Islom diniga doir manba va adabiyotlar
IX–XIII ASRLAR TARIXIGA OID YOZMA MANBALAR
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 177
IX–XIII ASRLAR TARIXIGA OID YOZMA MANBALAR shaharlarida o‘tgan. Bu shaharlarda u voyaga yetgan, yasha- gan, ta’lim olgan. Olim Xurosonda ham yashagan. Uning mash- hurligi vazir Abul Hasan al-Utbiy huzurida kotib bo‘lib xizmat qilgan davriga to‘g‘ri keladi. Shu vazifasi tufayli u “al-Kitob al- Xorazmiy” nomi bilan ham tanilgan. O‘z xizmat vazifalari yuza- sidan Buxoroga tez-tez borib turgan va ko‘pgina allomalar bilan hamsuhbat bo‘lgan. Ayni vaqtda ilmga chanqoq olim xizmat asnosida amirning boy kutubxonasidan foydalanish huquqini qo‘lga kiritgan. Abu Abdulloh al-Xorazmiy 997-yilda vafot et- gan. Olimning dunyoqarashi o‘sha davrda keng tarqalgan qa- dimgi yunon falsafasi va madaniyati, Sharq namoyandalari Yoqub ibn Is’hoq al-Kindiy, Abu Nasr al-Forobiy hamda Abu Bakr ar-Roziy ta’siri ostida shakllandi. Abu Abdulloh al-Xorazmiyning bizgacha yetib kelgan, ko‘pchilik asarlari singari o‘sha davrning ilm tili – arab tili- da bitilgan, yagona ma’lum asari – “Mafotih al-ulum” (“Ilm- lar kalitlari”)dir. “Mafotih al-ulum”ning qo‘lyozma nusxalari juda ko‘p emas. Yaqin-yaqingacha uning to‘rt nusxasi bor deb hisoblanib kelinar edi. Ana shu to‘rt nusxadan uchtasi Buyuk Britaniya muzeyida 7528, 23429 va 2524 raqamlari hamda Berlin kutubxonasida 1051 raqami ostida saqlanadi. Ameri- kalik olim K. Bosvort asrimizning 60-yillarida ushbu asar- ning yana olti nusxasini Turkiya kutubxonalarida mavjudligini aniqla di. Barcha olti nusxa Istanbul shahridagi kutubxonalarda saqlanadi. Abu Abdulloh al-Xorazmiyning bu asari O‘rta asar- lardagi fanlar rivojlanishi tarixiga oid kamyob manba sifatida ko‘pgina olimlarning diqqat-e’tiborini o‘ziga jalb etdi. Birin- chi bo‘lib bu manbani o‘rgangan va 1895-yilda nashr qilgan olim – gollandiyalik sharqshunos Van Flotendir. Shuningdek, I.Yu. Krachkovskiy, V.V. Bartold, K. Brokelman, E. Videman, G. Sarton, M.M. Xayrullayev, U.I. Karimov, G.P. Matvievskaya, H. Hasanov, A. Sharipovlar ham asarning turli tomonlarini tadqiq qilganlar. “Mafotih al-ulum” o‘ziga xos qomusiy asar |