İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

maddələr  əsasən  məhlul  halında,  az  hallarda  isə  qz  və  aerozol 
formasında  işlədilir.
Su məhlulu halında işlədilən kimyəvi dezinfeksiya maddələ­
rinin  mikroblara  təsir  gücü  bir  çox  amillərdən,  xüsusilə  dezin­
feksiya  vasitələrinin  xassələrindən,  dezinfeksiya  edilən  obyek­
tin  fiziki  və kimyəvi xüsusiyyətlərindən, mikrobların davamlılıq 
dərəcəsindən, mikrobla dezinfeksiya məhlulunun təmas müddə­
tindən asılıdır.
Kimyəvi  dezinfeksiya  maddələri  aşağıdakı  keyfiyyətlərə 
malik olmalıdır. Onlar kifayət dərəcədə bakteriosid təsirlə yana­
şı,  dezinfeksiya  edilən  obyektləri  xarab etməməlidir,  heyvan  və 
quşlara  toksiki  təsir  göstərməməlidir,  suda  asan  həll  olmalıdır, 
qiyməti  ucuz  və  yerli  şəraitdə  asan  tapılmalı,  pis  iyli  olmamalı­
dır.
Dezinfeksiya  üçün  istifadə  edilən  kiməyvi  m addələr  qeyri- 
iizvi  və üzvi  maddələrə bölünür.  Qeyri-üzvi  maddələrə turşular, 
qələvillər,  xlorlu  birləşmələr  və  s.,  üzvi  maddələrə  isə  fenol, 
krezollar,  formaldehid  və  s.  aiddir.
Turşular  dezinfeksiya  məqsədilə  baytarlıq  praktikasında  az 
işlədilir.  Çünki  turşuların  əksəriyyəti  zülal  və digər üzvi  birləş­
mələrlə təmasda  olduqda  tez  inaktivləşir,  qiymətləri  bahadır və 
güclü  toksiki  təsirə  malikdir.
Üzvi  turşullardan  süd  turşusu  quş  binalarının  aerozol  dezin- 
feksiyasindı  istifadə edilir.
Qələvilər  baytarlıqda  dezinfeksiya  məqsədilə  çox  işlədilir 
və suda məhlulları böyük konsentrasiyada hidroksid ionları törə­
dir.  Qələvilərdən  natrium-hidroksid,  kalium-hidroksid,  sönmüş 
əhəng,  soda,  DEMP,  kaspos  və  s.  istifadə  edilir.  Qələvillər aşı- 
layıcı  xassəyə  malik  olduğuna  görə  onlarla  işləyərkən  ehtiyatlı 
olmaq  lazımdır.
Natrium-hidroksid  (NaOH)  ya  məhlul  (tərkibində  42% 
NaOH)  ya da bərk  halda (tərkibində 92-95% NaOH) satışa bura­
xılır.  Bu  hiqoskopik  kristal  maddə  olub  havadan  nəmliyi  özünə 
çəkir.  Suda asan  həll  olaraq güclü  istilik  yaradır.  Bu,  2-3%-li  isti 
məhlul halında üniversal dezinfeksiya maddəsi kimi bir çox virus 
və bakterial  infeksiyaların törədicilərinə  qarşı  işlədilir.
Kalium-hidroksid  (KOH)  bütün  təsir  xüsusiyyətlərinə  görə 
natrium-hidroksidlə  eynidir,  ancaq  qiyməti  baha  olduğu  üçün 
baytarlıqda  dezinfeksiya  məqsədilə  istifadə  edilmir.
Sönmüş  əhəng  Ca(OH)2  10  və  20%-li  məhlul  halında  bina­
larda dezinfeksiya və  ağardıcı  vasitə  kimi  işlədilir.
Sodanın 
m üxtəlif  növləri 
vardır: 
natrium-karbonat
(Na2C03),  natrium-hidrokarbonat  (NaHC03)  və  kristal  soda 
(Na2C03  10 H20).  Bu preparat zəif dezinfeksiya xassəsinə ma­
likdir,  ancaq  ucuz  olduğu  üçün  yaxşı  yuyucu  vasitə  kimi  dezin­
feksiya  uğradılacaq  vasitələrin  səthlərinin  yuyulması  üçün  isti­
fadə edilir.
Nurtan  -   sarımtıl  rəngli  toz  olub  zəif toksikdir,  metallarda 
korroziya törətmir, ona görə də quşçuluq  komplekslərində geniş 
şəkildə  istifadə  edilir.  Bundan  müxtəlif nəqliyyat  vasitələrini, 
xüsusi  geyimləri  dezinfeksiya  etmək  üçün  istifadə edilir.
Kaspos -  sarı  rəngli  iysiz maye olub,  tərkibində 40-42%  nat­
rium  hidroksid  vardır.  Bununla  quş  binaları  və  quşlara  xidmət 
əşyaları  dezinfeksiya  edilir.
DEMP  (dezinfeksiyaedici  yuyucu  preparat)  ağ  rəngli  iysiz 
tozdur,  suda  yaxşı  həll  olur.  Bunun  tərkibi  kaustik  soda,  natri­
um-karbonat,  natrium-fosfat  və  kasposdan  ibarətdir.  Quşçuluq 
təsərrüfatlarında  geniş  şəkildə  istifadə  edilir.
Xlorlu  birləşm ələr. 
Bu  qrupa  xlorlu  əhəng,  xloramin,  hi- 
poxloritlər və  s.  misal  göstərmək olar.  Bunlar güclü  oksidləşdi- 
rici  xüsusiyyətə  malik  olmaqla əsasə  üzvi  maddələrə  təsir edir. 
Xlorlu  əhəngi  almaq  üçün  xlor  qazını  quru  sönmüş  əhəngdən 
keçirirlər.  Bu  davamsız  preparat  olub  nəmli  yerdə  saxladıqda 
keyfiyyəti  pisləşir.  Xlorlu  əhəngin  keyfiyyəti  və  təsir gücü  tər­
107

---

kibindəki  fəal  xlorun  faizlə  miqdarından asılıdır.  Texniki  xlorlu 
əhəngdə  30-38% təşkil  edir.  Dezinfeksiya  üçün  işlədilən  xlorlu 
əhəngə  isə  fəal  xlor ən  azı  25%  olmalıdır.
Kalsium-hipoxlorid  -   sarımtıl  rəngdə  toz  olub,  xlor  iyinə 
malikdir.  Tərkibində  80-90%  xlor  vardır,  suda  asanlıqla  həll 
olur.  Məhlulları güclü oksidləşdirici xüsusiyyətə malikdir.  Xlor­
lu  əhəngdən  2,2 dəfə güclü təsir göstərir.  Bundan  içməli  və çir­
kab  suların  heyvandarlıq  və  quşçuluq  obyektlərinin  dezinfeksi­
yası  üçün  istifadə edilir.
Xloramin  -   güclü  oksidləşdirici  və  dezodorasiyaedici  xas­
səyə  malikdir.  Suda pis  həll  olur.  Ən çox  2-10% məhlul  halında 
müxtəlif obyektlərdə  dezinfeksiya  məqsədilə  işlədilir.
Birxlorlu  yod  (74  -  preparatı)  güclü  bakteriosid  və  fungisid 
təsirə malikdir.  Bunu hazırlamaq  üçün  10 qram kalium-yodid və 
11  qram  kalium-yodad,  875  qram  xlorid  turşusundan  həll  edilir, 
sonra üzərinə  1  litrə çatana qədər su əlavə edilir.  Preparat çalxa- 
ladıqda uzun müddət xarab olmur.  Heyvandarlıq və quşçuluq  bi­
nalarının  dezinfeksiyasında  istifadə  edilir.
Kalium-permanqanat (KM n04) -  güclü oksidləşdirici  və zə- 
rərsizləşdirici  xassəyə  malik  olmaqla  0,5-2%-li  məhlul  halında 
əllərin  dezinfeksiyasında,  2-4%-li  məhlul  obyektlərin  zərərsiz­
ləşdirilməsi  məqsədilə  tətbiq  edilir.
Fenollar  əsasən  mikrobların  vegetativ  formalarının  məhv 
edilməsi  üçün  işlədilir.  Toksiki  təsiri  güclüdür.
Krezol  fenoldan fərqli  olaraq güclü oksidləşdirici  və zəif də­
rəcədə toksiki  xüsusiyyətə  malikdir.
Kreolin  -   tünd  qonur  rəngdə  yağlı  maye  olub  tərkibi  sabit 
deyil.  M üxtəlif  növ  kreolinlər  öz  hazırlanma  xüsusiyyətlərinə 
görə  bir-birindən  fərqlənir.  Kreolinin  bakteriosid  xüsusiyyəti 
tərkibində  fenol  və  krezolların  olması  ilə  əlaqədardır.  Fenollu 
kreolin mikrobların vegetativ formasını məhv edir, spor formaya 
isə  təsir göstərmir.
108
Ksilonaft-5  -  tünd  qonur rəngdə  yağlı  maye olub  tərkibində 
43%  ksilenol  və  15%-ə  qədər  su  vardır.  Yüksək  aktivliyinə  və 
ucuz olmasına görə  daha çox  istifadə edilir.
Formalin  formaldehidin  suda  35-40%-li  məhlullarına  deyil­
dir.  Bu kəskin  qıcıqlandırıcı  malik  şəffaf maye olub,  zəhərlidir. 
Faizli  məhlullarını  hazırlamaq  üçün  formalin  deyil  formaldehid 
əsas  götürülür.  Heyvandarlıq  və  quşçuluq  obyektlərinin  dezin­
feksiyası  üçün  universal  vasitələrdən  biridir.  Preparat  məhlul, 
qaz  və  aerozol  halında  tətbiq  edilir,  məhlulları  obyektləri  xarab 
etmir.  Hazırda formaldehidin müxtəlif faizli  məhlulları  kənd tə­
sərrüfatı  heyvanları  və  quşların  infeksion  xəstəlikləri  zamanı 
obyektlərin  zərərsizləşdirilməsi  üçün  istifadə  edilir.
Baytarlıq  praktikasında  son  zamanlar heyvandarlıq  və  quşçu­
luq obyektlərinin dezinfeksiyası üçün parasod,  fospar, qlütar alde- 
hidi,  metafor,  aldofor,  tiazon və s.  preparatlardan  istifadə edilir.
Heyvan  v ə   quşlar  olan  şəraitdə  işlədilən  kimyəvi  dezin­
feksiya  vasitələri. 
Son  dövrdə  heyvan  və  quşlar  olan  şəraitdə 
dezinfeksiyanın  aparılması  və  bu  məqsədlə  toksiki  xüsusiyyətə 
malik  olmayan  kimyəvi  vasitələrin  seçilib  istifadə  edilməsi 
mühüm  əhəm iyyətə  malikdir.  Hazırda  bu  məqsədlə  hidrogen- 
peroksid,  natrium-hipoxlorid,  nistan,  tentosid  və s.  işlədilir.
Hidrogen-peroksid  perhidroldan  hazırlanır.  Preparat  əsasən 
quşçuluqda hər m2 sahəyə  100-200 ml  miqdarında püskürdiilmə 
yolu  ilə tətbiq  edilir.
Natrium-hipoxloridi  hazırlamaq  üçün  natrium-karbonat  və 
tərkibində  25%  fəal  xlor  olan  xlorlu  əhəngdən  bərabər  nisbət­
də,  yəni  hər birindən  200  qram götürülərək  1  litr suda həll  edir­
lər.  Məhlul  24  saat  sakit  saxlanır,  bunun  tərkibində  5-6%  fəal 
xlor olur.  Bundan  suya  əlavə etməklə  1,5-2%-Ii  məhlul  hazırla­
yıb  istifadə  edilir.
Xlor-skipidar binalarda havanın dezinfeksiyası üçün  işlədilir. 
Bunu  hazırlamaq  üçün  4  hissə  xlorlu  əhəng  və  1  hissə  skipidar
109

---