İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
250 göst ərir ki, iqtisadi inkişafı saxlamaq məsələsindəki uğursuzluq axırda Rusiyanın cənub sərhədlərində (Çeçenistan, Dağıstan və s.) v əziyyəti partlayış səviyyəsinə gətirib çıxara bilər. Bunu başa düşən Rusiya Türkiyə və İranın Qafqazdakı fəaliyyətinin qarşısını almaq, Amerikanın yeni suveren respublikalara geosiyasi təsirini m əhdudlaşdırmaqdan ötrü yeni qarşılıqlı münasibətlər sistemi yaratmağa səy edir. Bandan məqsəd Rusiyanın yeni yaranmış dövl ətlərdə öz üstün geosiyasi və iqtisadi mövqeyini saxlamaqdır. Qafqazda inzibati- ərazi sərhədlərinin əsassız dəyişməsi də bu regi onda çoxlu münaqişələrə yol açmışdır. XX əsrin sonlarından başlanmış erməni-Azərbaycan, gürcü-abxaz, gürcü-cənubi osetin ziddiyy ətləri əvvəl münaqişələrə, sonra isə qanlı müharibələrə çev- rildi. İki Çeçen müharibəsi, osetin-inquş qarşıdurması çoxlu insan itkisin ə və dağıntılara yol açdı. Tarixi t əcrübə göstərir ki, mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi bir t ərəfdən, ölkənin bu və ya başqa regionunda milli münaqişələri g ərginləşdirir, digər tərəfdən mərkəzdənqaçma meyllərini surət- l əndirir. XX əsrin sonu - XXI əsrin əvvəllərində Qafqaz regionunun geosiyasi əhəmiyyətinin armtasının bir çox səbəbləri vardır. Bunlar əsasən aşağıdakılardır: 1) Qafqaz (geniş mənada – Qafqaz-Xəzər-Qara dəniz regionu) z əngin təbi sərvətlərə (ən çox da krbohidrogen xammalına) malik bir bölgə kimi diqqət mərkəzindədir. 2) Bu bölg ə gələcəkdə “Şərq-Qərb” və “Şimal-Cənub” xətti üzr ə mühüm transmilli nəqliyyat qovşağına çevrilə və Fars körf əzinin neft emalı ölkələrinə alternativ təşkil edə bilər. 3) Geosiyasi nöqteyi-n əzərdən Qafqaz Rusiyanın ən kövrək yer v ə “yumşaq qarınaltısı”dır. Burada milli münaqişələr daim köz ərməkdə və alovlanmaqdadır. Qafqazın müstəqililk qazanmış ölk ələri «Qərbə meyl edərək Rusiyadan ayrı düşürlər». 4) Bir çox t ədqiqatçılar hesab edirlər ki, Qafqaz regionu “Rusiya Balkanlarına” və “Qeyri-sabit Avrasiya qurşağı”nda möh- k əmlənmiş həlqəyə çevrilə bilər. 5) Qafqaz dünya siyas ətinin lokal, regional və qlobal maraq- ların hökm sürdüyü və toqquşduğu ən mühüm mərkəzlərdən birinə 251 çevrilm əkdədir. Burada təsir dairələri uğrunda Rusiya, ABŞ, Qərbi Avropa ölk ələri, Türkiyə və İran mübarizə aparırlar. Neft bazarı elə bazardır ki, o bazar iqitsadiyyatının yazılmış v ə yazılmamış qanunlarına tabe olmur. Məsələn, son onililklər ərzində dünyada bütün xammal məhsulları ucuzlaşsa da, neftə bunu aid etm ək olmaz. Demək olar ki, neft qədər siyasiləşən, qloballaşan, imicli strateji məhsul yoxdur. II dünya müharib əsindən sonra baş vermiş müharibələrin əksəriyyətinin t əməlində neft faktoru durur. Gələcəkdə neft istehlak edən ölk ələrin neft istehsal edən ölkələrə qarşı müharibəsi mümkündür. Bunun üçün motiv, güc v ə vəsait də vardır. Nə İngiltərə, nə də ABŞ həmişə ideoloji cəhətdən əsaslandırmaqdan müharibə aparmırlar. Belə bir deyim var ki, heç vaxt ovdan sonra və müharib ədən qabaq danışılan qədər yalan danışılmır. ABŞ-ın Dağıstan siyasəti Rusiya nın cənubunda etnosların daha çox məskunlaşdığı bölg ə Dağıstandır. İki milyondan çox əhalisi olan Dağıstanda 40-a q ədər yerli etnoslar yaşayır. Müasir Avrasiya geosiyasi sistemind ə Dağıstan həm regional, h əm də ümumdünya xarakterli maraqların kəsişdiyi bir zonadır. Respublikanın geosiyasi mövqeyinin mühümlüyü onun Avropanı Yaxın və Orta Şərqlə və həmçinin, Mərkəzi Asiya ilə birləşdirən əsas kommunikasiyaların kəsiyində yerləşməsidir. Dağıstan bir tərəfdən Cənubi Qafqaz ölkələri ilə, digər t ərəfdən İran və Türkiyə ilə həmsərhəddir. Bundan başqa bu bölgə X əzər və Qara dəniz regionunu birləşdirən mühüm coğrafi bir m əkandır. Rusiya üçün Dağıstan Cənubi Qafqaz ölkələri ilə iqitsadi və dig ər əlaqələri yaratmağa imkan verən ən cənub sərhəd zonasıdır. Bundan başqa, Dağıstanın donmayan dəniz limanları Rusiyaya X əzər dənizi vasitəsilə xarici ölkələrlə əlaqə yaratmağa imkan verir. Bel əliklə, Dağsıtanın, Rusiyanın strateji və geosiyasi maraq- larının qorunmasında, cənub sərhədlərindəki siyasi və sosial-iqit- sadi sabitliyin t əminində, Qafqazdan tutmuş Mərkəzi Asiyayadək 252 geniş bir regionda öz təsirini möhkəmləndirməkdə böyük rolu vardır. Onu da unutmaq olmaz ki, bu bölgənin Xəzər dənizi şelfin- d əki karbohidrogen yataqlarının yaxınlığında yerləşməsi XXI əsrdə Dağıstanın mühüm neft emalı rayonuna çevriləcəyini ehtimal et- m əyə əsas verir. Xəzər nefti və qazını Arvopa bazarına daşınması üçün ən qısa yolun gələcəkdə buradan keçməsi mümkündür. M əhz Xəzər neti Cənubi Rusiyanı dünya regional dövl ətlərinin rəqabət zonasına çevirir. Geosiyasi yerd əyişmə nəticəsində Dağıstanın həm ümumrus, h əm də Qafqaz geosiyasi regionunda mövqeyi dəyişilmiş oldu. Bu is ə respublikada geosiyasi vəziyyətin dəyişkən və zididyyətli xa- rak ter almasına gətirib çıxardır. Münaqişə törədici faktorlar Dağıs- ta nın geosiyasi sabitliyinə təsir etməklə yanaşı, həm də Rusiyanın c ənubu, həm də digər dövlətlər üçün real və potensial təhlükə mən- b əyidir. Dağıstanın sosial-mədəni xarakteristikasının əsasını təşkil ed ən etnosiyasi və siyasi-dini faktorlar, həm də xarici təsirlər respublikada münaqişələri, zididyyətləri, etno-siyasi təhlükəni daha da artırır. Dağıstan Respubilkasında sabitlik ən çox Qafqaz, Xəzər və Asiya regionunda Rusiyanın hərbi və iqitsadi iştirakının saxlan- masından asılıdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bu sabitilk həm də bölg ədə etno-siyasi vəziyyətlə xarakterizə olunur. Belə ki, 1990-cı ill ərdən başalyaraq Dağıstanda etnik separatizm geniş vüsət almışdır. XX əsrin 90-cı illərində artıq əhalinin etnik özünüdər- kind ə və dindarlığında artım müşahidə olunur. Milli və dini radika- lizmin artması Dağıstanda etnoslararası qarşıdurmaları, münaqişə- l əri qızışdırır. Dağıstandakı daxili-siyasi proseslərin birinci mərhələsi 1980- ci ill ərin sonundan – 1993-cü ilə qədər olan dövrdə dini cəmiy- y ətlərin yaranması və onların ictimai xarakterli ilk aksiyları ilə başlamışdır. 1993-1995-ci ill əri əhatə edən ikinci mərhələdə milli müna- sib ətlər kəskinləşir, milli hərəkatlar yaranır və fəallaşır, milli əla- m ətlərə görə dindarların və onlar idarə orqanlarının parçalanması prosesi baş verir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|