İsmayıl Qarayev a ğ y u X u

 

3 

imiş, bu qız da onların biridir, özü də lap ismətsizidir, Tosunu uşaq görüb, xam görüb, indidən 

onun boğazına bağlanmaq istəyir. Tosu skamyanın o tərəfinə siçindi: 

– Yox, sağ ol, – dedi, bir əlini qaldırıb öz gözlərinin qabağında titrətdi, gözlərini qorudu, 

sanki gözlərinə qorlu kül atacaqdılar.  

– Yox, mən istəmirəm.  

–  Qorxma,  heç  kim  bilməyəcək.  Vaxtında  da  səni  elə  ötürəcəm  ki,  görən  olmasın. 

Tosunun  gözləri  kəlləsinə  çıxdı:  Qızın  həyasızlığına  bax  ha...üzünün  suyu  qalmayıb.  Arı, 

namusu  atmış  adam  nə  yaman  sırtıq  olarmış.  Tosu  qalxdı,  istədi  qeyzlə  çımxırsın,  lakin  səsi 

boğazı ilə boğuşdu. Güclə: «Yox!..» deyə bildi. Ərkinaz bir əlini onun qoluna uzatdı, ehmallıca 

tutmaq, öz  «xeyrini-şərini bilməyən bu qanmaz» oğlanı başa salmaq istədi, lakin Tosu yaxınlıq 

vermədi, o yana çəkildi, divara qısıldı, çənəsi əsə-əsə zorla dilləndi: – Getmirəm!..  

– Sonra əlinin birini çırpdı:  

–  Çıx  get  deyirəm  sənə!..  Ərkinaz  fikirləşdi  ki,  Tosunun  ağlına  başqa  şeylər  gəlir,  ona 

görə də ürkür, qorxur. – Gəmi hamamı boş qalmır, gəlib səni kimsə görəcək, biabır olacaqsan. 

Gəl səni aparım öz kayutuma, mən gedib ayrı yerdə yataram. Tosunun gözləri bərələ qaldı. Özü 

də bilmədən kürəyini hamamın  tərli divarına  yapışdırdı. Demək, bu gəmidə gör necə qarayaxa 

arvadlar var ki, bu qız özünü onların yanında toya getməli sanır. Demək, bu, gedəcək, sonra da 

eləsi gələcək ki, aman Allah, ağzının cırımı qulağının dibində, papirosu damağında, özü də bir 

balaca kefli, sərxoş yerişli, sərxoş baxışlı. Tosunu görən kimi gözləri alışıb yanacaq, altından heç 

nə  geyinmədiyi  xalatını  bircə  anda  sivirib  hara  gəldi  atacaq,  qollarını  Tosunun  belinə 

qurşayacaq,  çaxır-araq  qoxulu,  papiros  tüstülü  nəfəsini  onun  üzünə  altdan  yuxarı  ilan  kimi 

yalmandıracaq. Tosu qızın  yanından cəld keçdi,  qapını tez açıb dəhlizə çıxdı. Ərkinazın ağlına 

bir qara fikir gəldi, başının tükləri qabardı: «Hava çox sakitdir, gecədir, qaranlıq gecə!.. Gəminin 

getdiyi bilinmir. Elə bilər sahilə çatmışıq, hoppanar... Üzməyi bacarsa da gecənin bu vədəsində 

kimin  xəbəri  olacaq  ki,  dənizə  bir  adam  düşdü,  ona  kömək  etsin?..»  Şturman  budkasına  sarı 

yüyürdü.  O  yan-bu  yana  baxa-baxa  yüyürdü.  Körpüdən  ildırım  kimi  keçdi,  trapla  yuxarı 

dırmananda kimsə projektorun birini yandırdı, sarı lent işığını uzaqdan cəld hərləyib onun üstünə 

kəmənd kimi atdı, soruşdu:  

– Ərkinaz, nə var belə, xeyirdimi? Ərkinaz kapitan körpüsünə qalxdı, tövşəyə-tövşəyə:  

– Hamamda bir oğlan vardı,  – dedi,  – deyəsən,  gəmiyə xəlvətcə minmişdi,  imtahandan 

kəsilən tələbəyə oxşayırdı. Yatmışdı, məni görən kimi qaçdı...  

– Ərkinaz xalatının yaxasını çənəsinin altına çəkdi, uçundu:  

– Deyirəm, birdən özünü itirər, dənizə düşər... Yuxulu adamdan nə desən gözləmək olar. 

Kapitan növbətçi matrosun birini çağırdı:  

– Ələmdar!.. Sükan budkasından çıxıb gələn matros kapitanın qabağında şax dayandı:  

–  Eşidirəm,  yoldaş  kapitan!  Kapitan  ona  heç  nə  demədi,  çünki  gözləri  körpüyə 

zillənmişdi.  O,  projektorun  sarı  lentini  yarıb  keçən,  bura  can  atan  bir  oğlan  görmüşdü, 

tanımamışdı, onu Ərkinaz deyən adama oxşatmışdı. Tosu trapda neçə dəfə büdrədi, qaranlıqdan 

işığa, işıqdan yenə qaranlığa düşmüşdü, həm də belə dik trapla dırmaşmağa alışmamışdı. Trapın 

dəmir  artırmaları  onun  bərk  qaldırıb  vurduğu  ayaqlarının  altında  zanq-zanq  zanqıldayırdı. 

Ərkinazı  kapitan  körpüsündəki  ala-toranlıqda,  həm  də  onun  canlı-cüssəli  bir  kişinin  yanında 

durduğunu görüb dayandı, geri dönmək istədi. Kapitan Ərkinazdan soruşdu:  

– Bu oğlanı deyirsən?  

– Bəli, yoldaş kapitan, – deyə Ərkinaz trapın başına doğru gəldi, tələsik yeridi, sanki o, 

əlini  çatdırmasa,  onun  biləyindən  bərk-bərk  yapışmasa,  Tosu  özünü  dənizə  atacaqdı,  qıza  bir 

ömürlük peşmançılıq verəcəkdi. Kapitanın səsi hər ikisini yerində saxladı:  

– Ay oğlan, bura gəl. Tosu qalxıb kapitanın qarşısında dayandı.  

– Sən nə üçün, – deyə kapitan xəbər almağa başladı, – gəmiyə icazəsiz minmisən? Həm 

də  sən  bilmirsən  ki,  yük  gəmisinə  kənar  adamın  minməyi  qadağandır?  Tosu  Ələmdara  baxdı. 

Ələmdar niyə dillənmirdi, niyə düzünü demirdi? Bu canlı-cüssəli kişi, bu ağ kağız qız bilməsə 

də, o özü işin içində deyildimi? Tosunu birinci şturmanın yanına o özü aparmamışdımı, kağızını 

---

 

4 

alıb ona özü verməmişdimi? Birinci şturmanın «Öz kayutuna apar, orada yer ver!» tapşırığına o 

özü «baş üstə!» deməmişdimi? Bəs indi niyə nəfəsini, səsini içinə salmışdı? Yoxsa, burada bir 

alıb-aldatma vardı? Yoxsa, indi onu Ələmdar da tanımamışdı?  

– Yoldaş kapitan...  

–  Ələmdar,  nəhayət,  dilləndi,  lakin  sözünün  dalını  çox  uzatdı,  –  Matros  şagirddir,  təzə 

göndəriblər. Kapitanın səsi uzandı:  

–  Hə...ə?  Bəs  hamamda  niyə  yatıbmış?  Ələmdar  güldü,  kapitanın  tərs-tərs  baxdığını 

görüb:  

– Yoldaş kapitan, – dedi, – özüm qabaqca hamama apardım ki, quru adamıdır, bir çimsin, 

sonra rahat yatsın. Kapitanın cini gözlərində ağardı:  

– Sənin o növbə vaxtından bəri səkkiz saatdan da çox keçməyibmi? Ələmdar özünü yenə 

saxlaya bilmədi, gülüşünü boğazında mırıldatdı:  

–  Yadımdan  çıxıb.  Tosu  birdən  hönkürdü  sanki  göyün  üzünü  neçə  gün  idi  ki,  qara 

buludlar almışdı, yerdə qara küləklər əsmişdi, qoymamışdı yağış yağsın, qoymamışdı sellər-sular 

oynasın, indi Ələmdarın bu son gülüşü, son sözü dəhşətli bir göy  gurultusu olmuşdu, göylərin 

göllü qara köynəyini şilimləmişdi. Tosunun gözlərində göllənən soyuq yaş bəbəklərini üşüdəndə, 

göynədəndə, bəbəklərində çaxmaq çalanda o, güllü xalatının yaxasını çənəsinin altına sıxan qızın 

bir əlinin  sivrilmiş qılınc kimi  qalxıb endiyini,  Ələmdarın  üzündə tapanca təki açıldığını  güclə 

görürdü. Onun bir hönkürtü ilə boşalan sinəsi bir köks ötürməsi ilə doldu. Bir gözlənilməz kinlə 

sızıldayan sinəyə bir qəfil sevinclə məlhəm çəkildi. Bu ağrı nə tez gəldi, nə tez getdi!.. Bu sevinc 

onun ürəyinə nə tez qondu, bu sevincin bir ürəkdə uçuşu nə şirin oldu!.. Bu sevinc bir könüldə nə 

tez  yuva  qurdu!..  Bu  sevinc  kapitandan  qorxmadımı,  bir  oğlanın  heyfini  digərindən  alanda  öz 

zərifliyini, heç bir kişiyə əl qaldırmaq üçün yaranmadığını bilmədimi? Adam qəzəblənəndə necə 

güclü  olarmış!..  Adam  haqsızlığı  görəndə  necə  kinlənərmiş!..  Ələmdar  əlini  sinəsinə  qoydu, 

əyildi:  

– Üzr istəyirəm, yoldaş kapitan!.. Kapitanın gözlərində ağaran cinlər azaldı:  

–  Təkcə  məndənmi?  Ələmdar  əlini  yenə  sinəsinə  yapışdırıb  ikiqat  oldu,  Tosunun 

qabağında yeddi yerindən sındı: – Üzr istəyirəm!.. Kapitanın səsindəki kinayə yenə şapalaqlandı, 

yenə şillələndi:  

–  Təkcə  ondanmı?  Ələmdar  tərpənmədi.  Kapitanın  bircə  sözü  ağzından  dəmirçi  gürzü 

təki  qalxdı:  –  Eşitmədin?..  Ələmdar  yenə  tərpənmədi.  Kapitanın  gözlərinin  ağı  get-gedə 

böyüməyə başladı. Ərkinaz səsini, sözünü sındıra-sındıra əllərini tərpətdi.  

–  Lazım  deyil,  Cavanşir  qardaş...  Sən  Allah...  Məcbur  eləmə...  Tosu  kapitanın  da, 

Ələmdarın da necə getdiyini, onların hara getdiklərini görmədi. Çünki iki gözlərinin qabağında 

bir qız böyümüşdü, gözlərinin gen dünyasını tutmuşdu. Bu dünya onu çağırdı, bir kayuta apardı. 

Adyal gətirdi, mələfə, yastıq üzü gətirdi, iki dəsmal gətirdi. Tosunun çarpayısını düzəltdi. Sonra 

gedib onun hamamda qalan zolaq çamadanını gətirdi, ona: «Gecən xeyrə qalsın!» – dedi, getdi. 

Aradan  xeyli  keçmiş  bir  də  qayıtdı,  Tosuya  bir  az  çörək,  bir  az  da  kolbasa  gətirib  gəlmişdi. 

Gətirdiklərini stolun üstünə qoydu. Geri dönəndə gözləri şəkillərə sataşdı. Bu şəkillər Ələmdarın 

çarpayısının  baş  tərəfindəki  divara  vurulmuşdu.  Biri  Ələmdarın  öz  şəkli,  digəri  isə  Ərkinazın 

şəkli  idi.  Şəkillər  yanaşı  idi.  Ələmdar  Ərkinaza  baxırdı.  Ərkinaz  gəminin  göyərtəsində  durub 

fikirli-fikirli  dənizə  baxırdı.  Elə  bil  Ələmdar  ondan  nə  isə  soruşmuşdu,  cavab  gözləyirdi,  o  da 

düşünürdü. Ərkinaz öz şəklini görən kimi içini çəkdi, əllərinin ikisini də üzünə qaldırdı, üzünə 

şappıldatdı, sonra həmin şəkli divardan qoparıb xalatının cibinə qoydu. Qanrılıb Tosunun üzünə 

baxa bilmədi, qapıdan tez çıxdı.  

* * *  

Tosu işığı söndürüb çarpayıya uzanmışdı. Qaranlıq kayutda sanki bir ağ yuxu görürdü. O, 

ağ  yuxusuna hey baxır,  baxırdı. Bu yuxu elə şirin idi ki!.. Bu yuxu elə unudulmaz idi ki!.. Bu 

yuxu  elə  silinməz,  elə  pozulmaz  idi  ki!..  Qapı  acıqla  açıldı,  hirslə  örtüldü.  İşığın  düyməsi  də 

qeyzlə şaqqıldadı. Kayutu dolduran ağ işığın özündə də kin vardı. Bu hirs-hikkəni ağ işığa elə bil 

içəri  girən  Ələmdarın  tökülü  qaş-qabağı  vermişdi,  fısıltı  vermişdi,  batinkalarını  çıxaran  əlləri, 

---