Jamesowi B. Conantowi, który tę pracę inspirował

27^ Hélène Metzger, La Philosophie de la matière chez Lavoisier, Paris 1935; M. Daumas, dz. cyt., rozdz. VII.

28^ Edmund T. Whittaker, A History of the Theories of Aether and Electricity, wyd. 2,1.1, London 1951, s. 358, przyp. 1. George Thomson poinformował mnie o drugim Wypadku podobnego przegapienia. Zaalarmowany nieprzewidywalnym zadymieniem płytek fotograficznych, William Crookes był również na tropie tego odkrycia.

29^ O rozmaitych stadiach wynalazku butelki lejdejskiej pisze I.B. Cohen, Franklin and Newton..., dz. cyt., s. 385-386, 400-406, 452-467, 506-507. Ostatnie stadium wynalazku opisuje E.T. Whittaker, dz. cyt., s. 50-52.

30^ Jerome S. Bruner, Leo Postman, On the Perception of Incongruity: A Paradigm, „Journal of Personality", 1949, t. XVIII, s. 206-223.

31^ Alfred R. Hall, Rewolucja 1500-1800. Kształtowanie się nowożytnej postawy naukowej, przeł. T. Zembrzuski, PAX, Warszawa 1966, s. 33.

32^ Marshall Clagett, The Science of Mechanics in the Middle Ages, Madison, Wis. 1959, cz. II—III. Alexandre Koyre w swoich Etudes Galileennes (dz, cyt.), zwłaszcza w tomie I, wskazuje na szereg elementów średniowiecznych w myśli Galileusza.

33^ O Newtonie piszę w pracy: Newton 's Optical Papers, w: l.B. Cohen (red.), Isaac Newton's Papers and Letters in Natural Philosophy, Cambridge, Mass. 1958, s. 27-45. Na temat preludium teorii falowej zob.:

34^ H. Guerlac, Lavoisier — the Crucial Year, dz. cyt. Cała książka dokumentuje rozwój i pierwsze rozpoznanie kryzysu. Jeśli chodzi o jasną prezentację sytuacji w odniesieniu do Lavoisiera, zob. s. 35.

35^ Max Jammer, Concepts of Space: The History of

36^ Richard T. Glazebrook, James Clerk Maxwell and Modern Physics, London 1896, rozdz. IX. Na temat późniejszego stanowiska Maxwella zob. jego własną pracę A Treatise on Electricity and Magnetism, wyd. 3, Oxford 1892, s. 470.

37^ O roli astronomii w rozwoju mechaniki piszę w pracy Przewrót kopernikański..., dz. cyt., rozdz. VII.

38^ E.T. Whittaker, dz. cyt., t. I, s. 386-410; t. II, London 1953, s. 27-40.

39^ T.S. Kuhn, Dwa bieguny: tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, w: tenże, Dwa bieguny..., dz. cyt., s. 316-335. O podobnym zjawisku wśród artystów pisze Frank Barron, The Psychology of Imagination, „Scientific American", 1958", t. CXCIX, s. 151-166, zwłaszcza s. 160.

40^ W. Whewell, dz. cyt., t. II, s. 220-221.

41^ Na temat prędkości dźwięku piszę w pracy: The

42^ Albert Einstein, Autobiographical Note, w: Albert Einstein — Philosopher-Scientist, Paul A. Schilpp (red.), Evanston, 111. 1949, s. 45.

43^ Ralph Kronig, The Turning Point, w: Theoretical Physics in the Twentieth Century. A Memorial Volume to Wolfgang Pauli, M. Fierz, Victor F. Weisskopf (red.), New York 1960, s. 22, 25-26. Artykuł w swej większej części poświęcony jest kryzysowi w mechanice kwantowej bezpośrednio przed r. 1925.

44^ Na temat nowych odkryć optycznych w ogóle zob.:

V. Ronchi, dz. cyt., rozdz. VII. Jeśli chodzi o wcześniejsze wyjaśnienie jednego z tych zjawisk, zob.: J. Priestley, The History and Present State..., dz. cyt.,

s. 498-520.

45^ A. Rinstein, dz. cyt.

46^ Na temat teorii korpuskulamej zob.: M. Boas, The Establishment..., dz. cyt., s. 412-541. Na temat wpływu kształtu cząstek na smak zob.: tamże, s. 483.

47^ R. Dugas, La mécanique..., dz. cyt., s. 177-185,

48^ Na temat elektryczności zob.: tamże, rozdz. VIII-IX. Na temat chemii zob.: H. Metzger, Newton, Stahl, Boerhaave..., dz. cyt., cz. I.

49^ E. Meyerson, dz. cyt., rozdz. X.

50^ Rudolph Wolf, Geschichte der Astronomie, München 1877, s. 513-515, 683-693. Warto zwłaszcza zauważyć, z jaką trudnością przychodzi Wolfowi wytłumaczyć te odkrycia jako konsekwencję prawa Bodego.

51^ Joseph Needham, Science and Civilization in China, t. III, Cambridge 1959, s. 423-429, 434-436.

52^ Galileo Galilei, Dialog o dwu najważniejszych układach świata: Ptolemeuszowym i Kopernikowym, przeł. E. Ligocki, Warszawa 1953, s. 22-28.

53^ T.S. Kuhn, Rola eksperymentów myślowych, dz. cyt.

54^ A. Koyre, Etudes Galileennes..., dz. cyt., t. II, s. 7-11.

55^ M. Clagett, The Science of Mechanics..., dz. cyt., rozdz. IV, VI, IX.

56^ Nelson Goodman, The Structure of Appearance, Cambridge, Mass. 1951, s. 4-5. Fragment ten wart jest obszerniejszego zacytowania: „Gdyby wszyscy mieszkańcy Wilmington w roku 1947 o wadze między 175 i 180 funtów i tylko ci byli rudzi, wówczas określenia

57^ Tamże, s. 124-129, 139-148. Na temat Daltona zob.: Leonard K. Nash, The Atomic-Molecular Theory, „Harvard Case Histories in Experimental Science", Case 4, Cambridge, Mass. 1950, s. 14-21.

58^ J.R. Partington, dz. cyt., s. 161-163.

59^ A.N. Meldrum, The Development of the Atomie Theory: (6) The Reception Accorded to the Theory Advocated by Dalton, „Manchester Memoirs", 1911, t. LV, s. 1-10.

60^ Na temat Prousta zob.: A.N. Meldrum, The Development of the Atomic Theory: (1) Berthollet 's Doctrine of Variable Proportions, dz. cyt., s. 8. Szczegółową historię stopniowych zmian w pomiarach składu chemicznego i ciężarów atomowych należałoby dopiero napisać, jednak wiele pożytecznych informacji na ten temat można znaleźć w cytowanej wcześniej pracy Parting- tona.

61^ L.K. Nash, The Origins..., dz. cyt., s. 101-116.

62^ Jeśli chodzi o uwagę Newtona, zob.: Florian Cajori (red.), Sir Isaac Newton's Mathematical Principles of Natural Philosophy and His System of the World, Berkeley, Calif. 1946, s. 21. Fragment ten należy porównać z wypowiedzią samego Galileusza w Dialogu o dwu najważniejszych układach..., dz. cyt., s. 159-181.

63^ T.S. Kuhn, Robert Boyle..., dz. cyt., s. 26-29.

64^ O głównych kierunkach rozwoju probabilistycznych teorii weryfikacji pisze Ernest Nagel w Principles of the Theory of Probability, w: International Encyclopedia of Unified Science, t. I, nr 6, s. 60-75.

65^ Karl R. Popper, Logika odkrycia naukowego, przeł. U. Niklas, Warszawa 1977, zwłaszcza rozdz. I-IV.

66^ Na temat reakcji laików na koncepcję zakrzywionej przestrzeni zob.: Philipp Frank, Einstein, His Life and Times, przeł. i red. George Rosen, Suichi Kusaka, New

67^ I.B. Cohen, dz. cyt., s. 93-94.

68^ Ernst H. Gombrich, Sztuka i złudzenie. O psychologii przedstawiania obrazowego, przeł. J. Zarański, Warszawa 1981, s. 21-22.

69^ Tamże, s. 155 oraz: Giorgio de Santillana, The Role of Art in the Scientific Renaissance, w: Marshall Clagett (red.), Critical Problems in the History of Science, Madison, Wis. 1959, s. 33-65.

70^ Lavoisier twierdził, że pierwiastkiem jest taka substancja, której nie potrafimy rozłożyć metodami laboratoryjnymi na substancje prostsze. (Przyp. red. wyd. pol.)

71^ M. Masterman, dz. cyt.

72^ Pewne informacje na ten temat można znaleźć w Raz jeszcze..., dz. cyt., s. 428-429.

73^ Byłoby to kompletnie bez znaczenia, gdyby wszystkie prawa były takie jak prawa Newtona, a wszystkie reguły jak dziesięcioro przykazań. W takim wypadku wyrażenie „łamanie prawa" byłoby pozbawione sensu, a odrzucenie reguł nie implikowałoby, jak się zdaje, istnienia procesu, którym nie rządzi żadne prawo. Niestety, prawa ruchu drogowego i podobne wytwory prawodawstwa można łamać, przez co łatwo tu o zamęt.

74^ Zob. prace cytowane w przypisie 9 oraz rozprawę Stephena Toulmina w Growth of Knowledge.

75^ Klasycznym już źródłem większości istotnych aspektów problemu przekładu jest W. V.O. Quine'a Słowo i przedmiot, przeł. C. Cieśliński, Warszawa 1999, rozdz. 1 i 2. Jednak Quine zakłada, jak się zdaje, że dwoje ludzi otrzymujących te same bodźce musi mieć te same wrażenia, a przez to ma niewiele do powiedzenia na temat tego, w jakiej mierze tłumacz musi być w stanie opisać świat, do którego stosuje się przekładany język. Jeśli chodzi o tę ostatnią kwestię, zob. Eugene A. Nida, Linguistics and Ethnology in Translation Problems, w: Del Hymes (red.), Language and Culture in Society, New York 1964, s. 90-97.

76^ Jeśli chodzi o tę kwestię, jak również obszerniejszą analizę tego, co stanowi o specyfice nauk ścisłych, zob. T.S. Kuhn, Uwagi o stosunkach między nauką a sztuką, w: tenże, Dwa bieguny, dz. cyt., s. 467—482.