İnsan hüquqlari üZRƏ avropa məHKƏMƏSİ Birinci bölmə Rantsev Kiprə və Rusiyaya qarşı

C. Qarşılıqlı hüquqi yardım

1. Cinayət işləri üzrə Qarşılıqlı yardım haqqında Avropa Konvensiyası, CETS № 30, 20 may 1959-cu il (“Qarşılıqlı yardım haqqında Konvensiya”)

175. Qarşılıqlı yardım haqqında Konvensiya Kipr tərəfindən 27 mart 1996-cı il tarixdə imzalanmışdır. O, 24 fevral 2000-ci ildə ratifikasiya olunmuş və 24 may 2000-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Rusiya Federasiyası Konvensiyanı 07 noyabr 1996-cı il tarixdə imzalamış və 10 dekabr 1999-cu il tarixdə ratifikasiya etmişdir. O, Rusiyaya münasibətdə 9 mart 2000-ci ildə qüvvəyə minmişdir.

176. 1-ci maddə imza edən (Razılığa gələn) tərəflər üçün aşağıdakı öhdəliyi müəyyən edir:

“bu Konvensiyanın müddəalarına uyğun olaraq, cəzası yardım haqqında sorğu edilən zaman sorğu edən Tərəfin məhkəmə orqanlarının cinayət yurisdiksiyası altına düşən cinayətlərə görə cinayət təqibi məsələsində qarşılıqlı əsaslarla bir-birinə ən geniş hüquqi yardımın göstərilməsini öz öhdələrinə götürürlər.”

177. 3-cü maddə aşağıdakı şərti müəyyən edir:

“1. Sorğunu alan Tərəf onun qanunvericiliyi ilə müəyyən edilən qaydada cinayət İşlərinə aid olan və şahid ifadələrinin alınması və ya maddi sübutların, materialların və ya sənədlərin ötürülməsi məqsədilə sorğu edən Tərəfin məhkəmə orqanları tərəfindən ona göndərilən istənilən məhkəmə tapşırıqlarını yerinə yetirir.”

“2. Əgər sorğu edən Tərəf istəyirsə ki, şahidlər və ekspertlər ifadəni and içərək versinlər, onda o bu barədə xüsusi olaraq xahiş edir, sorğunu alan Tərəf isə, əgər onun ölkəsinin qanunvericiliyi bunu qadağan etmirsə, həmin xahişi yerinə yetirir.”

178. Konvensiyanın 26-cı maddəsi Dövlətlərə, Qarşılıqlı Yardım haqqında Konvensiyanın müddəalarına əlavə olaraq, qarşılıqlı hüquqi yardım haqqında ikitərəfli sazişlər bağlamaq imkanı verir.

2. SSRİ və Kipr Respublikası arasında mülki, ailə və cinayət işləri üzrə Hüquqi Yardım haqqında 19 yanvar 1984-cü il tarixli Saziş (“Hüquqi Yardım haqqında Saziş”)

179. Hüquqi Yardım haqqında Sazişin 2-ci maddəsi (Rusiya tərəfindən SSRİ dağıldıqdan sonra ratifikasiya edilmişdir) hər iki tərəf üçün Sazişin müddəalarına uyğun olaraq bir-birinə mülki və cinayət işlərində yardım göstərmək üzrə ümumi öhdəlik müəyyən edir.

180. Sazişin 3-cü maddəsi Sazişə əsasən təmin olunmalı yardımın həcmini təyin və aşağıdakıları müəyyən edir:

“Mülki və cinayət işlərində hüquqi yardım xidməti və sənədlərin göndərilməsi, qüvvədə olan qanun və hüquqi praktika haqqında məlumatın təmin edilməsi və sorğunu alan Tərəfin qanunu ilə müəyyən olunan xüsusi prosedur aktlarının həyata keçirilməsi, xüsusilə də çəkişən tərəflərdən, təqsirləndirilən şəxslərdən, cavabdehlərdən, şahid və ekspertlərdən ifadələrin alınması, habelə mülki işlərdə qərarların həyata keçirilməsi, cinayət işinin açılması və cinayətkarların ekstradisiyasından ibarətdir.”

181. Sorğunun edilməsi üçün prosedur 5-ci maddənin 1-ci bəndində təsvir olunmuşdur və müvafiq hissəsində aşağıdakıları müəyyən edir:

“Hüquqi yardım haqqında sorğu yazılı formada və aşağıdakılardan ibarət olmalıdır:

(1) Sorğu edən tərəfin adı.

(2) Sorğu alan tərəfin adı.

(3) Barəsində hüquqi yardım tələb olunan işin təsviri və sorğunun məzmunu.

(4) Sorğunun aid olduğu şəxslərin adları və soyadları, onların vətəndaşlığı, vəzifəsi və daimi, yaxud müvəqqəti yaşayış ünvanları.

...

(6) Lazım olan hallarda faktlar, habelə tələb olunan sənədlərin siyahısı və hər hansı başqa ifadələr izah edilməlidir.

(7) Cinayət işlərində yuxarıda qeyd olunanlardan başqa, cinayətin təfərrüatları və onun hüquqi tərifi”.

182. 6-cı maddə sorğunun verilməsi prosedurunu müəyyən edir:

“1. Sorğu alan tərəf öz Dövlətinin prosessual hüquq və qaydaları ilə müəyyən olunan formada hüquqi yardımı təmin etməlidir. Lakin o, sorğunu, bu onun Dövlətinin qanunlarına zidd deyilsə, orada göstərilən qaydada da yerinə yetirə bilər.

2. Əgər sorğunu alan orqan hüquqi yardım təmin etmək xahişini yerinə yetirmək səlahiyyətinə malik deyilsə, o, sorğunu bu səlahiyyətə malik olan orqana göndərməli və bu haqda sorğunu verən orqanı müvafiq qaydada məlumatlandırmalıdır.

3. Sorğunu alan orqan tələb olunduqda, müvafiq vaxt ərzində sorğunun yerinə yetirilməsi yeri və vaxtı haqqında sorğunu edən tərəfi məlumatlandırmalıdır.

4. Sorğunu alan Tərəf sorğu edən Tərəfi sorğunun yerinə yetirilməsi barədə yazılı şəkildə məlumatlandırmalıdır. Əgər sorğunun yerinə yetirilməsi qeyri-mümkündürsə, sorğunu alan Tərəf səbəblərini göstərməklə təxirə salmadan sorğu edən Tərəfi bu haqda yazılı şəkildə məlumatlandırmalı və sənədləri qaytarmalıdır.”

183. 18-ci maddəyə əsasən, Tərəflər təmin etməlidir ki, bir Dövlətin vətəndaşları digər Dövlətin ərazisində həmin Dövlətin vətəndaşları ilə eyni şərtlər əsasında və eyni dərəcədə rüsum və xərclərin ödənilməsindən azad olunsun və münasib şərait və pulsuz hüquqi yardımla təmin olunsun. 20-ci maddəyə əsasən, pulsuz hüquqi yardım istəyən şəxs daima və ya müvəqqəti yaşadığı Dövlətin səlahiyyətli orqanlarına müvafiq müraciət ünvanlandıra bilər. Həmin orqan sonradan bu müraciəti başqa Dövlətə göndərməlidir.

184. Sazişin VI Bölməsində əsasən cinayət işlərinə, xüsusilə də cinayət işlərinin açılmasına dair müddəalar vardır. 35-ci maddənin 1-ci yarımbəndinə əsasən:

“Hər bir Tərəf digər Tərəfin müraciəti əsasında öz qanunlarının müddəalarına müvafiq olaraq və onlara əsasən həmin digər Tərəfin ərazisində cinayət törətməsi iddia olunan vətəndaşlarına qarşı cinayət işi açmalıdır.”

185. 36-cı maddə cinayət işinin açılmasına dair müraciətin edilməsi prosedurunu müəyyən edir:

“1. Cinayət işinin açılması haqqında müraciət yazılı formada edilməli və aşağıdakıları özündə cəmləşdirməlidir:

(1) Müraciət edən orqanın adı.

(2) Haqqında cinayət işinin açılması müraciəti olunan cinayəti təşkil edən aktların təsviri.

(3) Mümkün qədər dəqiq olaraq törədilən aktın vaxtı və yeri.

(4) Müraciət edən Tərəfin qanununun həmin hərəkətin cinayət hesab edilməsini müəyyən edən müddəasının mətni.

(5) Şübhəli bilinən şəxsin adı və soyadı, onun vətəndaşlığına, daimi və ya müvəqqəti yaşayış yerinə dair detallar, habelə ona aid digər məlumat və mümkündürsə, şəxsin xarici görkəminin təsviri, onun fotoşəkli və barmaq izləri.

(6) Varsa, hər hansı zərərin ödənilməsi haqqında tələb daxil olmaqla, cinayətin qurbanının şikayətləri.

Cinayətdən irəli gələn maddi zərərin həcmi haqqında əldə olan məlumat.”

V. Kipr dövlətinin birtərəfli Bəyanatı

186. 10 aprel 2009-cu il tarixli məktubla Kipr Respublikasının Ədliyyə Naziri Məhkəməyə aşağıdakıları bildirmişdir:

“Xahiş olunur nəzərə alasınız ki, Dövlət şikayət ilə qaldırılan məsələni həll etmək niyyəti ilə birtərəfli bəyanat vermək istərdi. Birtərəfli bəyanat verməklə, Dövlət Məhkəmədən Konvensiyanın 37-ci maddəsinə əsasən şikayəti siyahıdan çıxarmağı xahiş edir.”

187. Əlavə edilən birtərəfli bəyanatın müvafiq hissələrində aşağıdakılar qeyd edilmişdir:

“... (a) Dövlət polis məmurlarının 28 mart 2001-ci ildə ərizəçinin qızını azad etmək yox, onu qurtulmaq istədiyi (M.A.)-ya vermək haqqında qərarından heyfslənir. Dövlət etiraf edir ki, bu qərar ərizəçi və onun qızına münasibətdə Konvensiyanın 2-ci maddəsindən irəli gələn ərizəçinin qızını başqa fiziki şəxsin cinayətkar hərəkətlərindən qorumaq üçün qabaqlayıcı tədbirlər görməyi nəzərdə tutan pozitiv öhdəliyini pozmuşdur.

(b) Dövlət etiraf edir ki, bu işlə əlaqədar ərizəçinin qızının ölümdən qabaq qəddar və alçaldıcı rəftara məruz qalıb-qalmadığına dair polis araşdırması qeyri-effektiv olmuşdur. Beləliklə, Dövlət etiraf edir ki, o, ərizəçinin qızının ölümdən qabaq qəddar və alçaldıcı rəftara məruz qalıb-qalmadığına dair münasib və effektiv araşdırma apara bilməyərək, Konvensiyanın 3-cü maddəsindən irəli gələn prosedur öhdəliyini pozmuşdur.

(c) Dövlət etiraf edir ki, o, ərizəçi və onun qızı ilə əlaqədar Konvensiyanın 4-cü maddəsindən irəli gələn pozitiv öhdəliyi pozmuşdur, belə ki, o, ərizəçinin qızının insan alveri qurbanı olub-olmadığını və/və ya cinsi, yaxud başqa növ istismara məruz qalıb-qalmadığını müəyyən etmək üçün heç bir tədbir görməmişdir.

(d) Dövlət etiraf edir ki, polis idarəsində 28 mart 2001-ci il tarixdə ərizəçinin qızını azad etmək yox (onu azadlıqdan məhrum etmək üçün heç bir əsas olmadığı halda), cənab (M.A)-ya təhvil verməklə, onunla edilən rəftar Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci bəndinə zidd olmuşdur.

(e) Dövlət etiraf edir ki, o öz orqanları (yəni, Ədliyyə və İctimai Asayiş və Polis Nazirliyi) və ərizəçi arasında, ərizəçinin dindirmə prosesi və ya istifadə edə biləcəyi hər hansı başqa hüquqi vasitələri əldə etməsinə dair hər hansı real və effektiv əlaqə təmin edə bilməməklə, ərizəçinin effektiv məhkəməyə müraciət hüququnu pozmuşdur.”

3. Yuxarıdakı məsələlərlə əlaqədar Dövlət xatırladır ki, Nazirlər Şurası Baş Prokurorun — Dövlətin Agentinin tövsiyəsinə əməl edərək, 05 fevral 2009-cu il tarixdə üç müstəqil cinayət müstəntiqi təyin etmişdir. Onlar aşağıdakı məsələləri araşdırmalıdır:

(a) Ərizəçinin qızının öldüyü şərait və hər hansı şəxs, Dövlət orqanı, polis işçisinin onun ölümü üçün cinayət məsuliyyəti,

(b) Dövlətin həmin vaxt qüvvədə olan qanunlarına zidd olaraq, onun qəddar və alçaldıcı rəftara məruz qalması və ya cəzalandırılması və/və ya alveri və/və ya cinsi, yaxud başqa növ istismarı (polis işçiləri, dövlət orqanları, yaxud üçüncü şəxslər tərəfindən) mümkünlüyü ilə birgə onun Kiprdə işləməsi və qalması ilə əlaqədar şərait və

(c) Dövlətin həmin vaxt qüvvədə olan qanunlarına zidd olaraq, ərizəçinin qızına qarşı hər hansı başqa qeyri-qanuni hərəkətin edilməsi (polis işçiləri, dövlət orqanları, yaxud üçüncü şəxslər tərəfindən).

4. Dövlət xatırladır ki, müstəntiqlər polislə bağlı deyil (birinci müstəntiq Polisin hərəkətlərinə şikayət və iradların araşdırılması üzrə Müstəqil orqanın Prezidenti, ikinci müstəntiq həmin orqanın üzvü, üçüncü isə cinayət hüququ sahəsi ilə məşğul olan vəkildir). Dövlət xatırladır ki, müstəntiqlər artıq istintaqa başlamışlar.

5. Bu cür şəraitdə və işin müəyyən faktlarını nəzərə alaraq, Dövlət ərizəçiyə ümumilikdə 37.300 AVRO (otuz yeddi min üç yüz avro) məbləğində kompensasiya ödəməyə hazırdır (maddi və mənəvi zərər, xərc və məsrəflərin əvəzi olaraq). Dövlətin fikrincə, bu məbləğ yol verilmiş pozuntular üçün ədalətli ödəniş və kompensasiyadır və onun həcmi bu işlə əlaqədar kifayət və münasibdir. Lakin Məhkəmənin fikrincə bu həcm ədalətli ödəniş və kompensasiya üçün kifayət edən məbləği təşkil etmirsə, Dövlət ərizəçiyə ədalətli kompensasiya olaraq Məhkəmə tərəfindən təklif olunan başqa məbləği ödəməyə hazırdır.

Hüquqi məsələlər

I. Konvensiyanin 37-ci maddəsinin 1-ci bəndi

188. Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1-ci bəndi Məhkəməyə şikayəti işlərin siyahısından çıxarmağa icazə verir və müvafiq olaraq aşağıdakıları nəzərdə tutur:

“1. Əgər vəziyyət aşağıdakı nəticələrə gəlməyə əsas verirsə, icraatın istənilən mərhələsində Məhkəmə şikayəti işlərin siyahısından çıxarmaq barədə qərar qəbul edə bilər:

b) məsələ öz həllini tapıbsa; və ya

c) Məhkəmənin müəyyənləşdirdiyi istənilən digər səbəbə görə şikayətə baxışı davam etdirməyə lüzum yoxdursa.

Bununla belə, əgər bu Konvensiyanın və ona dair Protokolların müddəalarında müəyyən edilən insan hüquqlarına riayət olunması bunu tələb edirsə, Məhkəmə şikayətə baxmaqda davam edir.”

A. Məhkəməyə təqdim olunmuş dəlillər

1. Kipr Hökuməti

189. Kipr Hökuməti bildirib ki, işin dostcasına həll olunmasına yönəlmiş səylərin uğursuz olduğu halda, Məhkəmə birtərəfli bəyanat əsasında şikayəti işin siyahısından o halda çıxara bilər ki, Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1 “c” bəndində göstərildiyi kimi, şikayətə baxılmasına xitam verilməsini əsaslandıran “hər hansı başqa səbəb” mövcud olsun. Birtərəfli bəyanatın məzmunu və xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı davam edən daxili istintaq (baxın, yuxarıda 187-ci paraqraf) əsasında Kipr Hökuməti hesab edib ki, Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1 “c” bəndinə tamamilə riayət olunub.

2. Ərizəçi

190. Ərizəçi birtərəfli bəyanat əsasında şikayəti işlərin siyahısından çıxarmaq barədə Kipr Hökumətinin müraciətini rədd etməyi Məhkəmədən xahiş etmişdir. O bildirib ki, bəyanatda əks olunmuş təkliflər təminat vermir ki, məsuliyyət daşıyan şəxslər cəzalandırılacaq; cinsi istismar üçün insan alveri Kiprdə qəbul olunmuş problem olsa belə, bəyanat gələcəkdə oxşar pozuntuların qarşısını almaq üçün hər hansı ümumi tədbirləri əks etdirmir; və Məhkəmə hazırkı işdə qərar çıxarmaq niyyətindədirsə, Nazirlər Komitəsi Kipr Hökumətinin təklif etdiyi şərtlərə nəzarət edə bilməyəcək.

3. AİRE Mərkəzi tərəfindən üçüncü tərəf dəlilləri

191. AİRE Mərkəzi bildirib ki, Avropa Şurasına üzv Dövlətlərdə insan alverinin miqyası və problemə Dövlətlər tərəfindən hazırkı qeyri-adekvat cavabı ondan xəbər verir ki, Konvensiyanın müəyyən etdiyi kimi insan hüquqlarına hörmət Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1 “c” bəndinə müvafiq olaraq başqa yolla işlərin siyahıdan çıxarılması mümkün olsa belə, insan alveri məsələlərini qaldıran işlərin davamlı araşdırılmasını tələb edir.

192. Öz dəlillərində AİRE Mərkəzi işin davamlı araşdırmanı tələb edib-etməməsinə aid Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən qərar qəbul edərkən Məhkəmənin nəzərə aldığı faktorlara istinad edərək vurğulamışdır ki, belə faktorlardan birini “qaldırılmış məsələlərin əvvəlki işlərdə Məhkəmənin artıq müəyyən etdiyi məsələlərlə müqayisəli olub-olmadığı” təşkil etmişdir. AİRE Mərkəzi insan alveri qurbanlarının müdafiəsi, xüsusən insan alverinə və istismarına aid cinayət əməllərinin istintaqı və mühakiməsi ilə bağlı birbaşa əlaqəli olmayan müdafiə tədbirləri barədə üzv Dövlətlərin öhdəliklərinin dairəsini əhatə edən qeyri-müəyyənliyi vurğulamışdır.

B. Məhkəmənin qiymətləndirməsi

1. Ümumi prinsiplər

193. Məhkəmə ilk növbədə qeyd edir ki, birtərəfli bəyanat yalnız Kipr Respublikasına aiddir. Rusiya Federasiyası tərəfindən birtərəfli bəyanat təqdim edilməmişdir. Müvafiq olaraq, Məhkəmə yalnız Kipr dövlət orqanlarına qarşı olan şikayətlərə aid siyahıdan çıxarmanın tətbiqinin əsaslı olub-olmamasını araşdıracaq.

194. Məhkəmə xatırladır ki, ərizəçi işin araşdırılmasını tələb etsə belə, müəyyən hallarda Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən cavabdeh Hökumətin birtərəfli bəyanatı əsasında şikayəti tam və ya qismən siyahıdan çıxarmaq əsaslı ola bilər. Konkret işdə bunun yolverilən olub-olmaması birtərəfli bəyanatın Konvensiyanın müəyyən etdiyi kimi insan hüquqlarına hörmətin Məhkəmədən işin araşdırılmasını tələb etməməsi üçün kifayətedici əsası təşkil edib-etməməsindən asılıdır (baxın, həmçinin,inter alia, Taşin Açar Türkiyəyə qarşı (ilkin etiraz) (BP), № 26307/95, § 75, İHAM 2003-VI; və Radotsveşka-Zakosyelna Polşaya qarşı, № 858/08, § 50, 20 oktyabr 2009-cu il).

195. Bununla bağlı müvafiq faktorlar edilmiş şikayətlərin xarakterini, qaldırılmış məsələlərin əvvəlki işlərdə Məhkəmənin artıq müəyyən etdiyi məsələlərlə müqayisəli olub-olmamasını, hər hansı belə əvvəlki işlərdə Məhkəmə tərəfindən qəbul olunmuş qərarların icrası kontekstində cavabdeh Hökumətin gördüyü hər hansı tədbirlərin xarakteri və dairəsini və müvafiq işə belə tədbirlərin təsirini daxil etdirir. Faktların tərəflər arasında mübahisəli olub-olmaması və belə olduqda, ixtilafın dərəcəsi və tərəflərin faktlar barədə dəlillərinə hansı sübut qiymətinin verilməli olduğu da əhəmiyyət kəsb edə bilər. Digər əhəmiyyətli faktlar birtərəfli bəyanatda cavabdeh Hökumətin Konvensiyanın iddia olunan pozuntularına aid hər hansı dəlillər irəli sürüb-sürməməsi və belə olduqda, bu dəlillərin dairəsi və Hökumətin ərizəçiyə təqdim etmək istədiyi bərpa etmənin tərzini daxil etdirə bilər. Sonuncu məqama gəldikdə, iddia olunan pozuntunun nəticələrinin aradan qaldırılması mümkün olduğu və cavabdeh Hökumətin bunu etməyə hazır olduğunu bəyan etdiyi işlərdə, bərpa etmə barədə Hökumətin istəyi daha çox şikayətin siyahıdan çıxarılması üçün müvafiq kimi qiymətləndirilə bilər. Belə olan halda, Məhkəmə həmişə olduğu kimi Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 2-ci bəndinin və Məhkəmə Reqlamentinin 44-cü qaydasının 5-ci bəndinin nəzərdə tutduğu qaydada şikayəti siyahıda bərpa etmək səlahiyyətini özündə saxlayır (baxın, yuxarıda qeyd olunmuş Taşin Açar işi, § 76).

196. Yuxarıda göstərilən faktorlar əhəmiyyətli faktorların dəqiq siyahısını təşkil etmir. Hər işin konkret hallarından asılı olaraq mümkündür ki, Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1-ci bəndinin məqsədləri üçün birtərəfli bəyanatın qiymətləndirilməsində başqa düşüncələr ortaya çıxsın (baxın, yuxarıda qeyd olunmuş Taşin Açar işi, § 77).

197. Nəhayət, Məhkəmə xatırladır ki, onun qərarları yalnız qarşısında olan işlərə deyil, daha ümumi şəkildə Müqavilə Tərəfləri kimi üzərlərinə götürdükləri öhdəliklərə Dövlətlərin riayət etməsinə töhfə verməklə, Konvensiya ilə yaradılmış qaydaları aydınlaşdırmağa, təminatlatdırmağa və inkişaf etdirməyə xidmət edir (baxın, İrlandiya Böyük Britaniyaya qarşı, 18 yanvar 1978-ci il, § 154, A Seriyaları, № 25; Quzzardi İtaliyaya qarşı, 06 noyabr 1980-ci il, § 86, A Seriyaları, № 39; və Karner Avstriyaya qarşı, № 40016/98, § 26, İHAM 2003-IX). Konvensiya sisteminin əsas məqsədinin fərdi kömək göstərməkdən ibarət olmasına baxmayaraq, onun missiyası, həmçinin insan hüquqlarının müdafiəsinin ümumi standartlarını qaldırmaqla və Konvensiya Dövlətləri birliyi arasında insan hüquqlarının məhkəmə təcrübəsini genişləndirməklə, ümumi maraqlı sahələrdə ictimai siyasət məsələlərini müəyyən etməkdir (baxın, yuxarıda qeyd olunmuş Karner işi, § 26; və Kapital Bank AD Bolqarıstana qarşı iş, № 49429/99, §§ 78079, İHAM 2005-XII (çıxarışlar)).

2. Ümumi prinsiplərin hazırkı işə tətbiqi

198. Kiprin birtərəfli bəyanatı əsasında Kipr Respublikasına qarşı yönəlmiş şikayətlərin siyahıdan çıxarılmasının zəruri olub-olmadığını müəyyən edərkən, Məhkəmə aşağıdakı qeydləri edir.

199. Birincisi, Məhkəmə Konvensiyanın 2, 3, 4 və 5-ci maddələri baxımından məsələləri ortaya çıxaran hazırkı işdə edilmiş insan alveri iddialarının ciddi xarakterini vurğulayır. Bununla bağlı qeyd olunur ki, beynəlxalq müstəvidə tədbirlərin qəbul edilməsi, eləcə də bir neçə Dövlətlərdə müvafiq daxili qanunvericiliyin qüvvəyə minməsi ilə göstərildiyi kimi insan alveri problemindən xəbərdar olma və ona qarşı mübarizə aparmaq zərurəti son illər yaranmışdır (baxın, həmçinin aşağıda 264 və 269-cu paraqraflar). Kabare artistlərinin alveri və cinsi istismarının xüsusi narahatlıq doğurmasının geniş təsdiq edildiyi Avropa Şurası İnsan hüquqları üzrə Komissarının hesabatları və Kipr Ombudsmanın hesabatı Kiprdəki problemin kəskin xarakterini vurğulayır (baxın, yuxarıda 83, 89, 91, 94, 100-101 və 103-cü paraqraflar).

200. İkincisi, Məhkəmə insan alveri işləri ilə bağlı Konvensiyanın 4-cü maddəsinin təfsiri və tətbiqi üzrə presedent-hüququnun kiçikliyinə diqqət yetirir. Xüsusilə əhəmiyyət kəsb edir ki, Məhkəmə Konvensiyanın 4-cü maddəsi ilə cinayət istintaqı və mühakiməsi çərçivəsindən kənar insan alverinin potensial qurbanlarının müdafiəsi üçün pozitiv addımların atılmasının üzv Dövlətlərdən tələb olunub-olunmamasını və tələb edildiyi halda, bunun hansı dərəcədə olmasını müəyyən etməlidir.

201. Kipr Hökuməti etiraf edib ki, xanım Rantsevanın ölümündən əvvəl və bundan sonra Konvensiya pozuntuları baş vermişdir. Onlar xanım Rantsevanın ölümünün hallarının istintaq edilməsi üçün əlavə yeni addımlar atmışlar və ədalətli kompensasiya ilə bağlı məbləğ təklif etmişlər. Lakin Konvensiya ilə təsbit edilmiş qaydaları aydınlaşdırmaq, təminatlatdırmaq və inkişaf etdirmək üzrə Məhkəmənin vəzifəsi baxımından, bu, şikayətin araşdırılmasının davam olunmasının artıq əsaslı olmadığı barədə qənaətə gəlmək üçün kifayət deyildir. Göstərilənlərə əsasən insan alveri məsələləri qaldıran işlərin davamlı araşdırılmasına zərurət vardır.

202. Nəticədə, Məhkəmə hesab edir ki, Konvensiyada müəyyən edildiyi kimi insan hüquqlarına hörmət işin araşdırılmasının davam olunmasını tələb edir. Müvafiq olaraq, Məhkəmə Konvensiyanın 37-ci maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən şikayəti siyahıdan çıxarmaq barədə Kipr Hökumətinin tələbini rədd edir.

II. Konvensiyanın 2, 3,4 və 5-ci maddələrinə əsasən verilmiş şikayətlərin məqbuliyyəti

A. Rusiya Hökumətinin ratione loci etirazı

1. Tərəflərin dəlilləri

203. Rusiya Hökuməti iddia edib ki, şikayətin əsasında duran hadisələr onun ərazisindən kənarda baş verdiyi üçün şikayət Rusiya Federasiyasına qarşı yönəldiyi hissədəratione loci qeyri-məqbuldur. Onlar bildiriblər ki, Kipr Respublikasının ərazisi üzərində hər hansı “faktiki hakimiyyətə” malik deyillər və Rusiya Federasiyasının hərəkətləri Kipr Respublikasının suverenliyi ilə məhdudlaşır.

204. Ərizəçi bu dəlili rədd etmişdir. O iddia edib ki, Drozd və Janusek Fransaya və İspaniyaya qarşı iş üzrə 26 iyun 1992-ci il tarixli qərara (A Seriyaları, № 240) müvafiq olaraq, hakimiyyət orqanlarının hərəkət və hərəkətsizliyi ərazisindən kənar nəticələrə səbəb olduğu qədər Rusiya Federasiyası məsuliyyətli hesab oluna bilər.

2. Məhkəmənin qiymətləndirməsi

205. Konvensiyanın 1-ci maddəsi nəzərdə tutur ki:

“Razılığa gələn Yüksək Tərəflər onların yurisdiksiyasında olan hər kəs üçün bu Konvensiyanın I bölməsində müəyyən olunmuş hüquq və azadlıqları təmin edirlər.”

206. Ümumi (ictimai) beynəlxalq hüquq baxımından Məhkəmənin əvvəllər vurğuladığı kimi Dövlətin yurisdiksiya səlahiyyəti ilk növbədə ərazi ilə bağlıdır. Müvafiq olaraq, öz vətəndaşları üzərində xaricdə yurisdiksiyasına həyata keçirmək üzrə Dövlətin səlahiyyəti başqa Dövlətin ərazi yurisdiksiyasına tabedir və Dövlət öz yurisdiksiyasını digər Dövlətin ərazisində sonuncunun icazəsi, dəvəti və ya razılığı olmadan, bir qayda olaraq, həyata keçirə bilməz. Konvensiyanın 1-ci maddəsi yurisdiksiyanın bu adi və əsas ərazi anlayışını əks etdirmək üçün qiymətləndirilməlidir (baxın, Bankoviç və digərləri Belçikaya və 16 digər Tərəf Dövlətlərə qarşı (qərardad) (BP), № 52207/99, §§ 59-61, İHAM 2001-XII).

207. Ərizəçinin Rusiyaya qarşı hazırkı işdə şikayətləri Rusiya tərəfindən xanım Rantsevanı insan alveri və istismar təhlükəsindən qorumaq və onun Kiprə gəlməsi, orada işləməsi və sonrakı ölümü ilə bağlı halların istintaqını araşdırmaq üçün zəruri tədbirlərin iddia olunan görülməməsinə aiddir. Məhkəmə qeyd edir ki, belə şikayətlər o mülahizəyə əsaslanmır ki, Rusiya Kiprdə və ya Kipr dövlət orqanları tərəfindən törədilmiş hərəkətlərə görə məsuliyyət daşıyır. İddia olunan insan alverinin Rusiyada başladığı fakt baxımından və insan alverinə qarşı mübarizə aparmaq üzrə Rusiyanın öz üzərinə götürdüyü öhdəliyi nəzərə alaraq, Məhkəmənin səlahiyyətindən kənarda deyil ki, xanım Rantsevanı insan alverindən qorumaq və onun insan alverinə məruz qalması mümkünlüyünü araşdırmaq üçün yurisdiksiya və səlahiyyətləri daxilində tədbirlər görmək məqsədilə üzərində olan hər hansı öhdəliyə Rusiya tərəfindən riayət edilib-edilmədiyini araşdırsın. Eynilə, ərizəçinin Konvensiyanın 2-ci maddəsi üzrə Rusiya dövlət orqanlarına qarşı şikayəti Rusiyada yaşayan şahidlərin ifadələrinin təmin olunması daxil olmaqla, istintaq hərəkətlərinin həyata keçirilməməsinə aiddir. Məhkəmənin üzərinə düşür ki, Konvensiyanın 2-ci maddəsi üzrə ərizəçinin şikayətini mahiyyəti üzrə araşdırarkən, Rusiyada dövlət orqanlarının üzərinə düşən hər hansı prosessual öhdəliyin əhatəsini və hazırkı işin halları baxımından hər hansı belə öhdəliyə riayət olunub-olunmamasını qiymətləndirsin.

208. Nəticədə, Məhkəmə ərizəçinin qızını insan alverindən qorumaq, insan alveri ilə bağlı şikayətləri araşdırmaq və onun ölümünə gətirib çıxaran halları araşdırmaq üçün öz ərazi suverenliyinin hədləri daxilində Rusiyanın görə bildiyi addımların əhatəsini araşdırmağa səlahiyyətlidir. Şikayət edilən məsələlərin hazırkı işin halları baxımından Dövlətin məsuliyyətinə səbəb olub-olmaması aşağıda şikayətin mahiyyətini araşdırarkən Məhkəmənin müəyyən etməli olduğu məsələdir.