305
bu məsələ təyin edilmə üsulu ilədir.
Amma əhli-sünnənin nəzərində xəlifəlik
məsələsi seçki üsulu
ilədir və camaatın öhdəsinə qoyulmuşdur. Camaat kimə səs versə,
Peyğəmbərin (s) canişini o olacaq. Əlbəttə, bu məsələnin qeyd edilən
ayəyə heç bir təsiri yoxdur. Xəlifəlik istər seçkili olsun, istərsə də təyin
etmə ilə, təkcə həzrət Əlinin (ə) ona ləyaqəti vardır. Əgər məsələ təyin
etmə ilə olsa, bu zaman bütün insanlardan üstün olan Əlini (ə) qoyub
başqasını təyin etmək Allahın hikməti ilə uyğun deyil. Çünki bu cür
edərsə, hikmətli bir iş görmüş olmaz. Əgər seçki ilə olmuş olsa, bu
zaman həzrət Əli (ə) kimi bir şəxsiyyəti qoyub digərlərinin ardınca
getmək əqllə düz gəlmir və camaatın tanıma
qabiliyyətinin bütün
müsəlmanlar arsında məşhur olan o həzrətə nisbətdə zəif olduğunu
söyləmək heç də qəbul ediləsi bir üzr deyil.
Verdiyimiz izaha əsasən, vilayət və imamət məsələsi ilə ayə arasında
mövcud olan rabitə aydınlaşmış oldu.
Üçüncü sual:
Adətən, iki-üç nəfər deyil, bir nəfər ən yaxşı və
üstün olur. Belə isə, həzrət Əli (ə) və onun şiələrinin üstün olması necə
mümkündür?
Cavab:
Məxluqatın ən yaxşısı olmağın silsiləvi mərtəbələri vardır.
Mümkündür ki, bir nəfər ən yaxşıdır və digəri ona nisbətdə aşağı
mərtəbədədir.
Həmçinin, üçüncü dəstə ikinciyə nisbətdə aşağıdır.
Beləliklə, həzrət Əli (ə) onların fövqündədir. Nəticədə, bəyan edilənlərə
və üçlük təşkil edən
rəvayətlərə diqqət etməklə, “Xəyrul-bəriyyə”nin
həzrət Əli (ə) və onun şiələri olduğu məlum olur.
“
Xəyrul-bəriyyə
”
ayəsinin verdiyi mesajlar
Bu ayə və onun barəsində qeyd edilən rəvayətlərin müxtəlif
mesajları vardır. O cümlədən:
1. İslami dəyərlər sistemi
Hər bir din, məzhəb və məktəblər həmin məktəbə məxsus olan
dəyərlərin girovundadır. Daha sadə desək, hər bir məktəb və məzhəb
öz oxu ətrafında hərəkət edir və bu ox həmin məktəbin dəyərlər
sistemini təşkil edir. Bu zəminədə olan misallara diqqət yetirin:
a) Tağut rejimi olan Firon rejiminin dəyərləri barədə Quranın
“Zuxruf” surəsinin 51-ci ayəsində Fironun
dilindən belə bəyan
edilmişdir:
ﻼَﻓَأ ﻲﺘْﺤَﺗ ْﻦِﻣ يﺮْﺠَﺗ ُرﺎـﻬْﻧَْﻻا ِﻩِﺬـﻫَو َ ْﴫِﻣ ُﻚْﻠُﻣ ِﱃ َﺲْﻴَﻟَأ ِمْﻮَﻗ ﺎـﻳ َلﺎـﻗ ﻪِﻣْﻮَﻗ ﰲ ُنْﻮَﻋْﺮِﻓ ىدﺎـﻧَو
məsum olan şəxsi xilafət məqamı üçün tanıtdırmalıdır.
306
Əbülqasim Əlyan Nejadi
َنُو ِﴫْﺒُﺗ
“Firon öz qövmünün arasında səsini ucaldaraq dedi: “Ey mənim
qövmüm! Məgər Misirin hökmranlığı mənə məxsus deyil və bu çaylar
mənim saraylarımın altından və mənim istəyimə tabe olaraq axmırlar?
Məgər görmürsünüzmü?!””
Fironun iftixarı diktatorluq və istibdad hakimiyyəti sayılan Misir
hökumətinə sahib olmaqda və onu özünə tabe etməkdədir. Firon və
onun kimilərin nəzərində yaxşı insanlar, hətta ən zalım və cinayətkar
olmasına baxmayaraq, hakim və rəhbərlərdir. Həmçinin, ən pis
insanlar isə əxlaqi baxımdan ən yaxşı xüsusiyyətlərə sahib olsalar belə,
hakimiyyət və qüdrətə malik olmayanlardır.
Bu cəhətdən Firon həzrət Musanın (ə) peyğəmbərliyinə etiraz
edərək belə deyir:
َينِﻧِ َﱰْﻘُﻣ ُﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا ُﻪَﻌَﻣ َءﺎـﺟ ْوَأ ﺐَﻫَذ ْﻦِﻣ ٌةَرِﻮْﺳَا ِﻪْﻴَﻠَﻋ َﻰِﻘْﻟُا ﻻ ْﻮَﻠَﻓ
“Bəs, nə üçün onun üzərindən qızıl bilərziklər asılmamış, yaxud
onunla birlikdə çiyin-çiyinə mələklər gəlməmişdir?”
1
Yəni, həzrət Musa (ə) Firon rejiminə uyğun olaraq qüdrət və sərvətə
malik deyilsə, o, peyğəmbər ola bilməz. Deməli, Firon rejimindəki
dəyərlər qüdrət, sərvət və zinətlərdir.
b) Digər məktəb və cəmiyyətlərdə üstünlük təşkil edən dəyərlər
övlad çoxluğu, mal və sərvət məsələləridir. “Səba” surəsinin 35-ci
ayəsində belə buyurulur:
َينﺑﱠﺬَﻌُ ِبم ُﻦْﺤَﻧ ﺎـﻣَو ًادﻻْوَأَو ﻻاﻮْﻣَأ ُ َثرْﻛَأ ُﻦْﺤَﻧ اﻮُﻟﺎـﻗَو
“Dedilər: “Bizim mal-dövlətimiz və övladlarımız (sizinkindən)
çoxdur və bizə heç vaxt əzab verilməyəcəkdir (çünki, bizə verilənlər
Allahın bizə olan məhəbbətinin əlamətidir).””
Belə rejimlərin əhəmiyyət verdiyi dəyərlər övlad çoxluğu,
iqtisadi
baxımdan sərvət və güc baxımdan da qüdrətd əldə etməkdir. Onların
nəzərində belə şəxlər yaxşılardır. Xüsusən, cahiliyyət dövründə çoxlu
sayda oğlan övladlara malik olan ailəni xoşbəxt hesab edirdilər, çünki
oğullar atalarına qarət, döyüş və s. kimi hallarda yardımçı olacaqdılar.
Amma İslamın nəzərində yuxarıda sadalanan məsələlər müqəddəs
dinin hədəflərinə yetişmək üçün bəyənilən olmasına baxmayaraq,
üstünlük meyarı hesab edilmir. Quranda sonuncu qrupdan olanlarla
bağlı buyurulur:
ْﻢُﻬَﻟ َﻚـِﺌﻟوُﺎَﻓ ًﺎﺤِﻟﺎـﺻ َﻞِﻤَﻋَو َﻦَﻣآ ْﻦَﻣ ّﻻِإ ﻰﻔْﻟُز ﺎـﻧَﺪْﻨِﻋ ْﻢُﻜُﺑﱢﺮَﻘُﺗ ﻲﺘﱠﻟﺎِﺑ ْﻢُﻛُدﻻْوأ ﻻَو ْﻢُﻜُﻟاﻮْﻣَأ ﺎـﻣَو
1. «Zuxruf”, surəsi, ayə 53.
307
َنﻮُﻨِﻣآ ِتﺎـﻓُﺮُﻐْﻟا ﰲ ْﻢُﻫَو اﻮُﻠِﻤَﻋ ﺎـ ِبم ِﻒْﻌ ﱢﻀﻟا ُءاﺰَﺟ
“Sizi bizim dərgahımıza yaxınlaşdıran nə mal-dövlətiniz, nə də
övladlarınızdır. Lakin iman gətirən və yaxşı iş görənlərə etdiklərinin
müqabilində iki qat mükafat vardır və onlar cənnət otaqlarında əmin-
amanlıq içindədirlər.”
Bu ayə ilə siyasi rejimlərdə olan bir sıra dəyərlər rədd edilir və onların
müqabilində islami dəyərlər təqdim olunur. İman və saleh əməllər
islami cəmiyyətdəki dəyərləri formalaşdırıb
təşkil edən əməllərdən
hesab olunur. Çünki bu dəyərlər insanı Allaha yaxınlaşdırır, nəinki,
onlara mal və sərvət bəxş edir.
“Hucurat” surəsinin 13-cü ayəsində islami dəyərlər mərkəzində
dayanan təqva və pərhizkarlıqdan danışılır və Allah həmin ayədə belə
buyurur:
َﺪْﻨِﻋ ْﻢُﻜَﻣَﺮْﻛَأ ﱠنِإ اﻮُﻓَرﺎـﻌَﺘِﻟ َﻞِﺋﺎـﺒَﻗَو ًﺎﺑﻮُﻌُﺷ ْﻢُﻛﺎـﻨْﻠَﻌَﺟَو ﻰﺜْﻧُاَو ﺮَﻛَذ ْﻦِﻣ ْﻢُﻛﺎـﻨْﻘَﻠَﺧ ﺎـّﻧِإ ُسﺎـّﻨﻟا ﺎَﻬﱡﻳَأ ﺎـﻳ
ٌيرﺒَﺧ ٌﻢﻴﻠَﻋ َﻪﻠﻟا ﱠنِإ ْﻢُﻛﺎـﻘْﺗَأ ِﻪﻠﻟا
“Ey insanlar! Şübhəsiz, biz sizin hamınızı bir kişi və qadından
yaratdıq və sizi bir-birinizi tanıyasınız deyə, böyük və kiçik qəbilələrə
ayırdıq. Həqiqətən, Allah yanında ən hörmətliniz sizin ən pəhizkarınızdır.
Həqiqətən Allah çox bilən və xəbərdardır.”
1
İslam dini meydana gəldiyi zaman cəmiyyətdəki dəyərlər əvəz
olunmağa başladı və cahiliyyətdə əhəmiyyət kəsb edən məsələlərin
yerini tutdu. Təəccüb ediləsi dərəcədə dəyişikliklər həyata keçdi və Əbu
Cəhllər, Əbu Süfyanlar, Əbu
Ləhəblər öz yerini Əbuzərlər, Salmanlar
və s. kimi şəxslərə verdilər. “Xəyrul-bəriyyə” ayəsi cəmiyyətdə iman,
saleh əməl və məsuliyyət hissi kimi dəyərlərə üstünlük verildiyini
bəyan edir və yaradılmışların ən yaxşısını bu meyarlara əsasən
müəyyənləşdirir. Təəssüflər olsun ki, hazırkı dünyada külli miqdarda
dollar və lirələrə malik olanlar iqtisadi baxımdan mühüm mövqe və
qüdrətə malik olduqları üçün məxluqatın ən yaxşısı kimi tanıtdırılır.
Amma İslamın nəzərində bunların heç biri müstəqil şəkildə əhəmiyyət
və önəm kəsb etmir.
2. Şiənin meydana gəldiyi tarix
Bəziləri qəsdən, ya da bilmədən elə təsəvvür etmişlər ki, şiəlik
Səfəvilər zamanında yaranmış və o, elə də qədim tarixə malik deyildir.
Amma islami əsər və rəvayətləri oxuduqda, bu təsəvvürün batilliyi
məlum olur, o cümlədən, əvvəlki rəvayətlərdə bildirdik ki, ilk dəfə “şiə”
1. «Səba» surəsi, ayə 37.
