Jamesowi B. Conantowi, który tę pracę inspirował

Brunei Pierre 96 Buridan Jean 211 Burtt Edwin Arthur 265 Butterfield Herbert 156

Cajori Florian 243 Cannon Walter F. 95 Carr Harvey A. 200 Carroll John G. 8 Cavell Stanley 16, 356 Cavendish Henry 51,

61, 67, 132 Chalmers Thomas Wig-

htman 110 Chambers Robert 296 Cieslinski Cezary 347 Clagett Marshall 43,

127, 219 Clairaut Alexis Claude

150

Cohen I. Bernard 39, 45-46, 81, 118, 127, 188, 262 Conant James B. 15,

104, 115, 179 Coulomb Charles Augu- stin de 51, 62-63, 71, 73-74 Cowan Clyde L. 60 Crane Diana 305 Crombie Alistair Cameron 40

Crookes sir William 168

D'Alembert Jean de

Roud 66 Dalton John 145, 190, 228, 230-231, 233- -236, 312, 332, 345 Darrow Karl Kelcher 115

Darwin Charles 49, 263,

295-297, 312 Daumas Maurice 103 Davisson Clinton Joseph 80 Desaguliers John Theo-

philus 39 Dickstein C. 263 Doig Peter 205 Dreyer John Louis Emil

130, 160, 272 Du Fay Charles François 39, 51 Dugas René 70,96,161,

187, 328 Dupree A. Hunter 296

Einstein Albert 27-28, 36, 58, 139, 147, 153-154, 158, 161, 163, 177-179, 182- -184, 193, 248, 259- -260, 267, 269, 274, 283, 286, 312, 317,

355. 
     
     

Eiseley Loren 296 Epikur 37

Euler Ulf Svante von 68, 70

Faraday Michael 286 Farrand Max 48 Feyerabend Paul K. 16,

355. 
     
     

Fierz Markus 154 Fitzgerald George 139, 147

Fizeau Armand Hyppo-

lite Louis 271 Fleck Ludwig 8 Foucault Jean Bernard

Leon 59, 271 Frank Philipp #59.y > ' Franklin Benjamin 33, 39-41,45-46,48-49, 51-52, 118,189, 208, 215

Fresnel Augustin Jean 36, 137, 269, 271

Galileusz (Galileo Galilei) 22, 63, 66, 96, 127, 161, 206, 210- -215, 217-220, 232,

242-243, 327-328, 345

Garfield Eugene 308 Gauss Carl Friedrich 69 Gay John 234 Gay-Lussac Joseph Louis 234 Gaynor Frank 263 Gillispie Charles C. 48,

95, 192 Glazebrook Richard Te-

tley 138 Gombrich Ernst H. 279 Goodman Nelson 223— -224

Gray Stephen 39-40, 51 Guerlac Henry 109, 135

Hadamard Jacques 216 Hagstrom Warren O.

8:1, 305 ' Hahn Otto 116 Hall Alfred Rupert 127 Hamilton William 70 Hankins Thomas L. 67 Hanson Norwood Russell 59, 145, 156, 201 Hastorf Albert H. 200 Hatfield Henry Stafford 128

Hauksbee Francis 39, 208

Nida Eugene Albert 347 Niklas Urszula 255 Nollet Jean Antoine 39, 48

Nordmann Charles 260 Novara Domenico da 130

Noyes H. Pierre 16 Nusbaum J. 263

Ohm Georg Simon 317 Orwell George 289

Partington James Rid- dick 132-133, 141, 231, 235, 272 Pauli Wolfgang 154 Piaget Jean 7 Planck Max 36, 96, 263, . 267 . Platon 37 Pliniusz 42, 279 Polanyi Michael 89,330 Popper sir Karl Raymund

255-256, 321, 352 Postman Leo 119, 121 Poynting John Henry 61 Price Derek J. de Solle

305, 308 Priestley Joseph 36, 48, 104-106, 109, 112, 114, 126, 132, 147,

157-158, 160, 162, 209, 212-213, 257, 262

Proust Joseph Louis 231-232, 234-235, 257, 349 Przybysławski Artur 7 Ptolemeusz 33-34, 127— -129, 141, 147, 152, 177, 268, 271

Quine Willard Van Orman 8, 347

Rayleigh John William

Strutt 265-266 Reiche Fritz 128, 267 Rey Jean 141 Richter Burton 231-234 Roentgen Wilhelm Conrad 110-113, 168 Roller Duane 39,43,45,

52, 63, 208 Roller H.D. Duane 39,

43, 45, 52, 63, 208 Ronchi Vasco 37, 163 Rosen George 259

Santillana Giorgio de 279 Schagrin Morton 317 Scheele Carl Wilhelm 103-104, 107, 132

Scheffler Israel 321 Schiff Leonard Isaac 58 Schilpp Paul Arthur

154, 269 Schródinger Erwin Rudolf 286, 323 Senior James K. 99 Shapere Dudley 321,352 Spencer Herbert 296 Spiers A.G.H. 62 Spiers I.H.B. 62 Stanosz Barbara 8 Stokes George Gabriel 137

Strassman Fritz 116 Stratton George M. 200 Strutt Robert John 266 Sutton Francis X. 8

Symmer Robert 46

<*» , i

Taton Jean 37 Taylor Lloyd William 110

Thompson Silvanus P.

96, 113, 128, 176 Thomson George 111 Toulmin Stephen 342 Truesdell Clifford 67,328 Tuszkiewicz M. 8

Ullmo Jean 95

Vasari Giorgio 279 Volta Alessandro 51

Walker W. Cameron 52 Wallis John 187 Watson Henry William 39

Weisskopf Victor Frederick 154 Wheastone William 323 Whewell William 68,

81, 127, 150 Whitehead Norton 241 Whittaker Edmund Taylor 111, 118, 127, 139, 151, 192, 269 Whorf Benjamin Lee 8 Wiener Philip Paul 177 Wikaijak Jan 43 Wittgenstein Ludwig

90-91 Wolf Abraham 59 Wolf Rudolph 206 Wolniewicz Bogusław 90

Wren sir Christopher 187

Young Charles Augustus 36, 158

Zarański J. 279 Zembrzuski T. 127

Księgarnia Internetowa UNUS poleca książki Grupy Wydawniczej Aletheia:

Hannah Arendt Kondycja ludzka James Clifford Kłopoty z kulturą Roland Barthes Mitologie Gilles Deleuze Bergsonizm Mircea Eliade Kosmologia i alchemia babilońska Michel Foucault Szaleństwo i literatura Sigmund Freud Życie seksualne Karl Jaspers Autorytety Carl Gustav Jung Psychologia a alchemia Rudolf Otto Mistyka Wschodu i Zachodu Willard Van Orman Quine Z punktu widzenia logiki Richard Rorty Obiektywność, relatywizm i prawda Bernard Williams Moralność Ludwig Wittgenstein Uwagi o podstawach matematyki

Nowości:

Rudolf Carnap Wprowadzenie do filozofii nauki Gilles Deleuze Nietzsche Manfred Geier Gra językowa filozofów Erving Goffman Człowiek w teatrze życia codziennego James Griffin Sąd wartościujący Pierre Hadot Czym jest filozofia starożytna? Martin Heidegger Pytanie o rzecz Emmanuel Lévinas Inaczej niż być lub ponad istotą Jean-François Lyotard Fenomenologia Bertrand Russell Dzieje filozofii Zachodu Ludwig Wittgenstein O pewności

Wkrótce: Roland Barthes Lektury Michael Detlefsen Logika od A do Z Mircea Eliade Religie australijskie John Gray Po liberalizmie Werner Jaeger Paideia Saul Kripke Nazywanie a konieczność Claude Lévi-Strauss Myśl nieoswojona Karl Lôwith Od Hegla do Nietzschego Maurice Merleau-Ponty Fenomenologia percepcji Oswald Spengler Zmierzch Zachodu

Nasz adres: http://www.unus.shop.pi [e-mail]

obserwacji można znaleźć w pracy Marshalla Clagetta,

Giovanni Marliani and Late Medieval Physics, New York 1941, rozdz. IV.

pomiaru w nowożytnej fizyce, w: tenże, Dwa bieguny, dz. cyt,, s. 255-315.

red. wyd. pol.)

E.T. Whittaker, dz. cyt., 1.1, s. 94-109; W. Whewell, dz. cyt., t. II, s. 396-466.

Theories of Space in Physics, Cambridge, Mass. 1954, s. 114-124.

Caloric Theory... (dz. cyt.), s. 136-137. Na temat precesji perihelium Merkurego zob.: E.T. Whittaker, dz. cyt., t. II, s. 151, 179.

I 179

284-298, 345-356.

1^ Szczególny wpływ na rozwój moich poglądów wywarły prace: Alexandre Koyré, Etudes Galilèennes, Paris 1939; Emile Meyerson, Identité et réalité, Paris 1900; Hélène Metzger, Les doctrines chimiques en France du début du XVII^e à ta fin du XVII' siècle, Paris 1923; Hélène Metzger, Newton, Stahl, Boerhaave et la doctrine chimique, Paris 1930; Anneliese Maier, Die

2^ Duane Roller, Duane H.D. Roller, The Development of the Concept of Electric Charge: Electricity from the Greeks to Coulomb, „Harvard Case Histories in Experimental Science", Case 8, Cambridge, Mass. 1954; I. Bernard Cohen, Franklin and Newton: An Inquiry into Speculative Newtonian Experimental Science and Franklin 's Work in Electricity as an Example Thereof, Philadelphia 1956, rozdz. VII-XII. Niektóre analityczne szczegóły zamieszczone w poniższych wywodach zawdzięczam nie opublikowanej jeszcze pracy mojego studenta Johna L. Heilbrona. W trakcie przygotowywa-

3^ Por. omówienie „historii naturalnej" ciepła, które podaje Francis Bacon, Novum Organum, przeł. J. Wikar- jak, Warszawa 1955, s. 174-209.

4^ D. Roller, D.H.D. Roller, dz. cyt., s. 14, 22, 28, 43. Dopiero po pracy omówionej w ostatnim z tych fragmentów (s. 43) uznano, że odpychanie jest zjawiskiem bez wątpienia elektrycznym.

5^ F. Bacon, dz. cyt., s. 241, 343, mówi: „Lekko podgrzana woda zamarza łatwiej od zupełnie zimnej". Częściowe omówienie wcześniejszej historii tej dziwnej

6^ Należy podkreślić, że przyjęcie teorii Franklina nie zakończyło definitywnie dyskusji. W roku 1759 Robert Symmer przedstawił nową wersję tej samej teorii, tj. koncepcję dwu fluidów, i przez wiele lat badacze elektryczności dzielili się na zwolenników poglądu, że elektryczność jest jednym fluidem, i tych, którzy uważali, że składają się na nią dwa fluidy. Wszystkie związane z tym spory potwierdzają jednak to, co zostało wyżej powiedziane na temat sposobu, w jaki ogólnie uznane osiągnięcie jednoczy specjalistów. Mimo stałej rozbieżności poglądów w tej kwestii badacze elektryczności szybko doszli do wniosku, że żadne doświadczenie nie może rozstrzygnąć sporu na rzecz jednej z konkurujących teorii i że wobec tego są one równoważne. Obie szkoły zatem mogły posługiwać się teorią Franklina i obie chętnie się do niej odwoływały. Por. I.B. Cohen, dz. cyt., s. 543-546, 548-554.

7^ F. Bacon, dz. cyt., s. 216.

8^ Bernard Barber, Resistance by Scientists to Scientific Discovery, „Science", 1961, CXXXIV, s. 596-602.

9^ Jedynym dawnym i nadal aktualnym sprawdzianem jest precesja perihelium Merkurego. Przesunięcie ku czerwieni widma odległych gwiazd można wyjaśnić na gruncie prostszych założeń niż ogólna teoria względności. Tak samo może być w wypadku ugięcia promieni świetlnych w polu grawitacyjnym Słońca, zjawiska, które nadal jest przedmiotem dyskusji. W każdym razie pomiary z nim związane nie są jednoznaczne. Dodatkowym nowo odkrytym sprawdzianem może być przesunięcie grawitacyjne promieniowania Mössbauera. Nie jest wykluczone, że w najbliższym czasie znajdzie się jeszcze wiele innych sprawdzianów w tej tak żywotnej obecnie, a tak długo uśpionej dziedzinie. Najnowsze doniesienia z tego zakresu przynosi praca Leonarda I. Schiffa A Report on the NASA Conference on Ex-

10^ Na temat pełnego wykorzystania pojęć hydrostatyki w pneumatyce zob. The Physical Treatises of Pascal, przeł. I.H.B. Spiers, A.G.H. Spiers, przedm. i przypisy Frederick Barry, New York 1937. Dostrzeżona przez Torricellego analogia („Żyjemy na dnie oceanu powietrza") przytoczona jest na s. 164. Szybki rozwój tej koncepcji omówiony jest w dwu głównych traktatach.

11^ D. Roller, D.H.D. Roller, dz. cyt., s. 66-80.

12^ Przykłady można znaleźć w: T.S. Kuhn, Funkcja

13^ W rodzinie Bernoullich było kilku wybitnych matematyków: Daniel, dwóch Mikołajów, dwóch Jakubów i dwóch Janów. (Przyp. red. wyd. pol.).

14^ Clifford Truesdell, A Program toward Rediscovering the Rational Mechanics of the Age of Reason, „Archive for History of the Exact Sciences", I (1960), s. 3-36 oraz Reactions of Late Baroque Mechanics to Success, Conjecture, Error, and Failure in Newton's „ Principia:", „Texas Quarterly", X (1967), s. 281-297. Thomas L. Hankins, The Reception of Newton's Second Law of Motion in the Eighteenth Century, „Archives internationales d'histoire des sciences", XX (1967), s. 42-65.

15^ René Dugas, Histoire de la mécanique, Neuchâtel 1950, ks. IV-V.

16^ Rozczarowanie wynikające z konfliktu między rolą jednostki i powszechnym wzorcem rozwoju nauki może jednak niekiedy przybierać ostrą formę. Na ten temat zob. Lawrence S. Kubie, Some Unsolved Problems of the Scientific Career, „American Scientist", 1953, t. XLI, s. 596-613; 1954, t. XLII, s. 104-112.

17^ Przykłady te będą omówione szczegółowo pod koniec rozdz. 10.

18^ H. Metzger, Les doctrines..., dz. cyt., s. 359-361; Marie Boas, Robert Boyle and Seventeenth-Century Chemistry, Cambridge 1958, s. 112-115.

19^ Leo Kónigsberger, Hermann von Helmholtz, przeł. i Francis A. Welby, Oxford 1906, s. 65-66.

20^ James E. Meinhard, Chromatography: A Perspec- \ tive, „Science", 1949, t. CX, s. 387-392.

21^ Ludwig Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, PWN, Warszawa 1972, par. 65-77, s. 49-57. Wittgenstein nie mówi jednak nic o tym, jaka musiałaby być natura świata, aby przedstawiony przez niego sposób nazywania był zasadny. Dlatego też dalszych rozważań nie opieram na jego poglądach.

22^ Na temat chemii zob.: H. Metzger, Les doctrines..., dz. cyt., s. 24-27,146-149; M. Boas, Robert Boyle..., dz. cyt., rozdz. II. Na temat geologii zob.: Walter F. Cannon, The Uniformitarian-Catastrophist Debate, „Isis", 1960, t. LI, s. 38-55; Charles C. Gillispie, Genesis and Geology, Cambridge, Mass. 1951, rozdz. IV-V.

23^ Na temat dyskusji w mechanice kwantowej zob.: Jean Ullmo, La crise de la physique quantique, Paris 1950, rozdz. II.

24^ Badaczem tym był James K. Senior i on też relacjonował mi te fakty. Niektóre związane z tym kwestie omówione są w jego artykule The Vernacular of the Laboratory, „Philosophy of Science", 1958, t. XXV, s. 163-168.

25^ Jeśli chodzi o klasyczną już prezentację odkrycia tlenu, zob.: Andrew N. Meldrum, The Eighteenth-Century Revolution in Science — the First Phase, Calcutta 1930, rozdz. V. Niezastąpione współczesne ujęcie, obejmujące omówienie sporów o pierwszeństwo, to praca Maurice'a Daumasa Lavoisier, théoricien et expérimentateur, Paris 1955, rozdz. II—III. Pełniejsze omówienie i bibliografię podaję również w pracy Historyczna struktura odkrycia naukowego, w: T.S. Kuhn, Dwa bieguny..., dz. cyt., s. 239-254.

26^ Tak nazywano w XVII w. chemię gazów. (Przyp.