İstanbul’da sosyo‐KÜLTÜrel heleniZM’İn temsiLCİSİ Bİr cemiyet: "syllogos" (1861‐1923)
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
124 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 7/13
yönelik gerçekleştirilen suikast girişimine de gönderme yapan Yunan lider, kendisine sıkılan kurşunun Yunanistan’ı yıkmaya yetmediğini söyleyerek çalışmalarının devam edeceğini ve umutlarının yeşermekte olduğunun da altını çizmiştir. 112
Diğer yandan Venizelos’un 1920 yılındaki seçimleri kaybetmesinin ar‐ dından Yunan siyaset adamı ve Syllogos arasındaki iletişim kopmak bir yana, daha da güçlenmiştir. Syllogos, 27 Kasım 1920 tarihinde Eleftherios Venizelos’a göndermiş olduğu bir yazıda, “Yunan ırkının gerçek şefi” olarak betimlediği Venizelos’un, 16 Kasım 1920’de oybirliği ile cemiyetin yaşam boyu fahri başkanı olarak kabul edildiğini bildirmiştir. Buna ek olarak Syl‐ logos, Venizelos’un 1 Kasım 1920 seçimlerini kaybetmesi sebebiyle ona olan gönül borcu ve güvenini sunmuştur. Bu gönül borcunun, Venizelos’un pek çok Yunanı bağımsızlaştırmasına ve İstanbul’da kalanları da bir gün bağım‐ sızlaştıracağına olan inançtan kaynaklandığının ve Yunan ulusunu yücelt‐ mesinden ileri geldiğinin ifade edildiği yazıda Syllogos, kendisini “boyundu‐ ruk altındaki aydın Helenizm’in” temsilcisi olarak nitelemiştir. 113
Syllogos, yalnızca Yunanları değil, boyunduruk altındaki Yunan eğitimini de canlandır‐ dığını ifade ettiği Venizelos’tan, cemiyet genel kurulunun gönül borcunu kabul etmesini rica etmiştir. Yunanistan’ın (seçim sonuçlarından dolayı) geçirmekte olduğu bu zor zamanlarda Venizelos’a duyulan saygının devam edeceği de bildirilmiştir. Syllogos, bizzat Venizelos’a yolladığı bu mektup ile hem Venizelos’a olan bağlılığını sunmuş hem de bir gün yönetimi devra‐ lacağı günün geleceğini umutla beklediğini belirtmiştir. 114 Bu gelişmelere ek olarak aynı dönemde yalnızca Syllogos’un değil pek çok sosyo‐kültürel Rum cemiyetin de Syllogos ile benzer bir çizgide olduğunu söylemek mümkündür. Dolayısıyla bu dönemde Syllogos’un yaşamış olduğu dönü‐ şümün pek çok Rum cemiyetinde de görülmüş olduğu bir gerçektir. Daha önceki dönemlerde ve Mütareke döneminde kurulan çok sayıdaki hayırse‐ ver, mesleki, kadın, sanat‐spor ve eğitim cemiyetinin kendi niteliklerini önemli ölçüde siyasal amaçlara hizmet eder konuma dönüştürdükleri söy‐ lenebilir. 115
faaliyetler sonucunda sosyo‐kültürel çizgiden sapması, 1922 yılında Türk Milli Mücadelesi’nin kazanılması sonunda yeni Türk Devletinin, bu cemi‐ yetle ilgili kesin bir karar vermesine neden olmuştur. Syllogos’un faaliyetle‐ ri, Mütareke döneminde politik kimlik kazanması ve zararlı sonuçlar do‐
112
Stavru, age., s. 298. 113
Benaki Musio, Arhio Venizelu, 719.01.013 114
Benaki Musio, Arhio Venizelu, 719.01.013. 115
Tanzimat döneminden Mütareke dönemine değin kurulan yaklaşık 500 Rum sosyo-kültürel cemiyetin kuruluşu, gelişimi ve niteliklerindeki değişimler için bk. Tağmat, İstanbul’da Helenizm: Sosyo-Kültürel Örgütlenmeler (1908-1922). 7/13 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 125
ğurmasından dolayı, 1909 Cemiyetler Kanunu’nun 3. ve 14. maddesi gere‐ ğince durdurulmuştur. 116
Diğer yandan cemiyetin sahip olduğu muazzam kütüphanesi de Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle Ankara’ya gönderilmiş‐ tir. 1925 yılında cemiyetin kütüphanesinin de dâhil olduğu taşınabilir mülk‐ leri İstanbul’dan taşınmıştır. 117
SONUÇ Osmanlı Devletinde önce 1839’da Tanzimat Fermanı, ardından 1856 yı‐ lında Islahat Fermanı’nın ilan edilmesi genel anlamda Gayrimüslim toplu‐ lukları özel anlamda da Rumları oldukça etkilemiştir. Tanzimat ve Meşruti‐ yet dönemlerinde, cemiyetlerin her biri bir okul gibi çalışmıştır. Bu açıdan bakıldığında belki de üzerinde en fazla durulması gereken Rum sosyo‐ kültürel örgütü Syllogos olmuştur. Görünürde edebiyatla ilgili bir oluşum olarak ortaya çıkmasına karşın, Syllogos tüm cemiyetlerin üstünde bulunan bir mekanizma niteliği taşıdığından dolayı, bütün cemiyetlerin bağlı olduğu bir eğitim bakanlığı görevi üstlenmiştir. Syllogos’un böyle bir misyon üst‐ lenmesinde şüphesiz, Rumlar arasında eğitim ve kültür konusunda düzen‐ leyici bir üst örgütün bulunmamasının büyük rolü olmuştur. Bundan da Patrikhane’nin önceki düzenleyici işlevinin, 19. yüzyılın ortalarına gelindi‐ ğinde, Hıristiyanlık ötesi kültürel değerlere dayalı bir kimlik oluşturmak çabalarını karşılamakta yetersiz kaldığı sonucuna ulaşmak hiç de abartılı bir değerlendirme değildir. Belki de Syllogos, Rumlar açısından hem Helenizm hem de Ortodoksluk bağlamında kimlik arayışlarını biçimlendirecek bir oluşum olarak değer atfedilmiştir. Rumların pek çoğunun idealize ettiği Helenizm çok eski dönemlere ka‐ dar uzanırken, Megali İdea 19. yüzyılda üretilmiş bir kavramdır. Dolayısıyla Megali İdea kendisini Helenizm’e yaslayarak güçlü kılmaya çalışmıştır. Helenizm’in zengin tarihsel mirasından beslenerek, iddialı, bir o kadar da ütopik bir hedef olarak Rumlar arasında güncelliğini korumuştur. Megali İdea’nin hayata geçmesinin Rumların ve Yunanistan’ın güçlü olması kadar, Osmanlı Devletinin zafiyette bulunmasına da bağlı olmasından dolayı, bu ideal Mondros Mütarekesi’nden sonra neredeyse doruğuna ulaşmıştır. Bu‐ nunla birlikte bu siyasi yaklaşım, Mondros Mütarekesi öncesindeki gelişme‐ lerden, uzun vadede 19. yüzyıla dayanan siyasi olaylardan, kısa vadede ise Balkan ve Birinci Dünya Savaşı’ndan beslenerek güçlenmiştir. Bütün cemiyetlerin öncülü olması nedeniyle cemiyetlerin babası da sa‐ yılan Syllogos’un çok belirgin bir şekilde eğitim ve edebiyat cemiyeti olarak kurulmasına karşın, Mütareke döneminde bazen açık bazen gizli şekilde
116
Vassiadis, age., s. 215. 117
Vassiadis, age., s. 215. 126 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 7/13
siyasal faaliyetlerde bulunduğu ve hatta nihai hedef olarak bilinç altında İstanbul’da bir Yunan Devleti ya da Yunanistan ile birleşmek idealinin var‐ lığı tespit edilmiştir. Daha açık bir ifadeyle merkezi yönetim zaafa uğradıkça, başta Syllogos olmak üzere pek çok Rum sosyo‐kültürel cemiyetin siyasal faaliyetlerinde artış gözlemlenmiştir. Bu siyasal faaliyetler de neredeyse tümüyle Yunanis‐ tan’ın lehine, Osmanlı Devletinin aleyhine bir seyir takip etmiştir. Siyasi bir kavramdan çok daha geniş bir evreni kucaklayan, sanat, este‐ tik ve kültürel değerlerle de bezenmiş olan Helenizm’deki siyasal aroma, cemiyetler yoluyla Mütareke döneminde kendisini daha da hissedilir kıl‐ mıştır. Doğal olarak da yukarıda belirtildiği gibi çok daha geniş bir anlamı olan Helenizm, Mondros Mütarekesi’nden sonra Megali İdea ile kesişmiştir. Hatta denilebilir ki, Helenizm bu dönemde Yunan düşü sayılan Megali İdea’nın tutsağı durumuna düşmüştür. Daha açık bir ifadeyle işgal koşulla‐ rından yararlanan Megali İdea, kendisini güncelleyip genişletirken, Hele‐ nizm’i daraltmış, siyasal hedefler arasına sıkıştırmıştır.
7/13 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 127
Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar ‐Benaki Musio, Arhio Venizelu, (Benaki Müzesi Venizelos Arşivi), 719.01.01. ‐BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) MV, 151/35, 18 Rebiülahir 1329, (Meclis‐i Vükela Mazbataları). ‐BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) DH.UMVM., 101/14, 9 Zilhicce 1333, (Dahiliye Neza‐ reti Umur‐ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü Evrakı) ‐Kanonismos Ellinikos Filologikos Syllogos, Konstantinupoli,1861, (Nizamname). ‐Kanonismos Ellinikos Filologikos Syllogos, Konstantinupoli, 1871, (Nizamname). Kanonismos tou en Konstantinupoli Elliniku Filologiku Syllogu, Konstantinupoli, 1920, (Ni‐ zamname). ‐Kanonismos tis en Ksiloporti Filekpedevtikis Adelfotitos “Evvea Mouse”, Konstantinupoli, 1921, (Nizamname). ‐PEFSK, Praktika Elliniku Filologiku Syllogu Konstantinopoleos / İstanbul Rum Edebiyat Cemiye‐ ti Zabıtları, Cilt 13, 1877‐1878. ‐PEFSK, Praktika Elliniku Filologiku Syllogu Konstantinopoleos / İstanbul Rum Edebiyat Cemiye‐ ti Zabıtları, Cilt 9, 1874‐1875. ‐PEFSK, Praktika Elliniku Filologiku Syllogu Konstantinopoleos / İstanbul Rum Edebiyat Cemiye‐ ti Zabıtları, Cilt 1, Konstantinupoli, 1863. ‐PEFSK, Praktika Elliniku Filologiku Syllogu Konstantinopoleos / İstanbul Rum Edebiyat Cemiye‐ ti Zabıtları, 34. Cilt Eki, (Parartima tou LD Tomu), 1913, Konstantinupoli. ‐PEFSK, Praktika Elliniku Filologiku Syllogu Konstantinopoleos / İstanbul Rum Edebiyat Cemiye‐ ti Zabıtları, Cilt 15, 1880‐1881. ‐Syndesmos ton en Konstantinupoli Ellinon İatron Ekthesis Pepragmenon tou Etous 1919‐1920, Konstantinupoli.(Rapor) Araştırma ve İnceleme Eserler ‐Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2007. ‐Anagnostopoulou, Sia, “Tanzimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi: Patrikhane, Cemaat Kurumları, Eğitim” Pinelopi Stathis (Ed.), 19. Yüzyıl İstanbul’unda Gayrimüs‐ limler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999. ‐Arslan, Ali, Osmanlı’dan Cumhuriyete Rum Basını, Truva Yayınları, İstanbul, 2005. ‐Augustinos, Gerasimos, Küçük Asya Rumları, 19. Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite, Ayraç Yayınları, Ankara, 1997. ‐Babinyiotis G., Leksiko tis Neas Ellinikis Glossas, me Sholia gia tin Sosti Hrisi ton Lekseon, G. Ektosi, Athina. ‐Bonides, Kiriakos ‐ Palaskos, Sotiris ‐ Balabani, Katerina, “Nationalism and Education: The Propagation of the Greta Idea of Greek Nationalism Through Education in the European Territories of the Ottoman Empire in teh Late 19th Century”, Ed. Nikos Terzis, Education İn the Balkans From the Enlightenment to the Founding of the Nation Sta‐ te, Kiriakidis Brothers, Thessaloniki, 2000. ‐Bozkurt, Gülnihal, İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Os‐ manlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu 1839‐1914, Türk Tarih Kurumu Yayınları, An‐ kara, 1996. ‐Davison, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğunda Reform 1856‐1876, Agora Kitaplığı, İstan‐ bul, 2005. ‐Demirözü, Damla, “Megali İdea’dan Ankara Antlaşması’na (1930) Eleftherios Venize‐ los”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 35‐36, Mayıs‐Kasım 2005.
128 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 7/13
‐Dimaras, T., Ellinikos Romantismos, Ermis, Athina, 2009. ‐Karakasidou, Anastasia, Buğday Tarlaları Kan Tepeleri, Yunan Makedonya’sında Millet Olma Aşamasına Geçiş Süreçleri 1870‐1990, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010
‐Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Nizam‐ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789‐1856), V. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007 ‐Kerimoğlu, Hasan Taner, İttihat Terakki ve Rumlar 1908‐1914, Libra Yayınevi, ,İstanbul, 2009
‐Kirli Ntokme, Outkou, “Ulus Devlet Oluşumunda Yunanistan Örneği: Büyük Ülkü Megali İdea”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Degisi, An‐ kara, Sayı 46, Kasım 2010. ‐Liakos, Antonis, “Helenism and the Making of Modern Greece: Time, Language, Space”, Katerina Zacharia (Editör), Helenism: Culture, Identity and Ethnicity From Antiquity to
‐Macar, Elçin, Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişim Yayınları, İstan‐ bul, 2004. ‐M. Cevdet, “Rum Sillogu ve Vakf Mükâfatları Ale’l Umum Rum Sillogus ve Ahi Cemi‐ yetleri”, Muallimler Mecmuası, Nisan 1924, Sayı 20, Cilt 2. ‐Millas, Herkül, Yunan Ulusu’nun Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006. ‐Skopetea, Elli, To Prototipo Basileio Kai İ Megali İdea: Opseis Tou Ethnikou Provlimatos Stin
‐Smith, Michael Llewellyn, Yunan Düşü, Ayraç Yayınevi, Ankara, 2002. Stavrou, Tatiana, O En Konstantinupoli to İpurgio Paidias tou Alitrotu Ellimismu, Athinai, 1967.
‐Sükan Yavuz, Bige, “Kurtuluş Savaşı Sırasında Kurulması Düşünülen Rum‐Ermeni Konfederasyonu”, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Mer‐ kezi Dergisi, Cilt. XIX, Mart 2003. ‐Tağmat, Çağla Derya, İstanbul’da Helenizm: Sosyo‐Kültürel Örgütlenmeler (1908‐1922), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2015. ‐Tekeli, İlhan ‐ İlkin, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin
‐Toker, Hülya, Mütareke Döneminde İstanbul Rumları, Genelkurmay Başkanlığı ATASE ve Denetleme Başkanlığı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006. ‐Trombukis, Konstantinos, İ Elliniki İatriki Stin Konstantinupoli 1856‐1923, Syndesmos ton en Athinais Megalosholiton, Athina, 2000 ‐Peninta Hronia Apo Ta Septemvriana Konstantinupoli Prin‐Tote‐ Meta, ELİA, Athina, 2006. ‐Ubicini, Abdolonyme, Letters on Turkey: An Account of the Religious, Political, Social and
‐Vassiadis, George A., The Syllogos Movement of Constantinople and Ottoman Greek Education 1861‐1923, Centre of Asia Minor Studies, Athens, 2007. ‐Wilkinson, Kathryn, Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller&İşaretler: Binlerce Yıllık Görsel Bir Yolculuk, Alfa Yayınları, İstanbul, 2009. ‐Yıldırım, Kadir, Osmanlı’da İşçiler (1870‐1922) Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013 ‐Zarifis, Yorgos, Hatıralarım: Kaybolan Bir Dünya İstanbul 1800‐1920, Literatür Yayınları, İstanbul, 2002. Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|