302
Əbülqasim Əlyan Nejadi
suya malik olmayan bağlar.
2. Suyu özündən olan və daim ağacları altından
axar sulara malik
bağlar. Bu bağların xüsusi yaşıllıq və təravəti vardır və ağaclar solmaq
və qurumaq təhlükəsindən amandadır.
ﴽﺪَﺑَﺃﺎـﻬﻴﻓ َﻦﻳﺪِﻟﺎـﺧ
“Orada əbədi olaraq qalacaqlar”
– İnadkarlıq və
təəssüb üzündən haqqı qəbul etməyən, yəhudi, məsihi və müşriklər
cəhənnəmdə əbədi qalacağı kimi, iman gətirib saleh əməlli və
məsuliyyətli möminlər də cənnətdə əbədi qalacaqlar.
ُﻪْﻨَﻋ ﺍﻮ ُﺿَﺭَﻭ ْﻢُﻬْﻨَﻋ ُﷲﺍ َﻲ ِﺿَﺭ
“Həm Allah onlardan, həm də onlar Allahdan
razıdırlar.”
– Bu cümlə möminlərə veriləcək mənəvi mükafatlara
işarədir. Allah onlara
o qədər nemət bəxş edər ki, Allahdan razı
qalarlar, digər tərəfdən, Allah da onlardan razıdır.
Bu məqam necə də uca məqamdır! Görəsən, bundan da üstün
məqam varmı?! Nəzərinizə çatdırırıq ki, üçlük təşkil edən yuxarıdakı
ayələrlə həm “xəyrul-bəriyyə”nin xüsusiyyətləri, həm də onlara
axirətdə veriləcək mükafatlar bəyan edilmişdir.
Rəvayətlərdə “Xəyrul-bəriyyə”
Sual:
Görəsən, ayə ümumilikdə hamını nəzərdə tutur, yoxsa,
xüsusi şəxslərə şamildir? Başqa bir ifadə ilə desək, ayədə bütün əməli-
saleh möminlər yaxud xüsusi bir qrup nəzərdə tutulumuşdurmu?
Cavab:
Bu sualın cavabını ayələrin nazil olması ilə bağlı
məsumların dilindən nəql edilmiş rəvayətlərdə axtarmaq lazımdır.
Həmin rəvayətlərə diqqət yetirin:
Əhli-sünnə və şiə mənbələrində qeyd edilən
çoxlu sayda rəvayətlərə
əsasən, Peyğəmbər (s) həzrət Əli (ə) və onun şiələrini “xeyrul-bəriyyə”
kimi tanıtdırmışdır. Bu rəvayət müxtəlif kitablarda qeyd edilib, o
cümlədən:
1. Hakim Həskani
1
, “Şəvahidut-tənzil”
2. İbn Həcər Heysəmi
2
, “Əs-Səvaiqul-muhriqə”
3. Süyuti
3
, “Durrul-mənsur”
4. Məhəmməd Şiblənci
4
, “Nurul-əbsar”
5. “Təbəri təfsiri”
5
1. Hakim Həskani Nişapurda yaşamış sünni alimlıərindəndir. Həskan o zamanlar Nişapurun
kəndlərindən biri idi. Bu alim təəssübdən uzaq və nisbətən adil bir insan olmuş və səy etmişdir
ki, Quran ayələri barədəki bütün nazil olma səbəblərini toplasın.
2. “Əs-Səvaiqul-muhriqə”, səh. 96 (“Peyame Quran”, c.9, səh. 261-dəki nəqlə əsasən).
3. «Durrul-mənsur», c.6, səh. 379 (“Peyame Quran”, c.9, səh. 260-dakı nəqlə əsasən).
4. “Nurul-əbsar”, səh. 70 və 110 (“Peyame Quran”, c.9, səh. 261-dəki nəqlə əsasən).
5. “Ruhul-məani”, c.30, səh. 207.
303
6. Alusi
1
, “Ruhul-məani”
7. “Mənaqibi Xarəzmi”
2
8. Əllamə Şukani, “Fəthul-Qədir”
3
Təkcə “Şəvahidut-tənzil” əsərində bu ayə ilə bağlı iyirmi
rəvayət
nəql edilmişdir və biz sadəcə onların üçü ilə kifayətlənirik:
a) Peyğəmbərin (s) məşhur səhabələrindən olan Cabir ibn Abdullah
Ənsari belə nəql edir:
“Peyğəmbər (s) və müsəlmanların bir dəstəsi ilə Kəbənin kənarında
əyləşmişdik. Birdən həzrət Əli (ə) uzaqdan görünməyə başladı və
Peyğəmbərin (s) gözü ona sataşdıqda, o həzrət üzünü səhabələrinə
tutaraq buyurdu:
َنوﺰِﺋﺎﻔﻟا ُﻢُﻫ ُﻪَﺘَﻌﻴِﺷَو اﺬـﻫ ﱠنِإ !ِﺔَﻴْﻨُﺒْﻟا ِﻩِﺬـﻫ ﱢبَرَو َلﺎـﻘَﻓ ،ِﺔَﺒْﻌَﻜْﻟا َﱃِإ َﺖَﻔَﺘْﻟا ﱠﻢُﺛ ،ﻲﺧَأ ْﻢُﻛﺎـﺗَأ ْﺪَﻗ
ِﻪﻠﻟا ﺮﻣﺄﺑ ْﻢُﻜُﻣَﻮْﻗاَو ،ِﻪﻠﻟﺎﺑ ًﺎﻧﺎـيما ْﻢُﻜُﻟﱠوَأ ُﻪّﻧِإ ِﻪﻠﻟاَو ﺎﻣَأ : َلﺎﻘَﻓ ،ِﻪِﻬْﺟَﻮِﺑ ﺎـﻨْﻴَﻠَﻋ َﻞَﺒْﻗَأ ﱠﻢﺛ ،ِﺔَﻣﺎﻴﻘْﻟا َمْﻮَﻳ
ﻪﻠﻟا َﺪْﻨِﻋ ْﻢُﻜُﻤَﻈْﻋَأَو ِﺔﱠﻴﻋﱠﺮﻟا ﰲ ْﻢُﻜُﻟَﺪْﻋَأَو ِﺔﱠﻳِﻮ ﱠﺴﻟﺎِﺑ ْﻢُﻜُﻤ َﺴْﻗَأَو ِﻪﻠﻟا ِﻢْﻜُﺤِﺑ ْﻢُﻛﺎـﻀْﻗَأَو ِﻪﻠﻟا ِﺪْﻬَﻌِﺑ ﻢُﻛﺎﻓوَأَو
:ﺪّﻤَﺤُﻣ ُبﺎـﺤ ْﺻَأ َلﺎـﻗ َﻞَﺒْﻗَأ اذِإ ﱞ ِﲇَﻋ َنﺎﻜَﻓ «ِﺔﱠﻳِ َﱪﻟا ُ ْيرَﺧ...اﻮُﻨَﻣآ َﻦﻳﺬﱠﻟا ﱠنِإ» :ُﻪﻠﻟا َلَﺰْﻧَﺄَﻓ ُﺮِﺑﺎـﺟ َلﺎـﻗ .ًﺔﱠﻳِﺰَﻣ
ِﻪﻠﻟا لﻮُﺳَر َﺪْﻌَﺑ ِﺔﱠﻳِ َﱪْﻟا ُ ْيرَﺧ ْﻢُﻛﺎـﺗَأ ْﺪَﻗ
“Qardaşım Əli (ə) sizə tərəf gəlir. Daha sonra üzünü Kəbəyə tutaraq
buyurdu: “Kəbənin Allahına and olsun ki, Qiyamət günü təkcə Əli (ə) ə
onun şiələri nicat tapanlardır. Allaha and olsun, o, sizdən əvvəl Allaha
iman gətirmiş, Allahın əmrinə sizdən öncə itaət etmiş, Allahla əhdinə
daha artıq vəfadar, qəzavətdə ədalətli və bərabərlik və beytül-malın
bölgüsündə hamıdan üstün və Allah dərgahında olan məqamı hamıdan
yüksəkdir.” Cabir deyir: “Bu zaman Xəyrul-bəriyyə ayəsi nazil oldu və
bu ayənin nazil olmasından sonra müsəlmanlar həzrət Əlini gördükləri
zaman deyirdilər: “Peyğəmbərdən (s) sonra məxluqatın ən yaxşısı
gəldi.”” ”
Rəvayətdən belə başa düşülür ki, yuxarıdakı cümlə İslamın
əvvəllərində bütün müsəlmanlar arasında məşhur idi. Nəticədə, onu
nəql edənlər təkcə İbn Abbas və Cabir ibn Abdullah Ənsari deyil.
b) Digər bir rəvayətdə Cabir deyir:
َ ْينﱢﻴ ِﺿْﺮَﻣ َين ِﺿاَر َﻚُﺘَﻌﻴِﺷ َو ﱠ َﲇَﻋ ُدِﺮَﺗ ،َﻚُﺘَﻌﻴِﺷَو َﺖْﻧَأ ْﻢُﻫ
“Xəyrul-bəriyyədəki məqsəd sən və sənin şiələrindir. Qiyamət günü
sən və şiələrin mənim yanıma gəldikləri zaman, həm Allah onlardan,
1. «Mənaqibi Xarəzmi», səh. 421, Tehran çapı («İhqaqul-həqq», c.3, səh. 289-dakı nəqlə
əsasən).
2. «Fəthul-qədir», c.5, səh. 464, Misir çapı («İhqaqul-həqq», c.3, səh. 291-dəki nəqlə əsasən).
3. “Şəvahidut-tənzil”, c.2, səh. 362.
304
Əbülqasim Əlyan Nejadi
həm də onlar Allahdan razı olmuş halda olacaqlar.”
1
c) Əbu Burzə Əsləmi deyir ki, “Xəyrul-bəriyyə”
ayəsi nazil olan
zaman Peyğəmbər (s) həzrət Əliyə (ə) buyurdu:
ُضْﻮَﺤْﻟا َﻚﻨﻴَﺑَو ﻲﻨْﻴَﺑ ﺎـﻣ ُدﺎـﻌﻴﻣَو ،ّ ِﲇَﻋ ﺎـﻳ َﻚُﺘَﻌﻴِﺷَو َﺖْﻧَأ
“Ey Əli (ə)! Xəyrul-bəriyyə sən və sənin şiələrindir və qiyamət günü
səninlə mənim görüş yerim Kövsər hovuzunun kənarıdır.”
2
d) İbn Əsakir “Xəyrul-bəriyyə” ayəsi barədə Ayişədən maraqlı bir
rəvayət nəql edir. Həmin rəvayətdə bir şəxs Ayişədən həzrət Əli (ə)
barəsində soruşduqda (onunla yaxşı münasibətinin olmamasına və
həzrətin əleyhinə “Cəməl” döyüşünü törətməsinə baxmayaraq), belə
deyir:
“Həzrət Əli (ə) məxluqatın ən yaxşısıdır və kimin ona qəlbində
düşmənçiliyi olarsa, o, kafirdir!”
3
Nəql edilən rəvayətlərdən belə bir nəticə əldə edilir ki, “Xəyrul-
bəriyyə” ayəsində nəzərdə tutulan şəxs həzrət Əlidir (ə).
Sual:
Alusi “Ruhul-məani” əsərində belə bir sual bəyan etmişdir:
“Əgər “Xəyrul-bəriyyə” ayəsində məqsəd Əli ibn Əbu Talibdirsə
(ə), onda, onun Peyğəmbərdən (s) üstün olduğunu düşünmək olarmı?
Çünki ayədə bu məsələ mütləq şəkildə qeyd edilmişdir və belə olduğu
halda, onun misdaq və nümunəsi bütün insanlardan üstün şəxsdir.”
Cavab:
Əgər ayənin özünə diqqət edilsə, bu sualın cavabı aydın
olacaqdır. Qeyd
edildiyi kimi, “Xəyrul-bəriyyə”nin bir xüsusiyyəti
iman məsələsi idi, yəni Allah və onun Peyğəmbərinə (s) iman gətirmək.
Bu baxımdan, o həzrətin Peyğəmbərdən (s) üstün olduğunu söyləmək
olarmı?! Əhli-sünnə mənbəsində Cabir ibn Abdullah Ənsaridən
nəql edilən rəvayətdə də o həzrətin Peyğəmbərdən (s) sonra bütün
insanlardan üstün olduğu bildirilmişdir.
Dig ər bir sual:
Bu ayə ilə Əmirəl-mömininin (ə) vilayət, imamət və
xilafəti arasında hansı rabitə mövcuddur? Əgər əhli-sünnənin
həzrət
Əlinin (ə) “Xəyrul-bəriyyə” olmasını qəbul etdiyini fərz etsək, onda, o
həzrətin vilayətinə bu ayəni necə dəlil gətirmək olar?
Cavab:
Peyğəmbərə (s) canişin təyin edilməsi üslubu və canişinlik
məsələsində şiə və sünni arasında ixtilaflar vardır. Şiənin etiqadına
əsasən, Peyğəmbər (s) canişini Allah tərəfindən təyin
4
edilməlidir, yəni
1. «Şəvahidut-tənzil», c.2, səh. 360.
2. «Şəvahidut-tənzil», c.2, səh. 359.
3. «İhqaqul-həqq», c.3, səh. 388-dəki nəqlə əsasən.
4. Peyğəmbər (s) məsum olduğu kimi, onun canişini də məsum olmalıdır və məsumluğu
təşxis və müəyyən etmək Allahdan başqa, digərləri üçün qeyri-mümkündür. Deməli, Allah
