İmran axundov
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3.2. Mirzə Hüseyn segahı
47
«Mayeyi-Zabul»dan sonra «Manəndi-müxalif» şöbəsi gəlir. «Manəndi» oxşar, bənzər mənasındadır. «Manəndi-müxalif» dedik- də bu söz «müxalifə-oxşar», «müxalifə-bənzər» mənasında səslənir. Xanəndə «Manəndi-müxalif»i ifa etdikdən sonra «Segah»a («Orta segah») keçir. Əksər xanəndələr «Manəndi-müxalif»dən son- ra «Segah»a bir başa keçir. Bəzi xanəndələr isə «Segah»a rəng ça- lındıqdan sonra keçirlər. Bir başa keçmək daha effektlidir. «Segah» şöbəsi yanıqlıdır, həzindir. İfaçıdan emosiya, dərin lirika tələb edir. «Segah» şöbəsi zil şöbələrə keçmək üçün zəmindir. «Segah»dan sonra üç zil şöbə («Zil Zabul», «Zil Manəndi-ha- sar», «Zil Manəndi-müxalif») ardıclılaşır. Bu üç şöbəni ifa etmək xanəndədən şaqraq və bir neçə mərtəbəli zəngulələr, zil tessiturada sərbəst gəzişmə, uzun nəfəslər və yüksək vokal texnika tələb edir. Bu keyfiyyətlərə malik olmayan xanəndə «Zabul segah»ın zil şöbə- lərini ifa edə bilməz. Bəzi xanəndələr yəni maye, orta oxuyan xa- nəndələr «Zil Zabul»dan sonra «Segah»a ayaq edib, dəstgahı tamamlayırlar. Bu şöbələr yəni «Mayeyi-Zabul», «Zil-Zabul»un, «Manəndi- müxalif» isə Zil Manəndi-müxalif»in zildə təkrarıdır. «Zil Zabul» və «Zil Manəndi-müxalif» şöbələri arasında ifa olunan «Zil Ma- nəndi-hasar» sonradan bu dəsgaha əlavə olunub. Onu ifa etməyə o qədər də ehtiyac yoxdur. Daha doğrusu «Zil Manəndi-hasar» şöbəsi «Zabul segah» dəstgahında yamaq kimi görünür. Keçmişdə xanən- dələr bu şöbəni oxumayıblar. Görkəmli xanəndə Arif Babayev «Za- bul Segah» dəstgahını lentə yazdıranda «Zil manəndi-hasar»ı ifa et- məməklə düz edib. «Zil Zabul» şöbəsi «Zabul» şöbəsinin bir oktava yuxarıda (zildə), müəyyən dərəcədə dəyişilmiş təkrarıdır. Bu şöbəni ifa edən xanəndə və müşayətçilər ayrı-ayrı ştrixlərdən, çevik xarakterə malik gəzişmələrdən, zəngulələrdən istifadə etməyi bacarmalıdır. Bəzi xanəndələr «Zil Zabul» ifa etdikdən sonra «Mayeyi Za- bul»a ayağı edirlər. Bu düzgün deyil. «Zil Zabul» ilə «Mayeyi Za- bul»un ayaqları fərqlidir.
48
«Zil Manəndi-hasar» dan sonra ifa olunan «Zil Manəndi- müxalif» şöbəsi oxumaq üçün xənəndədən bir neçə mərtəbəli zəngulələr tələb olunur. Və nəhayət zil şöbələrin ifasından sonra xa- nəndənin səs qatarı ehtiraslı hisslərdən azad olaraq getdikcə sa- kitləşir, bəm registrli «Mayə» ilə yəni «Segaha ayaq»la tamamlanır. Keçmiş xanəndələr «Zabul segahı» ifa etdikdə «Mayeyi Za- bul»da-»Muyə», «Segah»da «Aşiqi-Guş», «Zil Zabul»da «Təxti-gah», «Zil Manəndi-hasar»da «Yədi-hasar» kimi guşələrdən də istifadə ediblər. Hal-hazırda ifa olunan «Zabul segah»ında bu guşələrdən isti- fadə olunmur. Bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, şifahi-professional musiqimizdə «Zabul»u iki məfhumla adlandırırlar-«Zabul Segah» və «Segah zabul» Bunların aralarında cüzi də olsa müəyyən fərqlər vardır. «Se-
nəndi-hasar», «Zil Manəndi-müxalif» və «Segaha ayaq» ilə tamam- lanır. «Segah zabul»un guşələrin sayına görə «Zabul Segah»a nisbə- tən azdır. «Segah zabul»un ifasında başqa bir versiyada var. Əgər xanəndənin səsi yerində deyilsə xanəndə «Zil Zabul» əvəzinə «Şi- kəsteyi-fars» ifa edir, sonra «Əraq» və «Mübərriqə» şöbələri ardıclı- laşır və «Segaha ayaq»la dəstgah başa çatır.
2.3.2. Mirzə Hüseyn segahı Birinci oktavadakı «mi» mayəli «Orta Segah»dan bir kvarta yuxarı olan, birinci oktavadakı «lya» mayəli «Mirzə Hüseyn sega- hı»nı ilk dəfə XVIII əsrdə yaşamış Mirzə Hüseyn adlı Azərbaycan xanəndəsi tərəfindən ifa olunaraq, onun adı ilə adlandırılıb. «Segah» dəstgahının ən əsas variantlarından biri də «Mirzə Hüseyn segahı»dır ki, ilk dəfə xanəndə Mirzə Hüseyn bu muğama «Manəndi-müxalif» şöbəsini əlavə edib. «Manəndi-müxalif» şöbəsi «Segah»a keçməzdən əvvəl «Muyə» ilə «Segah» arasında ifa olu-
49
nub. Sonralar «Mirzə Hüseyn segahı»nda «Manəndi-müxalif» şö- bəsi oxunmayıb. Bu da dəstgahın təsir qüvvəsini azaldaraq, xro- nologiyanı pozub. «Manəndi-müxalif» şöbəsini yenidən «Mirzə Hüseyn segahı»na görkəmli xanəndə Xan Şuşinski əlavə edib. Xan Şuşinski «Manəndi-müxalif»i bir növ muğamın müqəddiməsi yəni «Bərdaşt» əvəzinə oxuyub. Bu yenilikdən sonra «Mirzə Hüseyn segahı» daha rəvan və dolğun xarakter almış və bütün xanəndələr «Mirzə Hüseyn segahı»nı ifa etdikdə «Manəndi-müxalif»i «Bərdaşt» kimi dəstgahın müqəddiməsində ifa edirlər. Xan Şuşinski «Mirzə Hüseyn sega- hı»nın tarixində dönüş yaratmışdır. Beləliklə, Xan Şuşinskini bu dəstgahın ikinci müəllifi adlandırmaq olar. Hal-hazırda «Mirzə Hüseyn segahı» aşağıdakı şöbələrlə ifa olunur: «Manəndi-müxalif», «Mayeyi Segah», «Zil Segah», «Şikəs- teyi-fars», «Mübərriqə», «Segaha ayaq».
«Orta segah» mayəsindən bir kvarta aşağı olan «Xaric segah» kiçik oktavanın «si» mayəli tonallığında çalınıb-oxunur. «Segah»ın nisbətən az ifa olunan növlərindən biri olan «Xaric Segah» dəstgahı «Zabul sagah»ın xaricində, yəni ondan bir kvarta aşağı və ya bir kvinta yuxarı «Yetim segah» pərdəsində ifa olunur. «Xaric segah» instrumental versiyada belə ifa olunur: «Bər- daşt», «Mayeyi Segah», «Yədi-hasar», «Manəndi-müxalif», «Zil segah». Vokal ifada «Xaric segah» aşağıdakı şöbələrdən ibarətdir: «Bərdaşt» («Zil Segah»), «Mayeyi Segah», «Şikəsteyi-fars», «Mü- bəriqə», «Manəndi-hasar», «Manəndi-müxalif», «Zil segah», «Zil Şikəsteyi-fars», «Mübərriqə», «Segaha ayaq». «Xaric segah»ın «Bərdaşt»ı yəni iki-üç musiqi cümləsi ifa olunduqdan sonra muğamın melodiyası «Mayeyi-Segah» şöbəsinə enir. «Mayeyi-Segah» şöbəsi «Xaric segah» dəstgahının iri həcimli Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|