Ызбекистон республикаси
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6-mavzu: Aktsiz solig`i
1.Aktsiz solig`i va uning soliq tizimida tutgan o`rni. 2.O`zbekiston Respublikasi hududida ishlab chiqarilgan tovarlar uchun aktsiz solig`i. 3.Aktsiz solig`i to`lovchilarining tarkibi. 4.Aktsiz solig`ining soliqqa tortish ob`ekti. 5.Aktsiz solig`ini xisoblash tartibi. Soliq tizimida eng ichki uzgaruvchan, ijtimoiy-iktisodiy tarakkig`tning ko`plab omilllari bilan tuknashuvchi soliq bu - aköiz solig`idir. SHu bois, aköiz solig`ining moxiyatini ijtimoiy-iktisodiy tarakkig`tga boglik xolda o`rganish eng dolzarb muammolardan bulib kelmokda. SHuni aloxida taúkidlab utish kerakki, aköiz solig`ining moxiyati doimo egri soliqlar doirasida urganib chikilgan. Aköiz solig`i egri soliq bo`lganligi sababli uning iktisodiy moxiyati davlat bilan Yuridik shaxslar urtasida vujudga keluvchi obúektiv majburiy tulovlarga asoslangan moliyaviy munosabatlar orkali xarakterlanadi. SHu bois, aktsiz soligi uziga xos fiskal iktisodiy kategoriya sifatida karalishi lozimdir. Aktsiz solig`i rivojlangan xorijiy davlatlarda ham davlatning umum soliq sig`satida muhim urin egallab kelmoqda. Respublikamizda kullanilaetgan aköiz solig`i chet davlatlardagi aköiz solig`i bilan uxshash tomonlarga, shu jumladan o`ziga xos xususiyatlarga xam egadir: soliqka tortish obúekti bulib, belgilangan stavkadagi aköiz solig`i summasini uz ichiga olgan aköiz osti tovarlarining sotish (shartnomaviy) narxi xisoblanadi. Aköiz stavkasining bunday tartibda urnatilish mexanizmi tarixiy shakllanib, uzini doimo oklab kelgan. U muayyan psixologik mazmunga xam ega, yaúni u 100 foizdan kam bulgan stavkada shartnomaviy sotish narxidan 4-5 marta kup bulgan aköiz solig`i summasini olish imkoniyatini beradi. Demak, aköiz solig`i korxona maxsulotlari va xizmatlari baxosi ustiga g`ki tarifiga ustama shaklda to`g`ridan to`g`ri kiritiluvchi egri soliq turi tushuniladi. Aktsizlar sotilag`tgan mahsulot g`ki xizmatlar bahosi ustiga ustama shaklida qo`yiladi va ularning pirovard to`lovchisi bo`ladi iste`molchi hisoblanadi. Tadkikot ob`ektidan kelib chiqib, asosiy egri soliqlar dan biri bo`lgan aktsiz solig`ining kelib chiqishi va rivojlanishi tarixi xususida tuxtalamiz. Dastlab egri soliqlar ayrim tovar turlari (tuz, tamaki, arok mahsulotlari, gugurt, shakar va boshka keng isteúmol mollari)ga aynan aköiz solig`i kurinishida namog`n bulgan. Vakt utishi bilan aköiz osti tovarlari ruyxati kengayib borgan. o`z-o`zidan ma`lum bo`ladiki, soliqqa tortishning aktsizli shakli keng xalk ommasi iste`molidagi ommaviy tovarlarni soliqqa tortish jarag`nidagina samara berishi mumkin bo`lgan. Qadimda aktsizlarni boshqa nomlar bilan boj, to`lov, yigim g`ki sodda qilib soliq deb atashganlar. Aktsizlarning o`sha davrda amal kilgan soliqqa tortish mexanizmi to`g`risida taxminiy ma`lumotlar mavjudligi uning ilk paydo bo`lgan davrini aniqlashga imkon bermaydi. Masalan, xalk tribunlari Tiberiy va Gay Grakxov (er. av. 162-133 va 153-121 yy.) davrlarida Rim gaznasiga kullarni ozod etishdan, shu bilan birga o`z shaxsiy iste`moli uchun zarur bo`lmagan tovarlarni dengiz orqali Rimga olib kelinishdan yigimlar tushib to`rgan. I tem i drugim, po suhestvu, oblagalis’ predmeto` roskoshi.* qadimgi Misrda XII-XIIIchi sulolalar davrida(er. av. ikkinchi ming yillik) pivoga soliq solingan. Albatta, bu to`lovlar xozirgi talkindagi aktsizlar bulmasligi mumkin, lekin ularni aktsizlarning dastlabki namunalari sifatida e`tiborga olish lozimdir. Tarixiy manbalarga kura, Angliyada Kromvel davrida respublikaning yigirma yil amal kilishi davomida aköizlarning ikki Yuzga yakin turi joriy etilgan. Bunda xar xil turdagi obúektlar soliqka tortilgan, masalan, poxol kukuni g`ki g`g uchun kuti idishlar shular jumlasidandir. XXI asrda Gollandiyada egri soliq turlari shunchalik kup ediki, tarixchi de-Vitta suzlariga karaganda, mexmonxonada tortik qilingan balik bulagiga 34 xil aköiz to`g`ri kelgan. Demak, aköizlar, bojlarni xisobga olmaganda soliqka tortishning eng kadimgi shaklidir. “Aköiz” frantso`zcha accise, lotincha accidere suzlaridan olingan bo`ladi, tarjima qilinganda «kesib olish» ma`nosini anglatadi. Uzbekiston Respublikasi soliq qonunchiligida aktsiz solig`iga quyidagicha izox berilgan: «aköiz solig`i sof daromadning narxda va kushilgan kiymat solig`iga tortiladigan bazada xisobga olinadigan, egri soliq sifatida bYudjetga o`tkaziladigan (undiriladigan) bir kismidan iboratdir. 74 Bizning fikrimizcha, aktsiz solig`i sof daromadning emas, balki Yuklab junatilgan tovarlar qiymatining bir qismini egri soliq sifatida bYudjetga yo`naltirish shaklidir. Egri soliq sifatida aköiz solig`ining kushilgan kiymat solig`idan farqlanuvchi xususiyatli jixatlarini aytib utish maqsadga muvofikdir, ya`ni: - aktsiz solig`ida cheklangan turdagi aktsizosti mahsulotlarini sotish oboroti soliqqa tortiladigan ob`ekt bo`ladi hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, qo`shilgan qiymat solig`idagi soliqqa tortish ob`ekti bo`lgan ish va xizmatlar aktsiz solig`iga tortilmaydi; - agar kushilgan kiymat solig`i tovar ishlab chiqarish va ayirboshlashning barcha bosqichlarida vujudga kelsa va undirilsa, aktsizlar esa faqat ishlab chiqarish soxasidagina amal qiladi. Ushbu qoidadan o`zbekiston Respublikasi xududiga olib kelinag`tgan aktsizosti mahsulotlari va tovarlari istisnodir. Madomiki, ushbu holatda aktsiz solig`ini to`lovchilar bo`ladi, aktsiz osti mahsulotlarini sotib oluvchi va qayta sotuvchi tashkilotlar hisoblanadi. Aköiz solig`i uz moxiyatiga kura tovar baxosiga kiritiluvchi va oxirgi isteúmolchi tomonidan tulanadigan egri soliqdir. Uning ijtimoiy - iktisodiy moxiyati fakat taksimot darajasiga karab ifodalanadi va takomillashtiriladi. Aköiz solig`ining iktisodiy moxiyati bYudjet tushumini taúminlash orkali xalk xujaligi manfaatlarini kondirishga, kuprok mablaglarni jalb ettirishi orkali namog`n bulsa, uning ijtimoiy moxiyati axolining, yaúni asosiy isteúmolchilarning tulov kobiliyatlarini oshishida uz ifodasini topadi. Bu esa aköiz solig`i obúektlari (aköiz osti tovarlari)ni kiskartirilishida, soliq stavkalari pasayishida, axoli tulov kobiliyatini usishida namog`n buladi. SHuni xam taúkidlab utish kerakki, subúektlar aköiz solig`i isteúmolchilari sifatida Yuzaga kelishi tabiiydir. Ammo aköiz solig`i engiliklari tovarlarni xarid kilish uchun olinadigan kredit resurslarini kiskartirilishiga, bu esa uz vaktida xarajatlarning pasayishiga olib keladi. Xarajatlarning pasayishi esa daromad (foyda)ni oshirish omillaridan biridir. Aktsiz solig`ini mohiyatini ochishda u bajaradigan vazifalarni bilish muhimdir. SHu jixatdan uning quyidagi vazifalarini alohida ta`kidlab utmokchimiz: birinchidan, mamlakat bYudjetining muxim daromad manbalaridan biri sanaladi. Soliq tizimi rivojlanish bosqichini boshdan kechirag`tgan barcha davlatlar singari, mamlakatimizda ham aktsiz orqali daromadlarni tez va oson yigish imkoniyatlari Yuzaga keladi. Franöuz iktisodchisi F. Demezon ta`biri bilan aytganda «aköizning uzi barcha boshka soliq tushumlari va undan xam kuprokni berishga kodirdir» ikkinchidan, aköiz osti tovarlari isteúmolini cheklash (asosan ijtimoiy zararli tovarlar) orqali muayan bozor doirasida talab va taklifni tartibga solish. Iqtisodiy usish doirasini bashkarishda aktsizosti tovarlar ro`yxatini belgilash orqali davlat yalpi talab va taklifni egiluvchanligi ta`minlaydi; uchinchidan, davlatning milliy bozorni ximoya qilish vazifasi aktsiz solig`i orqali ta`minlanadiki, bunda Yuqori soliq stavkalaridan foydalaniladi; to`rtinchidan, aktsiz solig`i monopol mavkedagi tovar ishlab chiqaruvchi g`ki aniq mahsulot turini progressiv soliqqa tortish vazifasini o`taydi; beshinchidan, aktsiz solig`i aholini boy badavlat katlamlari daromadlarini qayta soliqqa tortish usuli bo`ladi hisoblanadi. CHunki aktsiz solig`i asosan nufo`zli (qiymati Yuqori) tovarlarga qo`llaniladiki, bunday tovarlarni asosiy iste`molchilari boy-badavlat shaxslar hisoblanadi. SHunday kilib, aköiz solig`i ijtimoiy muxitni xam yaxshilash imkoniyatlarini moliyaviy natijalarning usishi orkali taúminlab berishi mumkindir. SHu bois aköiz solig`ining takomillashtirilishi ijtimoiy-iktisodiy muxitni yaxshilanishi bilan chambarchas boglikdir. Aktsiz solig`ini hisoblash tartibi. Alkogolli mahsulotlar bo`yicha mahsulot birligiga (1 litr) aktsiz solig`i summasi quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: (M x A) / 100, bunda: M - tayg`r alkogolli mahsulotning kuvvati (%) (spirt tayg`rlangan xom ashg` turidan kat`i nazar) A - aktsiz solig`i stavkasi, mahsulot birligiga sumda. Boshqa aktsizlanadigan mahsulotlar bo`yicha aktsiz solig`i summasi quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: 75 (O x A) / 100, bunda: O - O`z ichiga aktsiz solig`ini olgan shartnomaviy (erkin) narx, QQSsiz;. A - aktsiz solig`i stavkasi.. Aktsiz markalari bilan markalangan tovarlar bo`yicha aktsiz solig`i to`lashning o`ziga xos xususiyatlari Aktsiz markalari bilan markalangan tovarlar bo`yicha aktsiz solig`i umumkrnatilgan tartib bo`yicha hisoblanadi. Aktsiz markalarining nominal qiymati aktsiz solig`i to`lovi hisobiga kiritilmaydi. Berilgan xom ashg`dan ishlab chiqariladigan tovarlar bo`yicha aktsiz solig`ini hisoblashning o`ziga xos xususiyatlari. Buxgalteriya hisobi haqidagi qonunchilikka muvofik berilgan xom ashg` mahsulotni ishlab chiqaruvchi korxona tomonidan balansdan tashkarida hisobga olinadi. Berilgan xom ashg`dan ishlab chiqariladigan mahsulotga aktsiz solig`ini hisoblab chiqishda, aktsiz to`lanadigan tovarlar realizatsiyasi bo`yicha aylanish (oborot) ushbu tovarlarni ishlab chiqish bo`yicha bajarilgan ishlar qiymati va berilgan xom ashg` qiymatidan kelib chikkan holda belgilanadi.O`zbekiston respublikasida ishlab chiqariladigan hamda respublikaga olib kirilag`tgan aktsizli tovarlarni O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 12 dekabrdagi PQ-744-son qaroriga asosan 2008 yilda quyidagi stavkalarda aktsiz solig`iga tortiladi: O`zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan aktsizli tovarlarga nisbatan aktsiz solig`i STAVKALARI Soliq stavkasi Tovarlar nomi aktsiz solig`i va QQSni hisobga olmagan holda sotilgan tovarlar qiymatiga nisbatan foizlarda bir o`lchov birligiga so`mlarda 1. etil spirti (1 dal uchun) 1410 2. Vino (1 dal tayg`r mahsulot uchun) 3000* 3. Kon’yak, aroq va boshqa alkogoli mahsulotlar (1 dal tayg`r mahsulot uchun)1 11300* 4. Tarkibida foizlarda hajmiy ulushda etil spirti (alkogol’) bor pivo (1 dal tayg`r mahsulot uchun)1: 4,5 gacha (bu miqdor ham hisobga olinadi) 1000 4,5 dan Yuqori – 6,0 gacha (bu miqdor ham hisobga olinadi) 1300 6,0 dan Yuqori 2200 5. O`simlik (paxta) g`g`i (1 tonna uchun)1: oziq-ovqat g`g`i (salomas ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan g`g` va «O`zbekiston» g`g`idan tashqari); 495000* texnik moy (kislota miqdori 0,3 mg KONg`g dan Yuqori, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga qo`shishga yaroqsiz bo`lgan) 329000 6. Sigaretalar (1 ming dona uchun)1: fil’trli 5206 fil’trsiz, papiroslar 1476 7. Zargarlik buYumlari 25 76 8. «O`zDEUavto» AJ ishlab chiqargan avtomobillar2 29 9. Kumushdan ishlangan oshxona anjomlari 11 10. Qimmatbaho metallar2 11. Neft’ mahsulotlari Ai-76, Ai-80 benzini (1 tonna uchun) 148000 Ai-91, Ai-92, Ai-93 benzini (1 tonna uchun) 163000 Ai-95 banzini (1 tonna uchun) 188000 dizel’ g`qilg`isi (1 tonna uchun) 130000 aviakerosin (1 tonna uchun) 18700 12. Tabiiy gaz(aholiga sotiladigan tabiiy gaz hajmlaridan tashqari)2 25 13. Ishlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan sotiladigan suYultirilgan gaz («O`ztransgaz» AK mintaqalararo unitar korxonalari tomonidan aholiga sotiladigan gaz hajmi bundan mustasno), shu jumladan eksport2 26 *a) Basharti aktsiz solig`i prognozlari bajarilsa hamda unga doir boqimandalar mavjud bo`lmasa, qonun hujjatlariga muvofiq aktsiz solig`i summasi quyidagi miqdorlarda «O`zvinsanoat-xolding» xolding kompaniyasini rekonstruktsiya qili shva rivojlantirish fondi hisobraqamiga yo`naltiradi: - vinoga belgilangan stavkadan 410 so`m (1 dal tayg`r mahsulot uchun); - kon’yak, aroq va boshqa alkogoli mahsulotlarga belgilangan stavkadan 710 so`m (1 dal tayg`r mahsulot uchun); b) Hajmiy ulushda etil spirti 40 foizdan ko`p bo`lgan kon’yak, aroq va boshqa alkogoli mahsulotlarga aktsiz solig`i stavkasi 1 dal tayg`r mahsulot uchun 18620 so`m miqdorida belgilanadi. ** Aktsiz solig`i Davlat bYudjetiga 1 tonna uchun 440550 so`mlik stavka bo`yicha, qolgan qismi esa – Moliya vazirligi va O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi tasdiqlagan Nizomga muvofiq g`g`-moy va oziq-ovqat sanoati uYushmasining maxsus hisobraqamiga o`tkaziladi. Izohlar: 1. Qat`iy miqdorlarda belgilangan aktsiz solig`i stavkalari O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan narxlarning dinamikasi hamda mahsulotning sotilishi hajmidan kelib chiqqan holda yil mobaynida qayta ko`rib chiqilishi mumkin. 2. «O`zDEUavto» AJ avtomobillari, tabiiy va suYultirilgan gaz, shuningdek qimmatbaho metallarga aktsiz solig`ini to`lovchilar va uni to`lash tartibi O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi bilan kelishilgan holda belgilanadi. 77 O`zbekiston Respublikasi hududiga olib kelinadigan aktsizli tovarlarga aktsiz solig`i STAVKALARI Tovar guru- hining raqami Tovarlarning nomi TIF TN bo`yicha tovar kodi Tovarning bojxona qiymatidan foizlarda g`ki AQSH dollarida, o`lchov birligi uchun Qoramol go`shti 0202 20 02 Uy parrandasining go`shti va ozuqabop mahsulotlari 0207 70 Quyiltirilgan g`ki shakar qo`shilgan g`ki shakar qo`shilmagan sut va slivkalar 0402 91, 0402 99 20 Paxta, g`g`i olingan sut va slivkalar, yogurt, kefir 0403 50 Pishloq va tvorog 0406 50 Parrandalar (nasldorlaridan tashqari) tuxumi 0407 00 20 04 Tabiiy asal 0409 00 000 10 08 YAngi uzilgan olma, nok va behi 0808 100 Qovurilgan g`ki qovurilmagan, kofeinli g`ki kofeinsiz kofe; kofe po`chog`i va kofe urug`i donachalari; tarkibida turli nisbatda kofe bo`lgan kofe o`rnini bosuvchilar 0901 20 09 Xushbo`y ta`mli qo`shimchalar qo`shilgan g`ki qo`shilmagan choy 0902 10 10 Gurunch 1006 20 15 O`simlik g`g`i va oq g`g`; tayg`r oziq-ovqat g`g`lari 1501-1517 (1501 00 110, 1502 00 100, 1503 00 110, 1503 00 300, 1505 00, 1507 10 100, 1507 90 100, 1508 10 100, 1508 90 100, 1511, 1512 11 100, 1512 19 100, 1513, 1514 11 100, 1514 19 100, 1514 91 100, 1514 99 100, 1515 19 100, 1515 21 100, 1515 29 100, 1515 30, 1515 50 110, 1515 50 910, 1515 90, 1516 20 950 dan tashqari) 15 Go`sht, baliq g`ki 1601, 1602 (1602 78 qisqichbaqasimonlar, mollYuskalar g`ki boshqa suvda ko`payadigan umurtqasizlardan tayg`rlangan tayg`r mahsulotlar 10 001 dan tashqari) 30 16 Osg`tr uvildirig`i; uvildiriq o`rnini bosuvchilar 1604 30 50 Qattiq holatdagi shakarqamish g`ki qand lavlagidan tayg`rlangan shakar va kimg`viy toza saxaroza 1701 91 000, 1701 99 30 Tarkibida kakao bo`lmagan, shakardan tayg`rlangan qandolat mahsulotlari (shu jumladan oq shokolad) 1704 (1704 10 dan tashqari) 30 17 Rezinka saqich 1704 10 70 18 Tarkibida kakao bo`lgan shokolad va boshqa tayg`r oziq-ovqat mahsulotlari 1806 20 – 1806 90 30 Boshoqli o`simliklar donlari, un, kraxmal g`ki sutdan tayg`rlangan tayg`r oziq-ovqat mahsulotlari; xamirli qandolat mahsulotlari 1901 – 1905 (1901 10 000, 1901 90 990*, 1905 90 550 dan tashqari) 20 Qotirilgan non (qoq non) 1905 40 40 19 Ekstrudalangan mahsulotlari (chipslar) 1905 90 550 30 Sabzavot, meva, g`ng`oq g`ki boshqa o`simlik qismlarining qayta ishlangan mahsulotlari 2001 (2001 90 910 dan tashqari), 2002, 2004, 2005 (2005 10 001 dan tashqari), 2006 (2006 00 350, 2006 00 910 dan tashqari), 2007 (2007 10 101, 2007 10 911, 2007 10 991, 2007 99 930 dan tashqari) 30 20 Meva va sabzavot shartbatlari (ananas va tsitrus mevalar sharbatidan tashqari) 2009 (2009 11 – 2009 49, 2009 90 410, 2009 90 490, 2009 90 710, 2009 90 730, 2009 90 790 dan tashqari) 70%, lekin litri 1 AQSH dollaridan kam emas Turli oziq-ovqat mahsulotlari 2101, 2103, 2104 (2104 20 001), 2106 (2106 90 980 dan tashqari) 20 Xamirturish;…; non pishirish uchun tayg`r uskunalar 2102 50 Muzqaymoq va boshqa oziq-ovqat muzi turlari 2105 00 200 21 SHakar qo`shilmagan rezinka saqich 2106 90 980 70 Suv, shu jumladan tabiiy g`ki 100%, 79 sun`iy ma`danli, gazlangan, qo`shimcha qo`shilgan g`ki shakar g`ki boshqa shirin qiluvchi g`xud xushbo`y hid beradigan moddalar qo`shilmagan suvlar; muz va qor hamda boshqa alkogolsiz ichimliklar, 2009-tovar pozitsiyasidagi meva g`ki sabzavot sharbatlaridan tashqari 2201, 2202 lekin litri 1 AQSH dollaridan kam emas Solod (shirinmiya) pivosi 2203 00 70%, lekin litri 1 AQSH dollaridan kam emas Vino 2204 10, 2204 21, 2204 29, 2205 1 litri uchun 6 AQSH dollari Aroq va boshqa alkogoli mahsulotlar 2206 00, 2208 60, 2208 90, 2208 (2208 20 120, 2208 20 620 dan tashqari) 1 litri uchun 7 AQSH dollari 22 Etil spirti (stavka faqat tranzit paytida garov to`lovlarini hisoblash uchun qo`llaniladi) 2207 65% Kon’yak 2208 20 120, 2208 20 620 1 litri uchun 14,5 AQSH dollari Mushuklar va itlar uchun oziq, chakana sotish uchun qadoqlangan; hayvonlarni boqishda ishlatiladigan boshqa mahsulotlar 2309 10, 2309 90 70 Sigaralar, kesma uchli sigaralar, tarkibida tamaki bo`lgan sigarillalar 2402 10 donasi 0,3 AQSH dollari 23 Tamaki g`ki uning o`rnini bosuvchilardan tayg`rlangan sigaretalar 2402 20, 2402 90 1000 donasi 10 Aqsh dollari Ishlov berilmagan marmar, travertin 2515 11, 2515 12 20 25 Gips; angidrit; qurilish uchun va boshqa suvoqlar 2520 30 Bituminoz jinslardan olingan neft’ va neft’ mahsulotlari 2710 (2710 11, 2710 19 dan tashqari) 20 engil distillyatlar 2710 11 30 27 o`rtacha va og`ir distillyatlar 2710 19 30 28 Dinatriy karbonati 2836 20 000 30 30 Momiq paxta, doka, bint va shu kabi mahsulotlar… 3005 90 30 32 Dispressiyalangan g`ki suvli va suvsiz muhitda erigan sintetik polimerlar g`ki kimg`viy birikkan tabiiy polimerlar asosidagi bo`g`qlar va laklar (emal, polituralar va elim bo`g`qlari bilan birga)…; teriga ishlov berishda ishlatiladigan tayg`r suv pigmentlari 3208, 3209, 3210 00 30 80 Oynaga va bog`larda ishlatiladigan zamazkalar, qatronli tsementlar, zichlashda foydalaniladigan tarkiblar va boshqa mastiklar, bo`g`qchilikda ishlatiladigan shpatlg`vkalar 3214 30 3303,3304 50 33 ParfYumeriya, kosmetika g`ki pardoz vositalari 3305 – 3307 (3306 10 000 dan tashqari) 15 Sovunlar (qumoq-qumoq sovundan tashqari); Yuzaga faol ta`sir ko`rsatuvchi organiq vositalar, kir Yuvish vositalari, sun`iy va tayg`r mumlar, tozalash va jilolash uchun tarkiblar, sham va shunga o`xshash mahsulotlar, g`pishtirish uchun pastalar, plastilin, «tish shifokori qo`llaydigan mum» va gips asosidagi tishni davolash vositalari 3401 (3401 20 100 dan tashqari), 3402 (3402 11 900, 3402 12 000, 3402 13 000, 3402 19 000 dan tashqari), 3404 – 3407 20 34 Moylash materiallari 3403 (3403 91 000 dan tashqari) 30 35 Peptonlar va ularning hosilalari; boshqa oqsil moddalari va ularning boshqa joyda nomlari keltirilmagan hosilalari… 3504 00 000 20 Feyerverklar, signal raketalari, g`mg`ir g`g`diruv raketalari, tumanga qarshi signallar va boshqa pirotexnik buYumlar 3604 20 36 Gugurt 3605 00 000 30 38 Gidravlik tormoz suYuqliklari, antifrizlar va muzlashga qarshi tayg`r suYuqliklar 3819 00 000 – 3820 00 000 10 Aktsiz solig`i to`lovchilari deb mulk shaklidan kat`i nazar aktsiz to`lanadigan tovarlar ishlab chiqaruvchi Yuridik shaxslar hisoblanadi. Soliq solish maqsadlarida Yuridik shaxslar deganda o`zining mulkchiligida, xo`jalik Yuritishida g`ki tezkor boshqaruvida mulkka ega bo`lgan, shuningdek o`zining majburiyatlari bo`yicha ushbu mulk bilan javob beradigan, shuningdek mustaqil balans va hisob-kitob schg`tiga ega bo`lgan alohida bulinmalar tushuniladi. Aktsizlanadigan tovarlar uchun soliq solish ob`ekti bo`ladi: alkogolli mahsulotlar bo`yicha - unga nisbatan qat`iy (spetsifik) soliq stavkalari belgilangan sotilgan alkogolli mahsulotlar xajmining naturadagi ifodasi (Yuklab jnatilgan tovar tarkibida 100% suvsiz spirtning xajm birligiga g`ki mahsulot xajmi birligiga absolYut summada); boshqa aktsizlanadigan mahsulotlar bo`yicha - berilgan xom ashg`dan ishlab chiqarilganini O`z ichiga olgan holda, kelishilgan (erkin) narxlarda (O`z ichiga aktsiz solig`i summasini olgan), qo`shilgan qiymat solig`ini hisobga olmagan holda Yuklab jknatilgan tovarning qiymati g`ki uning fizik xajmi hisoblanadi. Tekinga beriladigan aktsizlanadigan tovar ham soliq solish ob`ekti hisoblanadi. Bunda: alkogolli mahsulotlar bo`yicha - unga nisbatan qat`iy (spetsifik) soliq stavkalari belgilangan sotilgan alkogolli mahsulotlar xajmining naturadagi ifodasi (Yuklab jknatilgan tovar tarkibida 100% suvsiz spirtning xajm birligiga absolYut summada); 81 boshqa aktsizlanadigan mahsulotlar bo`yicha - soliq to`lovchida tovarni topshirish paytida shakllangan, lekin ushbu aktsizlanadigan tovarni ishlab chiqarishda haqikatda amalga oshirilgan harajatlardan kam bo`lmagan hisob-kitob (ulgurji) narxlari darajasidan kelib chikkan holda hisoblangan qiymat soliq solish ob`ekti bo`ladi hisoblanadi. Aktsiz solig`i bo`yicha imtig`zlar Aktsiz solig`i quyidagilarga solinmaydi: a) aktsiz to`lanadigan tovarlarni eksport uchun etkazish, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan belgilanadigan alohida tovarlarning ro`yxati bundan mustasno; b) g`g`-moy va "O`zbekiston" g`g`ini ishlab chiqarishda ishlatiladigan paxta g`g`ini etkazish; v) O`zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan, xalk ta`limi va sog`likni saqlash tizimlari extig`jlari uchun ixtisoslashtirilgan mebel’. Imtio`z berish maqsadlarida ixtisoslashtirilgan mebel deganda quyidagilar tushuniladi: davlat va nodavlat ta`limi va tibbig`t muassasalarini ta`minlash uchun realizatsiya qilinadigan mebel’; ta`lim va sog`likni saqlash tizimini ta`minlash uchun ta`minotsotish bilan shug`ullanuvchi karamog`idagi tashkilotlarga sotiladigan mebel’. Ushbu imtig`z ta`lim va sog`likni saqlash tizimini ta`minlash uchun ixtisoslashtirilgan mebelni sotib olish bo`yicha tuzilgan shartnomalar mavjud bo`lgan taqdirda beriladi. Mazkur mebel’ boshqa iste`molchilarga realizatsiya qilinganda unga umumkrnatilgan tartibda aktsiz solig`i solinadi; g) alkogolli mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun "O`zmevasabzavoto`zumsanoatholding" holding kompaniyasi, "O`zkimg`sanoat" assotsiatsiyasi va qishloq va suv xkjaligi vazirligi korxonalariga spirt realizatsiya qilinganda; d) "O`zmevasabzavoto`zumsanoatholding" holding kompaniyasi va Kishlok va suv xkjaligi vazirligi korxonalariga vino ishlab chiqarish uchun vinomateriallarni realizatsiya qilish. Soliq to`lovchi tomonidan, realizatsiyaning haqikiy xajmidan kelib chikkan holda hisoblangan aktsiz solig`ining summasi, bYudjetga quyidagi muddatlarda to`lanadi: joriy oyning 13 sanasidan kechikmasdan - joriy oyning birinchi dekadasi uchun; joriy oyning 23 sanasidan kechikmasdan - joriy oyning ikkinchi dekadasi uchun; keyingi oyning 3 sanasidan kechikmasdan - hisobot oyining kolgan kunlari uchun. Realizatsiya kuni deb tovar-ko`zatuv hujjatlarida ko`rsatilgan tovar ortilgan kun hisoblanadi. Dekadali to`lovlar bo`yicha aktsiz solig`ining kelib tushgan summasi davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq to`lovchilarning shaxsiy schg`tlarining soliqni "hisoblash" va "to`lash" ustunlarida bir vautning o`zida aks ettiriladi. Soliq to`lovchi o`zi ro`yxatdan o`tgan joydagi tegishli soliq xizmati organiga aktsiz solig`i bo`yicha hisob-kitoblarni har oyda, hisobot oyidan keyin keluvchi oyning 20 sanasigacha, soliq solinmaydigan aylanishlar (oborotlar) summasini g`yilmasi ilova qilingan holda mazkur Yuriknomaning 3-ilovasiga* (alkogolli mahsulotlar bo`yicha) va 4-ilovasiga* (boshqa aktsizlanadigan mahsulotlar bo`yicha) muvofik shaklda taqdim qilinadi. Aktsiz solig`i to`lash muddatlari va mos ravishda hisob-kitoblarni taqdim qilish muddatlari dam olish (ishlamaydigan kun) g`ki bayram kuniga to`g`ri kelsa, u holda ular dam olish g`ki bayram kunidan keyingi birinchi ish kuniga kkchiriladi. hisobot davri mobaynida dekadali to`lovlar bo`yicha to`langan aktsiz solig`i summalari tegishli hisobot davri uchun hisoblangan soliq summasida hisobga o`tkaziladi. Aktsiz solig`ining ortiqcha to`langan summalari kelgusi to`lovlar hisobiga o`tkaziladi g`ki to`lovchiga soliq organi tomonidan uning g`zma ravishdagi arizasini olingan kundan boshlab 30 (uttiz) kunlik muddat ichida (bYudjetta to`lovlar bo`yicha karzlari bulmasligi sharti bilan) qaytarib beriladi. Aktsiz solig`i to`lanadigan tovar O`zbekiston Respublikasi xududida aktsiz solig`i to`langan xom ashg`dan ishlab chiqarilgan holatlarda, xom ashg`.(mahsulot) bo`yicha to`langan aktsiz solig`i summasi ishlab chiqarish harajatlariga kiritilmaydi va tayg`r mahsulotta aktsiz solig`i summasini hisoblashda hisobga olinadi. 82 Hisobga o`tkazilishi lozim bo`lgan aktsiz solig`i summasi ustidan nazoratni amalga oshirish uchun, xom ashg` (mahsulotni) etkazib beruvchilar tovar-ko`zatuv hujjatlarida bYudjetga to`lanishi lozim bo`lgan ortilgan xom ashg` (mahsulot) bo`yicha aktsiz solig`i summasini alohida katorda ko`rsatishlari shart. Agar, sotib olinag`tgan aktsiz solig`i solinadigan xom ashg` (mahsulot) bo`yicha aktsiz solig`i summasi tovar-ko`zatuv hujjatlarida alohida ajratib ko`rsatilmagan bo`ladi, u hisob-kitob Yuli bilan hisoblab chiqarilmaydi va tayg`r mahsulot bo`yicha hisobga kiritilmaydi. Hisobga o`tkazilishi lozim bo`lgan aktsiz solig`i summasi alohida mufassal (analitik) schg`tda hisobga olinadi va tegishli ulushlarda "BYudjet bilan hisob-kitoblar" schg`tining debetiga xom ashg`ni ishlab chiqarishga sarflanishi sari, hisobdan chiqarilib boriladi. Quyidagilar bo`yicha hisoblangan aktsiz solig`i summasi hisobga kiritilmaydi: "O`zmevasabzavoto`zumsanoatholding" holding kompaniyasi korxonalari tomonidan ishlab chikilgan spirt bo`yicha O`z iste`moli uchun; benzin va dizel g`nilgi si ishlab chiqarish uchun neft va gaz kondensati bo`yicha. Aktsiz solig`i bo`yicha bYudjet bilan hisob-kitoblarning hisobi bYudjetga to`lovlar bo`yicha karzlarning hisobi schg`tida olib boriladi. BYudjetga o`tkazilishi kerak bo`lgan aktsiz solig`ining hisoblangan summasi olish bo`yicha hisob schg`tining debetida va bYudjetga to`lovlar bo`yicha karzlarning hisobi schg`tining kreditida aks ettiriladi. BYudjetga o`tkazilgan aktsiz solig`i summasi pul vositalarini hisobi schg`ti bilan korrespondentsiyasida bYudjetga to`lovlar bo`yicha karzlar schg`tining debetida aks ettiriladi. Aktsiz markalarini sotib olishda boshqa joriy aktivlar schg`tining debetida va pul vositalarining hisobi schg`tining kreditida buhgalteriya g`zuvi g`zib qo`yiladi. Maxsulotni markirovkalash uchun aktsiz markalari ishlatilgan sari quyidagi buhgalteriya g`zuvi g`zib boriladi: davr harajatlari hisobi schg`tining debeti va boshqa joriy aktivlar schg`tining krediti. Soliq to`lovchilar O`zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga muvofik javobgar bo`ladilar. Aktsiz solig`ining to`g`ri hisoblash va bYudjetga to`lash ustidan nazorat davlat soliq organlari tomonidan O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, O`zbekiston Respublikasining "Davlat soliq xizmati to`g`risida"gi qonuni va O`zbekisgon Respublikasining boshqa qonun hujjatlariga muvofik ravishda amalga oshiriladi. Alkogolli mahsulotlar bo`yicha aktsiz solig`i hisob-kitobiga MISOL (1 litr arokka) . Arok tarkibidagi spirt xajmi (%) 40% . Arok bo`yicha 1 litr suvsiz etil spirti uchun bYudjetga o`tkaziladigan aktsiz solig`i summasi (sum.) 2600 . Arok bo`yicha 1 litr suvsiz etil spirti uchun "O`zmevasabzavoto`zumsanoat- holding" XK maxsus hisobrakamiga jknatiladigan aktsiz solig`i summasi (sum.) 60 . BYudjetga o`tkaziladigan aktsiz solig`i summasi (1-satr X 2-satr g` 100%) (1 litr arok uchun sum.) 1040 . "O`zmevasabzavoto`zumsanoat-holding" XK maxsus hisobrakamiga jknatiladigan aktsiz solig`i summasi (1-satr X 3-satr g` 100%) (1 litr arok uchun sum.) 24 10 ming dal arok sotilganda bYudjetga to`lanadigan aktsiz solig`i summasi 104 mln. sumni (4 satr X 100000 litr) tashkil etadi. 10 ming dal arok sotilganda "O`zmevasabzavoto`zumsanoat-holding" XK maxsus hisobrakamiga junatiladigan aktsiz solig`i summasi 2,4 mln. sumni (5 satr X 100000 litr) tashkil etadi. Izox: Tarkibida etil spirti xajmi 30 foiz va undan Yuqori bo`lgan alkogolli mahsulotlarning barcha turlari bo`yicha, hamda kon’yak (brendi) bo`yicha hisob-kitoblar shu misolda ko`rsatilgandek hisoblanadi. Boshqa aktsizlanadigan mahsulotlar bo`yicha aktsiz solig`i hisob-kitobiga misol 83 (usimlik (paxta) g`g`i) Aktsiz solig`i summasini hisob-kitob qilish uchun quyidagi formula bo`yicha shartnomaviy (erkin) narx (aktsiz bilan) aniqlanadi. O q (S x 100) g` 100-A, Bunda: O - o`z ichiga aktsiz solig`ini olgan shartnomaviy (erkin) narx, QQSsiz; S - korxonaning hisob-kitob qiladigan (ulgurji) narxi (me`g`rlar buyycha harajatlar va foyda me`g`ri); A - aktsiz solig`i stavkasi. Aktsiz solig`i summasi quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: O x A g` 100 Maxsulot birligiga sumda aktsiz solig`ini hisob-kitob qilish bo`yicha shartli misol (aktsiz solig`i stavkasi 77% bo`lgan 1 t tozalangan, dezodoratsiya kilinmagan usimlik g`g`i misolida) 1. Maxsulot birligining tannarxi 84010,8 sum 2. Zaruriy foyda 21684,1 sum 3. hisob-kitob (ulgurji) narxi (1-satr Q 2-satr) 105694,9 sum 4. Aktsiz solig`i kushilgan holda mahsulot narxi (QQSsiz) (3-satr x 100 g` 100 - 77 aktsiz stavkasi). 459543 sum 4a . SHu jumladan, aktsiz solig`i summasi 353848,1 sum 5. qo`shilgan qiymat solig`i 91909 sum 6. Korxonaning aktsiz va QQS bilan birga hisoblangan shartnomaviy (erkin) narxi (4-satr Q 5-satr) 551452 sum O`z-o`zini nazorat qilish uchun savollar. Aktsiz tushunchasi va aktsiz solig`i nimani ifoda etadi? Aktsiz solig`i to`lovchilar qanday guruhlanadi? Aktsiz osti tovarlarini aniqlash mezonlari qanday? Aktsiz solig`i ob`ekti nimalardan iborat? Aktsiz solig`ini hisobga olish tartibi qanday? Aktsiz solig`i hisobini taqdim etish va soliqni to`lash muddatlari qanday? Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|