İnsan hüquqlari üZRƏ avropa məHKƏMƏSİ Birinci bölmə Rantsev Kiprə və Rusiyaya qarşı

VII. Konvensiyanın 6-cı maddəsinin iddia olunan pozuntusu

326. Ərizəçi iddia edib ki, istintaq prosesində iştirakını təmin etməməklə, ona pulsuz hüquqi yardımı təqdim etməməklə və Kiprdə əlçatan olan hüquqi vasitələr barədə məlumatları ona verməməklə, kipriot dövlət orqanları onun Konvensiyanın 6-cı maddəsi ilə təmin olunmuş məhkəməyə müraciət hüququnu pozmuşlar. Konvensiyanın 6-cı maddəsi müvafiq hissəsində aşağıdakıları nəzərdə tutur:

“Hər kəs, onun mülki hüquq və vəzifələri müəyyən edilərkən ... məhkəmə vasitəsilə, ... işinin ədalətli... araşdırılması hüququna malikdir.”

A. Tərəflərin dəlilləri

1. Ərizəçi

327. Ərizəçi demokratik cəmiyyətdə məhkəməyə müraciət hüququnun əhəmiyyətini vurğulamışdır. Belə hüquq nəzərdə tutur ki, şəxs hüquqlarına müdaxilə edən aktı mübahisələndirmək üçün aydın və praktiki imkana malik olsun. Ərizəçi göstərib ki, qızının ölümü ilə bağlı işə mahiyyəti üzrə baxılmamışdır. Daha sonra, o, istintaq prosesində onun səmərəli iştirakının və ona pulsuz hüquqi yardımın göstərilməsinin kipriot dövlət orqanları tərəfindən təmin edilməməsindən şikayət etmişdir. Müvafiq olaraq, o bildirib ki, Kipr dövlət orqanları Konvensiyanın 6-cı maddəsi ilə təmin olunmuş məhkəməyə müraciət hüququnu pozmuşdur.

2. Kipr Hökuməti

328. Öz yazılı dəlillərində Kipr Hökuməti bildirib ki, Konvensiyanın 6-cı maddəsi istintaq prosesinə şamil olunmur, ona görə ki, mülki hüquq və vəzifələri müəyyən edən araşdırmanı təşkil etmir. Müvafiq olaraq, ərizəçi qızının ölümü ilə bağlı araşdırmalara müraciət hüququnun pozulmasını iddia edə bilməz.

329. Digər tərəfdən, istintaq prosesi Konvensiyanın 6-cı maddəsi ilə əhatə olunsa da, Kipr Hökuməti iddia edib ki, ərizəçinin məhkəməyə müraciət hüququ hazırkı işdə təmin olunmuşdur.

330. Sonrakı birtərəfli bəyanatında (baxın, yuxarıda 187-ci paraqraf) Kipr Hökuməti dövlət orqanları tərəfindən ərizəçi ilə məhkəmə arasında real və səmərəli əlaqənin yaradılmaması səbəbindən istintaqa və ərizəçiyə əlçatan olan hər hansı digər hüquqi vasitələrə aid ərizəçinin məhkəməyə səmərəli müraciət hüququnun pozulduğunu təsdiq etmişdir.

B. Şikayətin məqbuliyyəti

331. Məhkəmə ilk növbədə qeyd edir ki, Konvensiyanın 6-cı maddəsi konkret iş üzrə cinayət təqibinin başlanması hüququna və ya cinayət əməlinə görə üçüncü tərəflərin mühakimə olunmasına və ya məhkum edilməsinə əsas vermir (baxın, məsələn, Ramponya və Murqia İtaliyaya qarşı (qərardad), № 40753/98, 11 may 1999-cu il; Perez Fransaya qarşı(BP), № 47287/99, § 70, İHAM 2004-1; və Dinçev Bolqarıstana qarşı, № 23057/03, § 39, 22 yanvar 2009-cu il). Buna görə, ərizəçinin Konvensiyanın 6-cı maddəsinə əsasən qızının ölümü ilə bağlı cinayət təqibinin kipriot dövlət orqanları tərəfindən başlanılmamasına aid şikayəti ratione materiae qeyri-məqbuldur və Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3 və 4-cü bəndlərinə əsasən rədd edilməlidir.

332. İstintaq prosesində iştirak etmək hüququna gəldikdə, Məhkəmə qeyd edir ki, istintaq prosesində prosessual təminatlar Konvensiyanın 2-ci maddəsinə xasdır və ərizəçinin şikayəti bu kontekstdə artıq araşdırılmışdır (baxın, yuxarıda 239-cu paraqraf). Konvensiyanın 6-cı maddəsinin istintaq prosesinə tətbiq olunmasına gəldikdə, Məhkəmə hesab edir ki, belə proses kontekstində ərizəçiyə aid hər hansı cinayət ittihamı və ya mülki hüquq yoxdur. Müvafiq olaraq, şikayətin bu hissəsi də ratione materiaeqeyri-məqbuldur və Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3 və 4-cü bəndlərinə əsasən rədd edilməlidir.

333. Nəhayət, ərizəçinin ona əlçatan olan başqa hüquqi vasitələr barədə məlumatlandırılmaması və hüquqi təmsilçiliyin Kiprdəki qiymətinin həddən artıq olması baxımından, pulsuz hüquqi yardımla təmin edilmədiyi barədə şikayətlərinə aid Məhkəmə hesab edir ki, bu şikayətlər ərizəçinin Konvensiyanın 2-ci maddəsi üzrə şikayətləri ilə sıx əlaqəlidir və xatırladır ki, onlara bu kontekstdə münasibət bildirilmişdir (baxın, yuxarıda 240-cı paraqraf). Buna görə, belə hallarda Konvensiyanın 6-cı maddəsinə əsasən hər hansı ayrıca məsələnin ortaya çıxa biləcəyi sahəni araşdırmaq tələb olunmur.

6. Müvafiq olaraq, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci bəndi üzrə şikayətlər qeyri-məqbul elan edilməli və Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3 və 4- cü bəndlərinə əsasən rədd edilməlidir.

VII. Konvensiyanın 8-ci maddəsinin iddia olunan pozuntusu

335. Ərizəçi, həmçinin Konvensiyanın aşağıdakıları nəzərdə tutan 8-ci maddəsinə istinad etmişdir:

“1. Hər kəs öz şəxsi və ailə həyatına, mənzilinə və yazışma sirrinə hörmət hüququna malikdir.

2. Milli təhlükəsizlik və ictimai asayiş, ölkənin iqtisadi rifah maraqları naminə, iğtişaş və ya cinayətlərin qarşısını almaq, sağlamlığı, yaxud mənəviyyatı qorumaq və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarını müdafiə etmək üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olan hallar istisna olmaqla, bu hüququn həyata keçirilməsinə dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən müdaxiləyə yol verilmir.”

336. Ərizəçi bu maddəyə əsasən verdiyi şikayətin xarakteri barədə hər hansı əlavə təfsilatlar təqdim etməmişdir. Malik olduğu bütün materiallar baxımından ərizəçinin qalan şikayətlərini, şikayət olunan məsələlər onun səlahiyyətində olduğu qədər araşdıraraq, Məhkəmə hesab edir ki, onlar Konvensiya və ya onun Protokolları ilə təsbit olunmuş hüquq və azadlıqların pozulmasının hər hansı görüntüsünü aşkar etmir. Belə nəticəyə gəlinir ki, şikayətin bu hissəsi Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3 və 4-cü bəndlərinə əsasən açıq-aşkar əsassız kimi rədd olunmalıdır.

IX. Konvensiyanın 41-ci maddəsinin tətbiqi

337. Konvensiyanın 41-ci maddəsi aşağıdakıları nəzərdə tutur:

“Əgər Məhkəmə Konvensiyanın və ona dair Protokolların müddəalarının pozulduğunu, lakin Razılığa gələn Yüksək Tərəfin daxili hüququnun yalnız bu pozuntunun nəticələrinin qismən aradan qaldırılmasına imkan verdiyini müəyyən edirsə, zəruri halda zərərçəkən tərəfə əvəzin ədalətli ödənilməsini təyin edir.”

A. Zərər

1. Tərəflərin dəlilləri

338. Ərizəçi qızının ölümü nəticəsində ona dəymiş mənəvi zərərə aid 100.000 EUR tələb etmişdir. O, hazırkı işdə iddiaların ciddi xarakterinə və qızının ailənin yeganə dolandıranı olmasına istinad etmişdir. O, həmçinin qızının ölümündən və buna məsuliyyətli şəxslərin mühakimə olunmasına sonrakı səylərindən irəli gələn emosional müsibəti vurğulamışdır.

339. Kipr Hökuməti iddia edib ki, Məhkəmənin presedent-hüququnu nəzərə alaraq, tələb olunmuş məbləğ həddən artıqdır. Daha sonra, onlar göstəriblər ki, ərizəçi maliyyə cəhətdən qızından asılı olduğunu təsdiq edən hər hansı sübutu təqdim etməmişdir. Öz birtərəfli bəyanatında (baxın, yuxarıda 187-ci paraqraf) onlar maddi və mənəvi zərərə, xərcə və məsrəflərə görə 37.300 EUR və ya Məhkəmə tərəfindən təklif olunan digər məbləğin ərizəçiyə ödənilməsini təklif etmişlər.

340. Rusiya Hökuməti bildirib ki, hər hansı mənəvi zərər ərizəçinin qızının təhlükəsizliyini təmin etməyən və onun ölümü ilə bağlı səmərəli istintaqı aparmayan Dövlət tərəfindən ödənilməlidir. Onlar qeyd ediblər ki, ərizəçinin maddi cəhətdən Konvensiyanın 2-ci maddəsi ilə bağlı şikayətinə aid cavabdeh Dövlət deyillər.

2. Məhkəmənin qiymətləndirməsi

341. Məhkəmə qeyd edir ki, iqtisadi dəstəyin itirilməsi barədə tələb daha çox maddi itki üçün tələb kimi qiymətləndirilir. Bununla bağlı, Məhkəmə təkrar edir ki, ərizəçinin tələb etdiyi zərərlə Konvensiyanın pozuntusu arasında aydın səbəbli əlaqə olmalı və bu, müvafiq işdə gəlir itkisinə aid kompensasiyanı daxil edə bilər (baxın, inter alia, Aktaş Türkiyəyə qarşı, № 24351/94, § 352, İHAM 2003-V (çıxarışlar)). Hazırkı işdə Məhkəmə xanım Rantsevanın ölümü üçün Kiprin məsuliyyətli olduğunu müəyyən etməyərək hesab etmişdir ki, Konvensiyanın 2-ci maddəsinin maddi deyil, prosessual pozuntusu baş vermişdir. Müvafiq olaraq, Məhkəmə xanım Rantsevanın ölümündən irəli gələn maddi zərərə görə ərizəçiyə hər hansı kompensasiyanı təqdim etmək zərurətini görmür.

342. Mənəvi zərərə gəldikdə, Məhkəmə müəyyən edib ki, Kipr dövlət orqanları xanım Rantsevanı insan alverindən müdafiə etmək üçün addımlar atmamış və onun insan alverinə məruz qalıb-qalmadığını araşdırmamışdır. Bundan başqa, Məhkəmə müəyyən edib ki, kipriot dövlət orqanları xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı səmərəli istintaq aparmamışdır. Müvafiq olaraq, Məhkəmə qaneedici hesab edir ki, xanım Rantsevanın ölümünün izah olunmamış halları və onu insan alverindən və istismardan müdafiə etmək üçün kipriot dövlət orqanlarının addımlar atmaması və onun Kiprə gəlişi və gedişinin hallarının səmərəli araşdırılmaması nəticəsində ərizəçi müsibət və narahatlıq içində olmuşdur. Ədalətli əsaslarla qərar çıxararaq, Məhkəmə kipriot dövlət orqanlarının hərəkətləri nəticəsində ərizəçiyə dəymiş zərərə aid üstünə gələ bilən hər hansı vergi hesablanmaqla, 40.000 EUR kompensasiyanı təyin edir.

343. Məhkəmə təkrar edir ki, o, Rusiyaya aid Konvensiyanın 4-cü maddəsinin prosessual pozuntusunu müəyyən etmişdir. Ədalətli əsaslarla qərar çıxararaq, Məhkəmə Rusiya dövlət orqanlarının hərəkətləri nəticəsində ərizəçiyə dəymiş zərərə aid üstünə gələ bilən hər hansı vergi hesablanmaqla, 2.000 EUR kompensasiyanı təyin edir.

B. Xərc və məsrəflər

1. Tərəflərin dəlilləri

344. Ərizəçi gediş-gəliş, kserosurət, tərcümə və notariat xidmətləri daxil olmaqla, 485.480 Rusiya rublu RUB (təxminən 11.240 EUR) məbləğində çəkilmiş xərc və məsrəflərin ödənilməsini tələb etmişdir. Bu məbləğə, həmçinin onun zəruri vəsait əldə etmək üçün lazım olan, Rusiyada evinin satılmasına aid 233.600 RUB; təqribən 46.310 RUB məbləğdə dəfn xərcləri; və 2008-ci ildə Kiprdə trafikinqə həsr olunmuş konfransda iştirak etmək üçün çəkilmiş 26.661 RUB daxildir. Müvafiq qəbzlər əlavə olunmuşdur.

345. Kipr Hökuməti iddia edib ki, ərizəçi yalnız Konvensiyanın pozuntusunun qarşısının alınması və ya bərpa etmənin təqdim edilməsi üçün çəkilməsi zəruri olan, həcminə görə ağlabatan və sözügedən pozuntu ilə səbəbli əlaqədə olan xərcləri tələb edə bilər. Bu mənada, onlar mənzilinin satılmasına aid ərizəçinin 233.600 RUB, 2008-ci ildə konfransda iştirak etmək üçün çəkilmiş məbləğləri və qəbzlərlə çəkilməmiş və ya həcminə görə ağlabatan olmayan xərc və məsrəfləri mübahisələndirmişlər.

346. Rusiya Hökuməti iddia edib ki, ərizəçi mənzilini satmalı və Kiprə getməli olduğu barədə iddiasını əsaslandıra bilməmişdir. Xüsusən, onlar bildiriblər ki, ərizəçi Kipr dövlət orqanlarından zəruri sənəd və sübutların tələb olunması üçün Rusiyada müvafiq hüquq mühafizə orqanlarına müraciət edə və bu barədə Kiprdəki vəkilinə göstəriş verə bilərdi. Rusiya Hökuməti, həmçinin 2008-ci ildə keçirilmiş konfransın xərci üçün ərizəçinin tələbini bu əsasla mübahisləndirmişdir ki, həmin xərclər xanım Rantsevanın ölümünə dair istintaqla birbaşa əlaqəli deyildir.

2. Məhkəmənin qiymətləndirməsi

347. Məhkəmə təkrar edir ki, ərizəçi öz xərc və məsrəflərinin əvəzləşdirilməsi hüququna yalnız o halda malikdir ki, onların həqiqətən və zərurət qarşısında xərclənməsi və həcminə görə əsaslı olması göstərilsin. Hazırkı işdə ərizəçi evinin satılması məbləğini və ya 2008-ci ildə Kiprdə konfransda iştirak etmək üçün gediş-gəliş xərclərini tələb etmək hüququna malik deyil. Belə konfrans xanım Rantsevanın ölümü ilə birbaşa bağlı deyil. Bundan başqa, Məhkəmə xatırladır ki, o, Konvensiyanın 2-ci maddəsinin yalnız prosessual pozuntusunu müəyyən etmişdir. Müvafiq olaraq, ərizəçi dəfn xərclərini kompensasiya hüququna malik deyil.

348. Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, Məhkəmə xərc və məsrəflərə aid Avropa Şurası tərəfindən hüquqi yardım kimi verilmiş 850 EUR çıxaraq, üstünə gələ bilən hər hansı vergi hesablanmaqla, 4.000 EUR məbləği təyin etməyi əsaslı hesab edir. Bu işin hallarında Məhkəmə lazımi hesab edir ki, xərc və məsrəflər Kiprə qarşı təyin edilsin.

C. Faiz dərəcəsi

349. Məhkəmə məqsədəmüvafiq hesab edir ki, faiz dərəcəsi üstünə üç faiz əlavə edilməli olan, Mərkəzi Avropa Bankının təqdim etdiyi dərəcənin son həddinə əsaslanmalıdır.

Bu səbəblərə görə, məhkəmə yekdilliklə

1. Şikayəti siyahıdan çıxarmaq barədə Kipr Hökumətinin etirazını rədd edir;

2. Konvensiyanın 4-cü maddəsinə aid Rusiya Hökumətinin ratione materiae etirazını işin mahiyyəti ilə birləşdirməyi qərara alır və bu etirazı rədd edir;

3. Konvensiyanın 2, 3, 4 və 5-ci maddələrinə əsasən şikayətləri məqbul və şikayətin qalan hissəsini qeyri-məqbul elan edir;

4. Kipr dövlət orqanları tərəfindən Konvensiyanın 2-ci maddəsinə əsasən xanım Rantsevanın yaşamaq hüququnu müdafiə etmək üzrə pozitiv öhdəliyin pozuntusunun baş verdiyini qərara alır;

5. Xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı səmərəli istintaq aparılmadığı üçün Kipr tərəfindən Konvensiyanın 2-ci maddəsinin prosessual pozuntusunun baş verdiyini qərara alır;

6. Rusiya tərəfindən Konvensiyanın 2-ci maddəsinin pozulduğunu qərara alır;

7. Ərizəçinin Konvensiyanın 3-cü maddəsi üzrə şikayətinin ayrıca araşdırılmasına zərurət olmadığını qərara alır;

8. Xanım Rantsevaya trafikinqdən və ekspluatasiyadan praktiki və səmərəli müdafiənin ümumi şəkildə təqdim olunmaması və onu müdafiə etmək üçün zəruri spesifik tədbirlərin görülməməsi ilə Kipr tərəfindən Konvensiyanın 4-cü maddəsinin pozulduğunu qərara alır;

9. Kipr dövlət orqanları tərəfindən səmərəli istintaqın davamlı həyata keçirilməməsinə aid Konvensiyanın 4-cü maddəsinin iddia olunan pozuntusunun ayrıca araşdırılmasının zəruri olmadığını qərara alır;

10. Xanım Rantsevanı trafikinqdən qorumaq üçün operativ tədbirlərin görülməsi üzrə Konvensiyanın 4-cü maddəsinə əsasən Rusiya tərəfindən özünün pozitiv öhdəliklərinin pozulmadığını qərara alır;

11. İddia olunan trafikinqin araşdırılması üçün özünün prosessual öhdəliklərinə Rusiya tərəfindən riayət olunmaması nəticəsində Konvensiyanın 4-cü maddəsinin pozulduğunu qərara alır;

12. Kipr tərəfindən Konvensiyanın 5-ci maddəsinin pozulduğunu qərara alır;

13. Qərara alır ki,

(a) Qərarın Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci hissəsinə əsasən qəti olduğu gündən üç ay müddətində üstünə gələ bilən hər hansı vergi hesablanmaqla, mənəvi zərərə görə 40.000 EUR (qırx min avro), xərc və məsrəflərə görə isə 3.150 EUR (üç min yüz əlli avro) Kipr Hökuməti tərəfindən ərizəçiyə ödənilsin;

(b) Qərarın Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci hissəsinə əsasən qəti olduğu gündən üç ay müddətində üstünə gələ bilən hər hansı vergi hesablanmaqla, həll olunma günündə tətbiq olunan dərəcədə Rusiya rubluna çevirməklə, mənəvi zərərə görə 2.000 EUR (iki min avro) Rusiya Hökuməti tərəfindən ərizəçiyə ödənilsin;

(c) Yuxarıda qeyd olunan üç ay bitdiyi vaxtdan həll olunma gününədək üç faiz əlavə olunmaqla, yuxarıdakı məbləğ üstünə Mərkəzi Avropa Bankının faiz dövründəki təqdim etdiyi dərəcənin son həddinə uyğun ödənilməlidir.

14. Ədalətli kompensasiyaya aid ərizəçinin qalan tələbini rədd edir.

İngilis dilində tərtib olunub və Məhkəmə Reqlamentinin 77-ci qaydasının 2 və 3-cü bəndlərinə müvafiq olaraq, qərar barədə məlumat yazılı şəkildə 07 yanvar 2010-cu ildə göndərilib.

Soren Nilsen	Xristos Rozakis
Katib	Sədr