etdirəcək.  Leninin 
ölümünd
ən sonra birinci keçid baş verdi. Stalinin ölümü və ya iste-
faya  çıxması  ilə  ikinci  keçid  baş  verəcəkdir.  Kommunist hərəka-
tının  daxili  möhkəmliyi və  sabitliyinə  hələ  təminat verildiyini 
söyl
əmək olmaz.  
4.  Biz sakit v
ə  xeyirxah  şəkildə  Rusiyaya münasibət 
problemin
ə  yanaşmalıyıq.  Bunun üçün mən  aşağıdakı  tövsiyələri 
t
əklif edirəm: 
1)  Birinci m
ərhələdə biz iş görmək üçün hərəkatın təbiətini 
başa  düşməliyik.  Biz onu qətiyyətlə,  ehtirassız,  obyektiv,  savad-

---

 
28 
lılıqla öyrənməliyik. Bu həkimin kifayət qədər heç kəsi eşitməyən 
v
ə kifayət qədər ağıllı olmayan xəstəni öyrənməsinə bənzəməlidir.  
2)  Biz 
əmin  olmalıyıq ki,  bizim  xalq  Rusiyada  işlərin real 
v
əziyyəti ilə  müəyyən qədər məlumatlıdır.  Bu  faktın  vacibliyini 
qiym
ətləndirməmək olmaz. Təkcə kütləvi məlumat vasitələri deyil, 
hökum
ət də  bu  işlə  məşğul  olmalıdır.  Mən risk üçün əsas 
görmür
əm.  Bizim Rusiya ilə  mal dövriyyəmiz yoxdur,  Rusiyaya 
kapital qoymuruq,  orada v
ətəndaşlarımız  yaşamır.  Biz Rusiya ilə 
ancaq bir neç
ə sahədə mədəni əlaqələr saxlayırıq. Bizim Rusiyaya 
işgüzar münasibətimizi real əsas üzərində qoymaq vacibdir.  
3)  Bizim xüsusi c
əmiyyətimizin  sağlamlığı  və  işgüzar-
lığından  çox  şey  asılıdır.  Dünya kommunizmi xəstəlik törədən 
h
əşərata bənzəyir ki,  o  ancaq  parçanı  sökür.  Bu ancaq daxili və 
xarici siyas
ətdə  nəzərə  alınmalıdır.  Bizim cəmiyyət daxili prob-
leml
ərini həll etmək üçün cəsarətli və  aydın  tədbirlər görməkdən 
ötrü inamını, intizamını, mənəvi və ictimai ruhunu yüksəltməlidir. 
Bu zaman bizim xalq Moskva üz
ərində  diplomatik qələbə  çala 
bil
ər. Əgər biz fatalizm  və laqeydlikdən əl çəkməsək, Moskva öz 
xarici siyas
əti üçün bundan bəhrələnə bilər.  
4.  Bizim  özümüzü g
ələcəkdə  dünyaya necə  təqdim etmə-
yimiz d
ə vacib məsələdir. Bir çox xarici ölkələr, xüsusilə Avropa 
ölk
ələri  keçmişin  təcrübəsindən  çox  qorxduqları  üçün  mənəvi 
azadlıqdan  daha  çox  xüsusi  təhlükəsizliklərində  maraqlıdırlar. 
Onlar m
əsuliyyət yox,  işıq  axtarırlar.  Biz onlara ruslardan daha 
yaxşı  formada  köməyimizi təklif etməliyik.  Əgər biz onlara 
köm
əyimizi təklif etməsək, onda ruslar təklif edəcəklər.  
5.  N
əhayət, biz kifayət qədər cəsarət və inam göstərməliyik 
ki,  b
əşəriyyətdə bizim xüsusi siyasi metodlarımız və baxışlarımız 
olduğu  kimi  qalsın.  Nəhayət,  Sovet kommunizmi probleminin 
h
əllində ən böyük bizi hədələyən təhlükə biz kimlə ki iş görürük, 
onunla uyğunlaşmaqdır.  
Trumen doktrinası 
Trumen doktrinası- İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ 
prezidenti Harri Trumen t
ərəfindən irəli sürülən xarici siyasət 
proqramıdır.  1947-ci ilin  fevralın  21-də  ABŞ  hökuməti Birləşmiş 
Ştatların  Yunanıstan  və  Türkiyəyə  kömək etməsi barədə 

---

 
29 
İngiltərənin  razılığını  rəsmən elan edən  Böyük  Britaniyanın  2 
müraci
ətini aldı.    ABŞ-ın  xarici  siyasət idarəsinin məmurları 
“Yunanıstan və Türkiyəyə dərhal yardım edilməsi haqqında dövlət 
departamentinin mövqeyi v
ə  göstərişi”  adlı  sənəd  hazırladılar. 
Onun 
əsasında  prezident  konqresə  müraciəti  hazırlandı.    Bu 
doktrina 1947-ci il m
artın 12-də rəsmi şəkildə elan edildi. Doktrina 
“soyuq müharib
ə” ilə  əlaqədar  olaraq  ABŞ-ın  xarici  siyasət 
x
əttinin əsasını təşkil edən “qarşısını alma” nəzəriyyəsinin təsiri ilə 
ərsəyə  gəlmişdi.  Ümumiyyətlə,  bu  doktrina  ABŞ  və  onun tərəf-
darlarının  dünyanın  siyasi-iqtisadi  yekdilliyi  uğrunda  müba-
riz
əsinin yazılı şəkildə təcəssümü idi. Doktrinanın hazırlanmasında 
Corc Kennan, Allen Dalles, Loy Henderson, Din Açenson v
ə 
dig
ərləri yaxından iştirak etmişdilər,   
  
Doktrina  SSRİ  tərəfdən  Yunanıstan  və  Türkiyə  əleyhinə 
kommunist t
əhlükəsinə  qarşı  1947-1848-ci illərdə  400 milyon 
dollar maliyy
ə yarımı edilməsi məsələsini özündə əks etdirirdi.  Bu 
yardımdan 300 milyonu Yunanıstana, 100 milyonu isə Türkiyəyə 
verilm
əli idi. Qarşılıqlı razılıq əsasında hər iki ölkə ilə 1947-ci ilin 
12 iyulunda müqavil
ə bağlandı. Bu doktrina əslində özündə İkinci 
dünya müharib
əsindən sonra sosializmin artan nüfuzuna, SSRİ-nin 
siyasi arenada kapitalist ölk
ələrinə  qarşı  artan  təzyiqinə  qarşı  və 
beyn
əlxalq siyasət  fonunda  irticaçı  qüvvələr və  rejimlərin 
müdafi
əsi tədbirlərin özündə əks etdirirdi.  Doktrinanın irəli sürül-
m
əsi ilə  artıq  ABŞ-ın  xarici  dövlətlərə  hərbi-iqtisadi  yardım 
kampaniyası  başlandı.  Bununla  bahəm  ABŞ  artıq  bu  doktrinadan 
istifad
ə  edərək “kommunizm təhlükəsi”ni  əlində  bayraq edərək 
dünyanın  strateji  cəhətdən  ən  əlverişli  ucqarlarında  özünün  hərbi 
bazalarına yaratmaq uğrunda ilkin addımlarını atmağa başlamışdı. 
Konqresd
ə Trumenin çıxışı və irəli sürdüyü məsələlərə qarşı 
böyük etiraz oldu. Müzakir
ə  2 ay davam etdi. Konqresdə  bir 
çoxları bunun qəti əleyhinə olduqlarını bildirdilər. Bir konqresmen 
öz  çıxışında  bildirirdi  ki:  “Mister  Trumen  Amerikanın  geniş 
miqyasda siyasi, h
ərbi və iqtisadi prizmadan Balkanlara müdaxilə 
etm
əyini istəyir. O, digər ölkələrə  də  təşkil  olunacaq  belə 
müdaxil
ələrdən  danışır.  Bu  hətta arzu olunan olsa belə,  ABŞ  o 

---