292
Əbülqasim Əlyan Nejadi
“De: “Şübhəsiz, əgər insan və cin tayfası bu Quranın (kəlmə və
məna baxımından) bənzərini gətirmək üçün bir yerə toplaşsa, hətta, bir-
birlərinə kömək və arxa olsalar belə, onun bənzərini gətirə bilməzlər
(çünki onu vücud, qüdrət və elm baxımından bütün varlıq aləmini əhatə
etmiş bir qüvvə yaratmışdır).””
İslam Peyğəmbəri (s) bundan əlavə möcüzələr də göstərmişdir ki,
bəhanə axtaranların səsi kəsilsin. Allah Peyğəmbərə (s) bildirir ki, ey
Peyğəmbər (s), sən möcüzənin göstərilməsi ilə bağlı qərar qəbul etməyə
sahib deyilsən və hər bir ümmət üçün hidayətçilər vardır. Bu
məsələdə
qərar qəbul edən bizik. Nəticədə, Ayənin əvvəli ilə sonu arasındakı
tənasüb və uyğunluq aydın oldu.
“Munzir” (qorxudan) və “hadi” (hidayətçi)
kimdir?
Ayə üçün açar rolunu oynayan bu sözləri iki yolla təfsir etmək olar:
Birinci yol: Ayəni rəvayətləri nəzərə almadan təfsir
etmək
Ayənin mənası Peyğəmbərin (s) həm “munzir”, həm də “hadi”
olmasıdırmı? Yoxsa, o həzrət sadəcə “munzir”dir və “hadi” digər bir
şəxsdir?
Bu iki sözün təfsiri barədə üç nəzəriyyə mövcuddur:
1. Bəziləri Peyğəmbərin (s) həm “qorxudan”, həm də “hidayətçi”
olmasına etiqadlıdırlar və bildirirlər ki, hidayətçi şəxs digər biri deyil.
Amma həqiqət burasındadır ki, bu sözlər doğru sözlər deyil və ayənin
zahiri ilə uyğun gəlmir. Həmçinin, ayənin fəsahət və bəlağəti ilə də
uzlaşmır. Əgər hər iki söz Peyğəmbərə (s) şamil olsaydı,
ayə belə
olmalı idi:
دﺎﻫَو ٌرِﺬْﻨُﻣ مْﻮَﻗ ﱢﻞُﻜِﻟ َﺖْﻧَأ
Yəni, “hadi” sözü ayrıca və müstəqil bir cümlədə işlənməzdi.
Nəticədə, ayənin zahirindən “hadi”
(ٍﺩﺎﻫ)
sözünün İslam
Peyğəmbərindən (s) başqa, digər şəxsə də şamil olması məlum olur.
Başqa ayələrə istinad edərək həmin şəxsin kim olmasını öyrənmək
lazımdır.
2. Bəziləri “munzir” sözünün İslam Peyğəmbərinə (s) və “hadi”
sözünün isə Allaha şamil olduğu əqidəsindədirlər. Yəni, Peyğəmbər
(s) insanları qorxudan, Allah isə millət və qövmləri hidayət edəndir.
Deməliyik ki, bu nəzəriyyə də ayənin zahiri ilə uyğun gəlmir, çünki
“hadi” sözü burada qeyri-müəyyən bir halda işlənmişdir və Allah isə
293
müəyyən və hər kəsdən daha yaxşı tanınandır, həmçinin, bildirilmişdir
ki, müxtəlif qövmlərin hidayətçiləri vardır, nəinki, bir hidayətçisi. Bu
cəhətdən, həmin nəzəriyyə düzgün deyil.
3. Üçüncü nəzəriyyə hidayətçi şəxsin Peyğəmbər (s) və Allahdan
başqa, digər biri olmasıdır. Görəsən, ayənin nəzərdə tutduğu məqsəd
hər bir cəmiyyət, qövm və millətin alim və ziyalıları olan kəslərdirmi?
Xeyr!
Qeyd etdik ki, “hadi” sözü qeyri-müəyyən halda işlənmişdir və
bu vəhdətə (vahidliyə) işarədir. Belə olduğu halda, məlum olur ki, hər
bir qövm və millətin bir hidayətçisi var. Doğrusu, İslam ümməti üçün
həmin hidayətçi və yol göstərən kimdir?
Keçmiş bəhslərə diqət etməklə ayəni belə tərcümə etmək olar:
“Ey Peyğəmbər (s)! Sən müqəddəs qorxudan və İslam dinini bəyan
edən və onun əsasını qoyansan və hər bir din üçün yolgöstərən və
hidayətçilər vardır ki, dinin mühafizləri və onun qoruyucularıdırlar.”
Bu məsələlər Peyğəmbər (s) Allah tərəfindən təyin olunduğu kimi,
hidayətçilərin də Allah tərəfindən təyin olunmasını tələb edir.
“Hadi”nin Allah, Peyğəmbər (s) və hər
bir ümmətin alimlərindən
başqa, digər bir şəxs olduğu və Allah tərəfindən təyin edildiyi aydın
olur. Əgər biz desək ki, Peyğəmbərdən (s) sonra imamət və vilayətinə
açıq-aşkar işarə edilərək təyin olunan şəxs həzrət Əlidir (ə) və o, Allahın
əmri ilə ümmətə yol göstərəndir, yanılmış olmarıq. Həmçinin, əhli-
sünnə alimləri də ondan başqa digər bir şəxsin bu məsələdə hidayətçi
olmasını iddia etməmişlər. Bu cür təfsir ayə ilə uyğun və mütənasibdir.
İkinci yol: Ayənin rəvayətlər sayəsində təfsiri
Bu ayənin şərh və təfsiri ilə əlaqədar çoxlu sayda rəvayətlər
mövcuddur və biz onlardan beşinə işarə edəcəyik.
Həmin rəvayətlərin
üçü əhli-sünnə, ikisi şiə və biri isə həm şiə, həm də əhli-sünnə
mənbələrində qeyd edilmişdir.
1. Bu rəvayətlərdən birinin ravisi olan İbn Abbas belə nəql edir:
ﲆَﻋ ُﻩَﺪَﻳ) ﻪﻟآو ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻠﻟا ﲆﺻ (ِﻪﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َﻊ َﺿَو «دﺎـﻫ مْﻮَﻗ ﱢﻞُﻜِﻟَو ٌرِﺬْﻨُﻣ َﺖْﻧَأ ﺎـ ﱠنمِإ» ْﺖَﻟَﺰَﻧ ّماَﻟ
،ّ ِﲇَﻋ ﺎـﻳ ىدﺎـﻬْﻟا َﺖْﻧَأ : َلﺎـﻘَﻓ ،ﱟ ِﲇَﻋ ِﺐَﻜْﻨِﻣ ﲆَﻋ ِﻩِﺪَﻴِﺑ َﺄَﻣْوَأَو ،دﺎـﻫ مْﻮَﻗ ﱢﻞُﻜِﻟَو ُرِﺬْﻨُﻤْﻟا ﺎَﻧَأ : َلﺎـﻘَﻓ ، ِﻩِرْﺪ َﺻ
يِﺪْﻌَﺑ ْﻦِﻣ َنوُﺪَﺘْﻬُﻤْﻟا يِﺪَﺘْﻬَﻳ َﻚِﺑ
“ ... ﹲﺭﹺﺬﹾﻨﹸﻣ ﹶﺖﹾﻧﹶﺍ ﺎ ﱠﳕﹺﺍ ayəsi nazil olan zaman Peyğəmbər (s) əlini mübarək
sinəsinə qoyaraq dedi ki, munzir və İslam dininin əsasını qoyan və
onu bəyan edən mənəm və daha sonra əlini həzrət Əlinin (ə) çiyninə
qoyaraq buyurdu ki, hər bur qövmün öz hidayətçisi var və ayədiki
“hadi” sözündəki məqsəd sənsən. Hidayət axtarışında olan kəslər sənin
294
Əbülqasim Əlyan Nejadi
vasitənlə (sənin danışıq, rəftar, hədis və üslubun barədə düşünərək
hidayət olarlar.”
1
Əhli-sünnə mənbəyindən nəql edilən yuxarıdakı rəvayət “hadi”
sözündəki məqsədin həzrət Əli (ə) olduğunu bildirir.
2. Əbu Burzə Əsləminin “Şəvahidut-tənzil”
2
və “Durrul-mənsur”
kitablarında belə nəql edilmişdir:
،ﻪ ِﺴْﻔَﻧ ِرْﺪ َﺻ ﲆَﻋ ُﻩَﺪَﻳ َﻊ َﺿَو «ٌرِﺬْﻨُﻣ َﺖْﻧَأ ﺎـ ﱠنمِإ» : ُلﻮُﻘَﻳ (ﻪﻟآو ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻠﻟا ﲆﺻ)ِ ﻪﻠﻟا َلﻮُﺳَر ُﺖْﻌِﻤَﺳ
دﺎـﻫ مْﻮَﻗ ﱢﻞُﻜِﻟ ُلﻮُﻘَﻳَو ﱟ ِﲆَﻋ ِرْﺪ َﺻ ﲆَﻋ ﺎﻬَﻌ َﺿَو ﱠﻢُﺛ
“(Əbu Burzə deyir ki,) Peyğəmbərdən (s) ... ﹲﺭﹺﺬﹾﻨﹸﻣ ﹶﺖﹾﻧﹶﺍ ﺎ ﱠﳕﹺﺍ ayəsi barədə
eşitdim və o həzrət Əlini mübarək sinəsinə qoyaraq özünün munzir
olduğunu bildirdi. Daha sonra əlini Əli ibn Əbu Talibin sinəsinə
qoyaraq dedi:
ﺩﺎـﻫ ﻡﹾﻮﹶﻗ ﱢﻞﹸﻜﹺﻟ Yəni, hadi Əli ibn Əbu Talibdir(ə).”
3
Əhli-sünnənin iki mötəbər kitabında qeyd edilən və İbn Abbas deyil,
başqası tərəfindən nəql edilmiş bu iki rəvayət də “hadi” sözündəki
məqsədin həzrət Əli (ə) olduğunu bildirir.
3. Əhli-sünnə arasında məşhur və mötəbər olan “Mustədrəkus-
səhihəyn” kitabında bu ayənin təfsiri ilə bağlı həzrət Əlinin (ə) özündən
belə nəql edilir:
رِﺬْﻨُﻤْﻟا(ﻪﻟآو ﻪﻴﻠﻋ ﻪﻠﻟا ﲆﺻ)ِﻪﻠﻟا ُلﻮُﺳَر :ﱞ ِﲇَﻋ َلﺎـﻗ «دﺎـﻫ مْﻮَﻗ ﱢﻞُﻜِﻟَو ٌرِﺬْﻨُﻣ َﺖْﻧَأ ﺎـ ﱠنمِإ» :ﱟ ِﲇَﻋ ْﻦَﻋ
ىدﺎـﻬْﻟا ﺎَﻧَأَو
“Həzrət Əli (ə) ... ﹲﺭﹺﺬﹾﻨﹸﻣ ﹶﺖﹾﻧﹶﺍ ﺎ ﱠﳕﹺﺍ ayəsinin təfsiri barədə buyurur ki,
Peyğəmbər (s) munzir və mən isə hadiyəm.”
4
Əhli-sünnənin digər kitabından nəql
etdiyimiz bu rəvayətə uyğun
olaraq həzrət Əli (ə) hadidir.
Sual:
Bilirik ki, əgər hansısa bir şəxs rəvayət nəql edə və özünün
mədhi ilə bağlı nəyi isə söyləyərsə, onu qəbul etmək olmaz. Belə isə,
necə olur ki, həzrət Əlidən (ə) nəql edilən bu rəvayət dəlil gətirilir?
Cavab:
Bu sözlər məsum olmayanlar barəsində keçərlidir. Amma
günah və xətadan amanda qalan məsumlar (ə) üçün belə sözlər
əhəmiyyət kəsb etmir. Şiənin nəzərində həzrət Əli (ə) məsumdur və
əhli-sünnənin nəzərində də söz və hədisləri əhəmiyyətli və şəri höccət
olan səhabələrdəndir. Nəticədə, qeyd
edilən iki məsələyə əsasən,
tutulan irad hər iki məzhəbdə yersizdir.
4. Həm əhli-sünnə, həm də şiə mənbələrində qeyd edilən bu təfsir
1. “Durrul-mənsur”, c.4, səh. 45.
2. “Şəvahidut-tənzil”, c.1, səh. 298.
3. “Durrul-mənsur”, c.4, səh. 45.
4. “Mustədrəkus-səhihəyn”, c.3, səh. 129.
