300
Əbülqasim Əlyan Nejadi
Şərh və təfsir
İnsanların ən pisi və ən yaxşısı
“Xəyrul-bəriyyə” ayəsinin mənası daha yaxşı başa düşülsün deyə,
şərhə “Bəyyinə” surəsinin altıncı ayəsindən başlamaq lazımdır:
ﺎَﻬﻴِﻓ َﻦﻳِﺪِﻟﺎَﺧ َﻢﱠﻨَﻬَﺟ ِﺭﺎَﻧ ﻲِﻓ َﲔِﻛِﺮ ْﺸُﻤْﻟﺍَﻭ ِﺏﺎَﺘِﻜْﻟﺍ ِﻞْﻫَﺃ ْﻦِﻣ ﺍﻭُﺮَﻔَﻛ َﻦﻳِﺬﱠﻟﺍ ﱠﻥِﺇ
– “Şübhəsiz,
kitab əhlindən (İslama qarşı çıxıb) kafir olanların və müşriklərin yeri
cəhənnəm odudur! Onlar orada əbədi qalacaqlar!” Yəni, İslamı qəbul
etməyən yəhudi, məsihi və bütlərə pərəstiş edən müşriklərin hamısı
cəhənəmdə olacaq və orada həmişəlik qalacaqlar.
ِﺔﱠﻳﺮَﺒْﻟﺍ ﱡﺮَﺷ ْﻢُﻫ َﻚِﺌﻟﻭُﺍ
–
(Ulaikə hum şərrul-bəriyyə)
Onlar yaradılmışların
ən pisidirlər. Bu cümlələr onların cəhənnəmdə
1
əbədi qalacağına
dəlildir.
Əvvəlki
ayələrdən belə başa düşülür ki, onlar adi kafirlər deyillər,
əksinə aşkar dəlillər və onların yəqinliyə çatması üçün höccət
olmasına baxmayaraq, belə şəxslər yenə də İslamla
müxalif olanlar
və düşmənçilik edənlərdir. Nəticədə, cahillik və bilməməzlikdən küfr
yolunda olanlara bu ayə şamil deyil.
Yuxarıdakı ayədə məxluqatın ən pisi barədə bildirildikdən sonra,
digər ayədə yaradılmışların ən yaxşısı tanıtdırılır:
ِﺔﱠﻳﺮَﺒْﻟﺍ ُﺮْﻴَﺧ ْﻢُﻫ َﻚِﺌﻟﻭُﺍ ِﺕﺎـﺤِﻟﺎ ﱠﺼﻟﺍ ﺍﻮُﻠِﻤَﻋَﻭ ﺍﻮُﻨَﻣﺁ َﻦﻳِﺬﱠﻟﺍ ﱠﻥِﺇ
– “Həqiqətən,
iman gətirən və saleh əməllər eədnlər yaradılmışların ən yaxşısıdır!”
Məxluqatın ən yaxşısı barədə üç xüsusiyyət bəyan edilmişdir:
1.
ﺍﻮُﻨَﻣﺁ َﻦﻳِﺬﱠﻟﺍ
(əlləzinə amənu)
– Onların
birinci xüsusiyyəti Allaha,
Peyğəmbər (s), qiyamət günü və ölümdən sonrakı həyata iman
1. Ulaikə hum şərrul-bəriyyə (ِﺔﱠﻳﺮَﺒْﻟﺍ ﱡﺮ َﺷ ْﻢُﻫ َﻚِﺌﻟﻭُﺍ) ifadəsi yaradılmış məxluqat arasında haqq
aşkar olduqdan sonra onu qəbul etməyən və azğınlıq yolunda addım atan elə kəslərin
olduğunu bildirir ki, nə eşidən qulağa, nə danışan dilə nə də təfəkkürə malik deyillər və onlar
myaradılmışların ən pisidirlər. “Ənfal” surəsinin 22-ci ayəsində belə buyurulur:
ﻥﻮﻠﻘﻌﻳ ﻻ ﻦﻳﺬّﻟﺍ ﻢﻜﺒﻟﺍ ﻢ ّﺼﻟﺍ ﷲﺍﺪﻨﻋ ﺏﺍﻭّﺪﻟﺍ ّﺮﺷ ﻥﺍ
«Həqiqətən, Allah yanında hərəkət edən canlıların ən pisi düşünməyən (haqqı eşitməkdə)
kar və (haqqı deməkdə) lal (olan) insanlardır. “Həmçinin, “Əraf” surəsinin 179-cu ayəsində
cəhənnəm əhlinin bu sifəti xatırlandıqdan sonra Allah buyurur:
ﻥﻮﻠﻓﺎﻐﻟﺍ ﻢﻫ ﻚﺌﻟﻭﺍ ﻞﺿﺍ ﻢﻫ ﻞﺑ ﻡﺎﻌﻧﻻﺎﻛ ﻚﺌﻟﻭﺍ
«Onlar heyvanlar kimi, bəlkə (onlardan) daha azğındırlar (çünki onlar inkişaf və təkamül
istedadına malik olduqları halda, batil və puç yola gedirlər) və onlar həmin qafillərdirlər.”
Ayə onları yaradılmışların ən pisi kimi tanıtdırır (“Nümunə təfsiri”, c.27, səh. 207).
301
gətirmələridir. Deməli, İslam
dinindən başqa, digər bir dini qəbul edən
yəhudi və məsihilər ayənin əhatəsindən xaricdirlər.
2.
ِﺕﺎـﺤِﻟﺎ ﱠﺼﻟﺍ ﺍﻮُﻠِﻤَﻋَﻭ
(Saleh əməllər edənlər)
– İkinci xüsusiyət onların
iman və etiqadlarının əməl və rəftarda özünü büruzə verməsidir.
“Əməlisaleh”
1
sözünün geniş mənası vardır. Rəvayətlərdə qeyd
edilənlərə uyğun olar aq onun ən sadə forması müsəlmanların yolu
üzərindəki maneələri aradan qaldırmaqdır. Əgər kimsə müsəlmanların
gediş-gəliş etdikləri yolda maneə görüb onu aradan qaldırsa, bu, saeh
əməlin bir növüdür
(ِﻖﻳﺮﱠﻄﻟﺍ ﻦَﻋ ﻯﺫﻷْﺍ ُﺔَﻃﺎﻣِﺍ)
Ən üstün saleh əməl haqq dinin (İslamın)
qəbulluğudur
(ُﷲﺍﱠﻻِﺍ ِﻪﻟِﺍ ﻻ ْﻥَﺍ ُﺓَﺩﺎﻬَﺷ ﺎﻫﻼْﻋﺃ)
.
2
3.
ُﻪﱠﺑَﺭ َﻰ ِﺸَﺧ ْﻦِﻤَﻟ َﻚِﻟﺫ
(Bu, Allahdan qorxan kəslər üçündür)
– Belə
kəslər iman və saleh əməllərə malik olmaqdan başqa,
Allahdan
qorxmaq məqamına da yetişmişlər.
Sual:
Qorxu saleh əməl və imana əlavə edilən bir şeydirmi?
Cavab:
Bəli, qorxu iman və saleh əmələ əlavə edilən bir məsələdir
və zahirən “məsuliyyət” mənasındadır. Bəzən iman və saleh əməl olsa
da, işin içində məsuliyyət yoxdur və bu məsələ ailədəki tərbiyə və
adətlərdən qaynaqlanır. Bəzi vaxtlarda isə həmin
məsələlər məsuliyyət
hissindən yaranır. Belə bir şəxs müxtəlif insan və hadisələr müqabilində
məsuliyyət hissinə əsaslanaraq əməl edir.
Nəticədə, “xəyrul-bəriy yə” iman, saleh əməl və məsuliyyət hissinə
malik olanlardır. Onların bu xüsusiyyətləri sadalandıqdan sonra
onlara veriləcək əcr və mükafatdan bəhs edilir:
ُﺭﺎـْﻻﺍ ﺎَﻬِﺘ ْﺤَﺗ ْﻦِﻣ ﻱﺮ ْﺠَﺗ ﻥْﺪَﻋ ُﺕﺎـّﻨَﺟ ِﻢِﻬّﺑَﺭ َﺪْﻨِﻋ ْﻢُﻬُﺋﺍﺰَﺟ
“Onların Rəbbi
yanındakı mükafatları (evləri və ağaclarının) altından çaylar
axan Ədn cənnətləridir.”
– İnsana axirətdə veriləcək nemətlər həm
maddi,
həm də mənəvidir, çünki insan cisim və ruhdan ibarətdir və
cisim maddi, ruh isə mənəvi nemətlərin müştaqıdır. Maddi nemətlər
cənnətdə veriləcək bağlardır və oradakı ağacların altından daim
3
sular
axar və kəsilməz. Bağlar iki qisimdir:
1. Suyu bir neçə gündən bir xaricdən təmin edilən və daimi axar
1. Saleh əməlin əhəmiyyəti bu sözün Quranda yetmiş dəfəyə yaxın işlənməsi ilə məlum olur.
2. «Əvaliul-ləyali», c.1, səh. 431. Yuxarıdakı rəvayət «Səhih Müslim», «Kitabul-iman», 12-ci
bölmə, hədis: 57 və “Müsnəde Əhməd”, c.2. səh. 379-da nəql edilmişdir.
3. «Daim» sözü ayədəki «ədn» sözündən əldə edilir. Çünki həmin söz «əbədilik» mənasındadır.
Mədənlər də ona görə belə adlanır ki, oradan əldə olunan maddələr daim orada yerləşmiş
və mövcuddur.
